«یادداشت های سیاسی و رویدادهای تاریخی» نتنها بیان زندگی شخصی و خانوادگی شخصیت فرهیخته و مبارز بنام سلطانعلی کشتمند است؛ بلکه انعکاس تجارب نهایت با ارزش نویسنده از دوران آموزش در لیسه غازی، دانشگاه حقوق/ اقتصاد، عنعنات و رسوم و مصروفیت های اطفال، جوانان، زنان و مردان در حومه شهر کابل، تلاش برای ایجاد حزب دموکراتیک خلق افغانستان و مبارزات آن حزب در “دهه دموکراسی” و سپس شرایط نیمه مخفی جمهوریت اول می باشد؛ که در جلد اول گنجانیده شده است.
نویسنده با واقعبینی، شرایط و روابط اجتماعی – اقتصادی جامعه و وطن را همه جانبه تحلیل و بر منابع معتبر استناد نموده است.
ذکر این نکته ضرور است که مضامین، رسالات و کتاب های که پیرامون حزب دموکراتیک خلق افغانستان و عملکرد آن از جانب نویسندگان داخلی و خارجی نگاشته شده؛ تقریباً در همه آنها هردو جناح “پرچمی” و “خلقی” حزب را یکسان و یکی دانسته و تفاوت های را در اندیشه و عملکرد آنها تفکیک ننموده و با همین نگرش درباره آنها داوری نموده اند. برتری «یادداشت های سیاسی و رویدادهای تاریخی» این است که نویسنده با فکت ها، اسناد و مدارک، تفاوت های فکری و عملکرد دو جناح حزب را در طول فعالیتها و مبارزات حزب از آغاز تا انجام برجسته ساخته؛ چنانچه درباره نخستین تفاوت های اندیشوی دو جناح نوشته است:
«…طرح تشکیل دولت ملی و دموکراتیک برپایه تحقق دموکراسی ملی و جبهه متحد فراگیر نمایندگان سیاسی اقشار اجتماعی و روشنفکری کشور از کارگران تا سرمایه داران ملی برای شرکت در یک پارلمان ملی و در دولت، از اندیشه های ببرک کارمل و همکاران نزدیک وی بود. ولی نورمحمد تره کی و برخی از همکاران وی از همان آغاز در برابر این طرح بشدت مخالفت میورزیدند و از انقلاب خلقی، دموکراسی خلقی و ایجاد جامعه سوسیالیستی توأم با اعمال خشونتعلیه طبقات و اقشار بالائی جامعه حرف میزدند. برپایه نظر آنان، نه تنها تشکیل جبهه متحد و شرکت طبقات و اقشار متوسط جامعه و بورژوازی ملی در آن منتفی بود؛ بلکه دکتاتوری پرولتاریا باید اعمال میگردید…»
نویسنده وضاحت داده است که در مورد ماهیت حزب نیز از همان آغاز تأسیس میان دو جناح حزب اختلافاتی وجود داشت:
«…جناح تره کی جانبدار تأسیس یک حزب سرخ مارکسیستی – لینینستی بودند که در قطار “احزاب برادر کمونیستی و کارگری جهان” به رسمیت شناخته شود. ولی جناح کارمل از تأسیس یک حزب ترقیخواه دموکراتیک با قبول سوسیالیزم بحيث یک هدف دور، هدف غائی، جانبداری می نمودند که با اشتراک در یک جبهه وسيع دموکراتیک برای تشکیل حکومت دموکراسی ملی مبارزه نماید…»
بعد از ایجاد حزب دموکراتیک خلق افغانستان نیز در رابطه با فعالیت عملی حزب از جمله اشکال مبارزه سیاسی، ارزیابی نیروهای طبقاتی، خصلت انقلاب، نوع حکومت و وظایف آن نیز طرزدیدهای متفاوتی وجود داشت؛ چنانچه:
«تره کی عقیده داشت که در رأس انقلاب آینده، طبقه کارگر میتواند و باید نقش رهبری کننده ایفاء نماید و فعالیتهای حزبی باید سری انجام گیرد و حتیالوسع از علنیت در مبارزه پرهیز شود؛ ولی در مقابل کارمل عقیده داشت که بملاحظه محدودیت طبقه کارگر و عدم آمادگی سیاسی آن، حزب باید به طیف وسیعی از نیروهای سیاسی ضدفئودالی تکیه نماید و با سازمانهای سیاسی بیانگر منافع اقشار دموکراتیک جامعه، اتحاد ائتلاف و سازش سیاسی صورت گیرد.»
این تفاوت های فکری با اضافه نقش مخرب عنصر نفوذ داده شده بنام حفیظ الله امین سبب انشعاب و در مرحله دیگر (بعد از هفتم ثور) نیز با شدت بیشتر سبب تضعیف حزب و بحرانی ساختن سرتاسر جامعه و فراهم کردن زمینه برای فعالیتهای تخریـــبی تنظیم های جهادی گردید.
در رابطه با وحدت اجباری تحمیل شده ناشی از یکهتازی رژیم جمهوریت و تحت فشار قراردادن همه نیروهای سیاسی از جمله حزب دموکراتیک خلق افغانستان توسط دولت، نویسنده صراحت داده است:
«…در زمینه تأمین وحدت حزب و چگونگی آن در آغاز دو هدف کاملاً جداگانه از سوی هردو جناح دنبال میگردید. پرچمی ها خواهان وحدت عمل با خلقی ها در یک ائتلاف سیاسی در نهادی مشابه جبهه بودند. ایشان میخواستند که مشی عمومی خویش را با حفظ استقلالیت سازمانی در راستای وارد آوردن تأثیرات سیاسی بر موضعگیریهای رژیم جمهوری تحقق بخشند و از گرایشها، لغزشها و کجرویهای راستگرایانه رژیم جلوگیری نمایند. ولی خلقیها جانبدار تأمين وحدت عام و تام هردو جناح براساس شرایط خویش بودند تا در موضعی قرار گیرند که بتوانند از نیروی سازمانی پرچمیها از لحاظ سیاسی و نظامی بسود پیشبرد اقدامات ماجراجویانه خویش استفاده نمایند…»
ناشی از همین اجبار بود که پرچمیها تن به وحدت دادند و نویسنده آنرا چنین فرمولبندی نموده است:
«…پرچمیها در دوراهه قرار گرفته بودند: از یکسو وحدت با خلقیها را به اشتباه بمثابه سنگپایهای برای ایجاد جبهه متحدملی ضرورت مبرم میپنداشتند و از سوی دیگر نمیخواستند که هویت نیرومند سازمانی و مشی مردمپسند سیاسی خویش را قربانی وحدت نمایند. بنابرآن ایشان بهترین واریانت را برای حل مسأله وحدت عمل میدانستند…»
در جلد دوم کتاب، رویدادهای بعد از قیام هفتم ثور و مست شدن اولیایامور تازه به قدرت رسیده که “انقلاب شکوهمند ثور را شکست ناپذیر”، برگشت ناپذیر و جاودان تعریف میکردند و با خود بزرگبینی میپنداشتند که دیگر نیازی به پشتیبانی مردم و حمایت از جانب نیروهای مدافع سیاسی نیست؛ علناً و عملاً با انحراف از مرام اولی حزب، طرح های «دموکراسی ملی و تشکیل یک جبهه دموکراتیک و ملی برای ایجاد حکومت با بنیاد وسیعتر،» را کهنه و بیموقع دانستند؛ بررسی و هم چنان به اختلافات بزرگی بین پرچمیها و خلقیها از جمله درباره نحو برخورد با سرنوشته محمد داود رئیس جمهور، الغای قانون اساسی، بیرق و نشان سرخ خلقی ، سلب تابعیت اعضای خانواده سلطنتی، چگونگی اجرای اصلاحات ارضی، الغاء سود و سلم، الغاء مهریه و طویانه در ازدواجها، سوختاندن بی ملاحظه تمام دوسیههای جنائی و شماری دیگر از مطالب عمده و اساسی اشاره شده است.
جزیات حوادث بعد از رویداد هفتم ثور 1357، وارد کردن ضربه بر وحدت حزب از جانب باند معلوم الحال جنایت پیشه و بحرانی ساختن وضع سرتاسری وطن، دستگیری، شکنجهها و دوران دشوار 18 ماهه زندان نویسنده، بخشی دیگری از کتاب است که برای پی بردن به آن دوره «وحشت و دهشت» حیثیت منبع دست اول را در اختیار خواننده میگذارد.
دوران یک دهه کار نویسنده در پست صدارت جمهوری دموکراتیک افغانستان (که در یک صده اخیر، به جز دوره حکومتهای خاندانی، طولانی ترین دوره بوده است)؛ نه تنها انعکاس زندگی کاری شخص اوست؛ بلکه بیانگر یک دوران کار و پیکار سیستم دولتی خدمتگار مردم است که با همه دشواری و جنگهای ویرانگری که از طریق همسایههای نابکار، کشورهای ارتجاعی منطقه و جهانخواران بینالمللی برعلیه مردم و وطن ما پیش برده میشد؛ همزمان در سرتاسر کشور عملیه ساختن و آبادکردن ادامه داشت و ضروری ترین و اولی ترین ضروریات هموطنان تدارک و در اختیار آنان قرار داده می شد. تفصیل این دوران، در جلد سوم کتاب «یادداشت های سیاسی و رویداهای تاریخی» رقم یافته است.
از آنجای که در اثر وضع مصیبتبار وطن، هموطنان ما در بیش از 103 کشور جهان پراگنده شده اند (مستند به گزارش سال 2023 کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان UNHCR)، یگانه وسیله برای دسترسی سهل و رایگان آنان به چنین کتابها، پخش دیجیتال آن است؛ روی همین منظور انتشارات راه پرچم این کتاب را در دنیای بیکران انترنیت همگانی ساخته است.
برای رفیق سلطانعلی کشتمند صحت کامل و طول عمر میخواهیم.
قاسم آسمایی
یادداشت-های-سیاسی-ـ-سلطان-علی-کشتمند-جلد-سوم