یاد و خاطرات رفیق محمود بریالی را گرامی میداریم! رفیق قاسم « آسمایی »‏ یادی از آن نیمه شب زندان و نخستین دیدار وگفتگو با زنده یاد رفیق محمود بریالی We cherish the memory of Comrade Mahmoud Baryalay

یادی از آن نیمه شب زندان و نخستین دیدار وگفتگو با زنده یاد رفیق محمود بریالی

شب ۲۶ ماه میزان ۱۳۶۷بود ونخستین شب زندان واتاق تنهایی شماره بیست و چهار منزل دوم بلاک اول. نخستین لحظات دستگیری، اولین شب وروز، اولین هفته، اولین ماه زندان، دشواری های خاص و استثنایی خودرا دارد وآنهم فراموش ناشدنی ودر حافظه چنان حک میگردد که زدودنش دشوار است و ناممکن. با سپری کردن این “اولین های دشوار و کندگذر”، بنابر خصلت انسانی توافق و سازش با محیط، شخص با ماحول وشرایط تازه، می سوزد ومیسازد و تا اندازه تسکین گردیده وما بعد آنرا با همه دشواری هایش تحمل میکند.
در نیمه شب با فکر پریشان، باردیگر جریان رویدادهای آنروز را از نخستین تلفون صبحگاهی محترم یعقوبی، رفتن به ریاست هفت و دیدن تلاشهای … یارمحمد معاون اول وزارت امنیت دولتی ومقیم پیکار رییس اداره هفت وتیمش و هدایات آنان در مورد دستگیری رفیق محمود بریالی و جمع دیگر، تلفونهای بعدی جناب رییس جمهور و دستور اکید آن مبنی بر دادن امر دستگیری وموافقه تلاشی منازل آنان وسرپیچی وتمرد من از آن هدایت خلاف قانون وسرانجام دستگیری وانتقال یافتن به ریاست هفت وسپس به همین اطاق، مرور میکردم.
نزدیک ساعت دوازده شب، بر خلاف روز که چندبار دروازه فلزی اطاق با صدای ناهنجار باز وبسته شده بود، این بار دروازه سلول با بسیار آهستگی باز ورفیق رزاق عریف داخل شد وگفت بخیالم خواب درک ندارد؛ گفتم بعد از سالها وقت زیادی برای خوابیدن خواهم داشت؛ چه گپ هاست؟ وچه هدایاتی برایت رسیده است؟ رفیق عریف با خنده مختص به خود گفت: دستور اکید در مورد تجرید همه شما وجلوگیری از تماس بین تان وادامه داد: “تیم مصالحه”همه گپ های وطن را حل وفصل کرده وبا اشرار مصالحه و معامله میکنند و ما را نگهبان رفقا ساخته است.!؟ سپس گفت رفیق بریالی میخواهد با خودت صحبت کند، موافق هستی؟ گفتم چرا نه.
بعد از چند لحظه رفیق بریالی داخل اطاق شد وبعد از بغل کشی و روبوسی باعتاب پرسید: رفیق قاسم چرا چنین کار کردی وخودرا به این مصیبت دچار؟ گفتم کدام کار و کدام مصیبت؟ گفت خود داری از دادن امر دستگیری و زندانی شدن. گفتم مرگ با یاران جشن است.
بار نخست بود که رفیق بریالی را از نزدیک میدیدم. بعد از احوال پرسی، از جزیات آن روز پرسید. جریان را از آغاز تا انجام، از گفتگوی تلفونی ام با رفقا یعقوبی ونجیب تا لحظه دستگیری برایش حکایه کردم وگفتم در دوسیه مرتبه اپراتیفی برعلیه شما ودیگر رفقا هیچ نوع سند ومدرک مادی که دلالت بر نقض قانون نماید وموجبه شود برای تحریک دوسیه جزایی، موجود نبود و و تنها چند ورق شامل گزارش اجنت ها و آنهم پراگنده و چند ورق حاوی گفتگوی شما با چند رفیق که به شکل اپراتیفی ثبت شده بود و محتوی چند صحبت تلفونی دیگر بیرون نویس شده بر روی صفحه کاغذ که از لحاظ قانون نمی توان آنرا علنی ساخت و به حیث مدرک بر علیه شما بکار برد، در دوسیه گذاشته شده بود.
تمام این دلایل را برای رفیق یعقوبی و سپس برای رفیق نجیب به تفصیل گفتم وعلاوه کردم که با این دلایل ومدارک نمیتوان کسی را به مسئولیت جزایی کشانید و سرانجام بعد ازمدتی دوسیه ختم میگردد و آزردگی بین رفقا باقی میماند. دستور اخیر رفیق نجیب این بود که باید بر اساس ضرورت، اینها زندانی شوند و دیگران تنبیه… . همچنان به ملاحظه دوسیه، تصمیم بعدی دستگیری رفیق اناهیتا راتبزاد و چند عضو سازمان دموکراتیک زنان بود که تحمل آن ناممکن واگر امر دستگیری شما هم به قلم من رقم می یافت، هرگز به چنان کاری مبادرت نمی کردم؛ لذا بعد از جدال درونی با خود، بهتر دانستم تا در قدم اول مخالفت کنم وهمه پیامدهایش را آگاهانه پذیرفته ام وبه گفته محترم رییس جمهور، نشستن در پهلوی شما را ترجیح دادم.
تا دمدم صبح در مورد وضع نابسامان وطن، جنگ و تلاش دست های مرموز برای تشتت بیشتر حزب و قوای مسلح، به تفصیل صحبت کرد. بعد از آن در زندان وبیرون از آن ودر دوران مهاجرت بارها وبارها دید و وادیدهای صورت گرفت وبحث های دوبدو ادامه یافت واز فیض صحبتش زیاد آموختم ورفاقت زندان مستحکمتر شد؛ اما یاد وخاطره آن نیمه شب هرگز فراموش نخواهد شد.

یادش گرامی وآرمانهایش برآورده باد.

(تذکر ضروری: بعضی کلمات این صحبت نسبت مشکل تخنیکی در ثبت، درست قابل شنیدن نیست و سکتگی وجود دارد. برعلاوه با تأسف متن صحبت نیز مکمل نیست و قطع شده است؛ معذرت می‌خواهیم. با این همه، این صحبت ارزش تاریخی دارد.)

***

رفقای عزیز می‌فهمید که نهضت انقلابی افغانستان به رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان در سال‌های ۷۹ و ۸۰ به پیروزی رسید و یک مسیر بسیار بغرنج و پرخم و پیچ را طی کرد. اشتباهات بسیار جدی از جانب رهبران ما به خصوص در طی سال‌های اولیه با سیاست‌های بسیار شتاب‌زده و ماجراجویانه و چپ روانه صورت گرفت و حوداث افغانستان را به شکل بسیار دراماتیک و فاجعه انگیز به طرف بی‌راهه و کج راهه برد.

در اوایل بعد از ۷ ثور در دوران رهبری رفیق تره‌کی و بعد از او حفیظ‌الله امین، حزب ما مرتکب اشتباهات بسیار جدی شد. حوادثی در کشور به وقوع پیوست که بعداً در طول ده‌ها سال ما نتوانستیم آن را جبران کنیم۰

مردم خاطرات بسیار تلخی از آن دوران در سر دارند. سرکوب خونین تمام نهضت‌های داخل کشور ما درباره حکایت و شکایت می‌کند. از جمله صدها و هزارها کادر حزبی خود ما قربانی این حوادث شدند و به زندان‌ها کشیده شدند و به اعدام‌گاه‌ها کشانده شدند و همه مردم از بدبختی و سیاه روزی بی‌بهره نماندند.

بعد از اینکه حزب ما خواست این حوادث را جبران کند در سال‌های ۷۹ و ۸۰ هم‌زمان شد با آمدن قوای اتحادشوروی. و افغانستان در آن وقت در مرحلۀ قرار گرفته بود که عیناً وضع را که اکنون شما می‌بینید که باید در سال‌های ۷۹ و ۸۰ شروع می شد. همین مجاهدین و همین نیروی‌های سیاه بنیادگراها، طالب‌ها و امثالهم باید در افغانستان مسلط می‌شدند و افغانستان به پایگاه پاکستانی‌ها، امریکایی‌ها، عربستان سعودی و سایر کشورها مبدل می‌شد.

حزب ما و مردم ما فهمید که باید دفاع صورت بگیرد؛ طبعاً آن وقت شرایط جهان طوری بود، به خصوص بعد از انقلاب اسلامی ایران و مسلط شدن امریکایی‌ها در خلیج فارس و بحر هند، سبب تحریک نیروی‌های اتحاد شوروی هم شد … مرزهای خلیج فارس را زودتر تسخیر کنند. ترس از بنیاد گرای مذهبی ایران و افغانستان و پاکستان و حفظ کشور های آسیای میانه اتحاد شوروی می‌دانید اکثریت این کشورهای مسلمان بودند سبب آمدن قوای اتحاد شوروی به افغانستان شد.

آمدن قوای اتحاد شوروی به افغانستان به بغرنجی اوضاع افزود و شرایط را دشوارتر ساخت حزب ما با تمام تلاش‌های اصلاح طلبانۀ را که انجام داد و با تمام سعی و تلاشی که کرد تا اشتباهات گذشته را جبران کند و خاطرات تلخ مردم را و زخم های مردم را مرهم گذاری کند، موفق نه شد. از یک طرف موجودیت قطعات اتحاد شوروی، از جانب دیگر جنگ اعلام ناشده که مستقیماً از طرف تمام کشورهای امپریالستی و سرمایه‌داری دامن زده می‌شد در راس امریکا و کشورهای مرتجع منطقه، مثل عربستان سعودی، پاکستان و .. ایران یک جنگ با ابعاد و سیع جهانی را در کشور ما براه انداختند. میلیون‌ها دالر مصارف نظامی کشورهای سرمایه داری و امپریالیستی بوده؛ از ماهواره‌ها و اقمار مصنوعی گرفته تا تمام سازمان‌های جاسوسی، سازمان‌های استخباراتی حتی سازمان استخباراتی موساد اسراییل در جنگ علیه افغانستان اشتراک نماید. مجاهدین و بعداً طالب‌ها مستقیماً با پول امریکا و کشور‌های امپریالیستی و کشورهای مرتجع منطقه؛ مسلح شدند، آموزش دیدند و مستقیماً معلمین نظامی آنها در تربیت اینها اشتراک نمودند.

اردوگاه‌ها و پایگاهای تعلیمی ــ نظامی را ایجاد کردند. صرف در جنگ افغانستان (احصاییه از خود شان است) ۸۰ هزار عرب، چینایی، فلیپینی، مالیزیایی و سایر نیروی های متعصب و بنیادگرا به رهبری “سیا” یکی از شخصیت‌های که اسامه بن لادن بود، استخدام شد و فرستاده شد به افغانستان تا اینها علیه اتحاد شوروی، علیه کمونیزم، علیه حزب دموکراتیک خلق افغانستان و علیه دولت دموکراتیک افغانستان برزمند. مبارزه علیه شوروی و کمونیزم بنیادگرایی مذهبی اسلامی را به حیث عمده ترین سلاح بکار بردند. عساکر مزدور و اجیری را به طیف وسیعی ایجاد کردند.

اینها طرح برنامه معین سیاسی نداشتند، حتی طرح و برنامۀ معین مذهبی نداشتند. شما دیدید که “مذهبی‌ها” در افغانستان پیروز شدند از یک دین اسلام ده و دوزاده تصور مذهبی ایجاد شد و همین مسلمان‌های به اصطلاح مجاهد یکی علیه دیگر سلاح کشیدند و یکی دیگر را به خاک و خون کشاندند. اینها یک آرمان داشتند: بکشید، بسوزانید، از بین ببرید.

اینها از اسلام به مثابه حربه علیه کمونیزم و علیه شوروی و علیه حزب دموکراتیک خلق افغانستان استفاده نمودند و تمام بنیادهای فرهنگی اقتصادی تاریخی و موسسات نظام اقتصادی و اجتماعی باید اینها حمله می‌کردند از بین می‌بردند و به خاک و خون می‌کشیدند.

به همین شکل امپریالیزم امریکا اینها را متحد می‌ساخت. بدبختی دیگری که در این مسیر مبارزه گریبان گیر مردم افغانستان شد ایجاد ائتلاف بزرگ بین‌المللی ضد حزب کمونست اتحاد شوروی بعد از به قدرت رسیدن میخایل گرباچوف در سال های ۸۲ بود. گرباچوف آدم دماگوگ و عوام فریب در ظاهر امر از سوسیالیزم و مارکسیزم و از سوسیالیزم نسبت به دموکراسی بیشتر صحبت می‌کرد؛ اما در باطن به حیث یک عامل غرب مصممانه در صدد فروپاشی اتحاد شوروی و نظام سوسیالیستی در جهان و تمام کشورهای که در حلقه جنبش آزادی‌بخش ملی قرار داشتند، قرار داشت.

طوری که خودش اعلان کرد که هدف من نه تنها از بین بردن رهبری حزب کمونست اتحاد شوروی نه، بلکه رهبری تمام کشورهای سوسیالیستی و کشورهای که به نحوی از انحا در نزدیکی و وابستگی به اتحاد شوروی قرار داشتند.

این ها آغاز کردند که وحدت حزب را از بین ببرند، وحدت مردم را، وحدت حزب را با نیروی های مسلح نه تنها در اتحاد شوروی بلکه در تمام کشورهای سوسیالیستی و از جمله در افغانستان. اختلافات درون حزبی ما را دامن زدند، وحدت اردو و حزب و مردم را از بین بردن. حزب عملاً به پارچه پارچه گوناگون تقسیم می‌شد. ما بدون این که بفهمیم و بی‌بینیم که اشتباه از خود ما است؛ دیدیم که دست مسکو تا نهایت در قضایا داخل می‌باشد.

بلاخره با فروپاشی اتحاد شوروی یگانه دریچه‌ای را که افغانستان در جهان داشت، او هم بسته شد. ما به یک کشور کاملاً تجرید شده مبدل شدیم و هیچ کشوری در دنیا حاضر نبود که یک حبه گندم را در برابر اسعار قوی دالر و پوند به ما بفروشد. ما وقتی که نفت نداشیم می‌خواستیم که از ایران نفت را با دالر نقده بخریم، دولت ایران به ما نمی‌داد. وقت که اتحاد شوروی فروپاشید ما به گندم ضرورت داشتیم ازبکستان کنونی و روسیه کنونی حتی حاضر نه شد که یک حبه گندم را در برابر اسعار نقد ذخایر اسعاری که ما در بانک‌های خود داشتیم، به ما بفروشد.

ما به حیث یک کشوری قرار گرفتیم که اگر می‌خواستیم چند ماه دیگر دوام کنیم؛ با یک ملت گرسنه، با یک اردوی بی‌سر و سامان و بدون مواد نفتی و بدون مهمات مواجه بودیم. ما محکوم به شکست بودیم هیچ کشور از … نمی‌توانست . کشوری ما را می‌دانید از چهار طرف بسته است از یک طرف ایران یک طرف پاکستان و یک طرف چین. در شمال هم سه جمهوریت نوبنیاد که به وجود آمد کاملاً محتاط بود. تاجکستان، ازبکستان و ترکمنستان حتی کشور های مثل هند که می‌خواست ما را کمک کند، زمینه و دسترسی کمک را نداشت و راه کمک وجود نه داشت. در نتیجه دولت نوپای دموکراتیک افغانستان با تمام آرمان‌ها و آرزوهای ترقی‌خواهانه خود نابود شد.

در یک زمان کوتاه مدت، ما نه توانستیم و مجال و فرصت این را پیدا نکردیم که به یک کار بسیار عمیق وسیع و بنیادی سیاسی بپردازیم، به کار عمیق و بنیادی تشکیلاتی بپردازیم. از یک طرف جنگ و مصروفیت‌های روزمره فشار اقتصادی و تخریب اقتصادی بود و در عین زمان، زمان به بسیار سرعت می‌گذشت و این امکان را به ما نه داد که تا بتوانیم بنیادهای اساسی نهضت انقلابی افغانستان را تازه بسازیم. سبب همین شد که بعد از فروپاش شما دیدید اختلافات میان ما را البته یک بخش این اختلافات ناشی از نواقص داخلی ما بود و پخش عظیم این ناشی از پراگندگی، ضعف امراض گوناگون سیاسی، بهانه‌گیری، خودخواهی ها …

نمایشگر ویدیو

نمی‌دانم چرا دلم تنگ است. هرچه می‌کنم دل مشغولی نمی‌یابم. در تلویزیون مطلب جالبی نیست، خبرهای امروز وطن را تا کنون بارها نشر کرده‌اند:
– یک حملهء انتحاری دیگر در قندهار و به خاک و خون خفتن چند بی‌گناه دیگر
. ادامه مبارزه څارنوال جدید با فساد اداری و مسدود شدن شاهراه سالنگ.
خوب شد که همین دیروز پریروز از کابل برگشته بودم، ورنه باید در آپارتمان سرد و بدون برق خود در کابل شب‌ها تا صبح چاقو دسته می‌کردم. از جایم برمی؜خیزم، از پنجره به بیرون نگاه می‌کنم. هوا ابری و مانند دل من تنگ است ولی شهر تاشکند از فرط صفایی و وفور نور و نعمت، برق می‌زند و با دل گشاده و جبین باز مرا به‌سوی خویش می‌خواند. به ساعت دیواری نگاه می‌کنم، پنج بعد از ظهر است. هنوز برای قدم زدن زود است. چه کنم؟ لای رومان «ارلاندو» نوشتهء ویرجینیا ولف را که تا نیمه خوانده‌ام، می‌گشایم. بدانجا می‌رسم که ارلاندو پس از یک خواب طولانی هفت روزه «زن» شده است.
دلتنگی ام بیشتر می‌شود؛ زیرا سیمای مردانی از پیشروی چشمانم رژه می‌روند که اگرچه مرد به دنیا آمده بودند؛ ولی در کشاکش حوادث زبون شدند و غرور و شهامت مردی خویش را از دست دادند. آهی می‌کشم و برای این که این مسأله را فراموش کنم به‌طرف کمپیوتر می‌روم. خدا خدا می‌کنم که یکی از دوستان شفیق «آنلاین» باشد تا با هم گفتگو کنیم و زنگ غم از دل بزداییم. هنوز نامه‌هایم را ندیده‌ام که «مصطفی روزبه» عزیز، بالایم صدا می‌کند و می‌نویسد: خبر اندوهناکی برایت دارم. باید تحملش را داشته باشی. سلامی می‌رسانم و می‌نویسم، چه گپ… که می‌خوانم:
رفیق بریالی عزیز وفات نمود…
باورم نمی‌شود که از زبان روزبه خوش؜خبر، چنین خبر ظالمانه‌یی را بشنوم. می‌خواهم فریاد بزنم، و به او بگویم، روزبه تو چه می‌گویی؟ چرا دروغ می‌گویی مگر مستی؟ ولی روزبه دیگر رفته است، پشت ده‌ها کار و وظیفهء دیگر. من هنوز هم بی؜باور و بهت زده‌ام که از بخت بد، سلیم سلیمی و پس از او احسان واصل یکی بعد دیگری در صفحهء «ام. اس. ان » پیدا می‌شوند و این خبر را تائید می‌کنند…
آه، پس حقیقت دارد. بریالی نازنین ما از این سپنج سرای رفته…! دنیا دور سرم می‌چرخد. گریه امانم را می‌برد. در روی فرش اتاق می‌غلتم و زانوی غم در بغل می‌گیرم.
صدای تلفون منزل و تیلفون مُوبایلم بلند می‌شود. کسی زنگ دروازهء منزل را نیز باقوت تمام می‌فشارد. چشمانم را باز می‌کنم و از خود می‌پرسم: خدایا «زنگ‌ها برای چه کسی به صدا در می‌آیند؟»1 در تلفون؜ها رفقا، داکتر کاظم و سید اکرام پیگیر هستند و در پشت دروازه شهکار و نوری و سید سکندر.
نیازی به حرف زدن نیست. همه چیز مفهوم است. همدیگر را در آغوش می‌گیریم و آرام و بی‌صدا اشک می‌ریزیم. لختی بعد داکتر کاظم این یار دیرین و نزدیک بریالی، نیز به ما می‌پیوندد. تلفن‌ها باردیگر زنگ می‌زنند. باران تسلیت گویی ؜ها می‌بارد. یکی به دیگری تسلیت می‌گوید و هرکسی می‌گرید و می‌گوید: یتیم شدیم، یتیم شدیم. امید پسرم از آن گوشهء دنیا و فضل؜الرحیم از تاشکند و رفیق مختار و کمال از کابل و ایران با من تماس می‌گیرند و با گلوی پر از عقده به من تسلیت می‌گویند. آخر، همه می‌دانند که ما او را بیشتر از جان خودمان دوست می‌داشتیم؛ اما آیا این تسلیت گفتن‌ها قادر اند آن دوست سفر کرده را به ما باز گردانند؟
به‌زودی شب فرامی‌رسد، به آسمان می‌نگرم و آن را غرق در سیاهی قیرگونی می‌یابم. دوستان مجبوراً ترکم می‌گویند. مثل همیشه تنها می‌شوم. تنهای تنها با کوله باری از غم، کوله باری به بزرگی آسمایی. راستش، دیگر عادت کرده‌ام که در تنهایی غم خود را حل کنم؛ اما این غم، خدایا چه قدر بزرگ است؟ نه نمی‌شود. نمی‌توانم آن را در خلوت و سکوت چهاردیوار خانه‌ام حل کنم. این غم چنان سهمگین است که باید برای زدودن آن سر به کوه و بیابان بزنم. آخر مگر می‌شود یاد و خاطرهء کسی را که بیشتر از چهل سال او را می‌شناسی و در لحظات خوشی و اندوه و کامگاری و شکست با او و در کنار او بوده‌ای به سادگی فراموش نمایی؟ نه، هرگز به هیچ صورتی از صور…! هوای خانه سنگین می‌شود، نمی‌توانم تحمل کنم. بیرون می‌روم تا با شب در آویزم و بر بال خاطره‌ها به پرواز درآیم.
***
صنف هشتم لیسهء حبیبیه هستم. یک هفته می‌شود که به خاطر دایر شدن کنفرانس مکتب دقیقه شماری می‌کنم. سرانجام روز موعود فرامی‌رسد. می‌گویند، اکرم عثمان کنفرانس را گردانندگی می‌کند. من و چند همصنفی دیگرم به خاطر او به سالون کنفرانس‌ها می‌رویم. صدایش را دوست داریم. چه خوب حرف می‌زند و چه قشنگ می‌نویسد و اشعار را دکلمه می‌کند. چند تا مقالهء ادبی و اجتماعی خوانده می‌شود. مقاله‌هایی در پیرامون مقام معلم، اهمیت و جایگاه دانش در زنده گی و رفتار و کردار یک نو جوان در اجتماع با چندتا شعر که چنگی به دل نمی‌زنند. اشعاری بی‌روح و بی؜جاذبه. در همین هنگام است که صدای رسا و پرطنینی فضای کنفرانس را روح و روان می‌بخشد. او محمود بریالی متعلم صنف دهم مکتب ما است. اولین باری است که او را می‌بینم. جوان خوش سیما و خوش لباسی که می‌گفت جوان امروز دیگر، آن جوان دیروز نیست؛ که از مبارزه به خاطر رهایی انسان زحمتکش وطنش هراس داشته باشد. جوان امروز رسالتمند است. رسالت او این است تا نخست خود زنجیرهای اسارت را بگسلد و سپس انسان زحمتکش وطن را از یوغ ستم قرون نجات بخشد.
او بی‌ترس و بی‌هراس سخن می‌گفت و می‌خروشید و بابیان پرشور، واژه‌های زیبا را انتخاب می‌کرد و همچون مروارید ناب در پهلوی هم قرار می‌داد. می‌گفت جوانان از خواب گران بیدار شوید، به خود آیید، متشکل شوید و بر ضد ظلم و ستم و استثمار فرد از فرد قیام کنید. یادم می‌آید که هنوز سخنانش تمام نشده بود که تالار از شدت کف زدن‌ها به لرزه درآمد و مدیر مکتب با لحن خشم آلود گفت، بس است. بس است و از اکرم عثمان خواست تا سلسله مقالات ختم شود و بخش موسیقی آغاز گردد.
از همان روز بود که به او دل بستیم: به سمت ‌و سویی که برگزیده بود، به آرمانی که در سر می‌پرورانید و به دلیری و شهامتی که از خود نشان داده بود! آخر مگر کسی می‌توانست در آن هوا و فضای مختنق سیاسی که سرنوشت هر متعلم مکتب به یک کرشمهء قلم «مدیر مدرسه»2 بسته بود- به تعبیر برشت – در بارهء درختان سخن گوید؟
سال‌ها می‌گذرد. دههء قانون اساسی فرامی‌رسد. تظاهرات دانشجویی روزافزون می‌گردد. نام ببرک کارمل بر سر زبان‌ها می‌افتد. به سخنرانی‌هایش گوش می‌دهیم. شورآفرین است. مهیج و با شکوه است. محشر می‌کند چنان سخن می؜زند که انسان فلک؜زدهء وطن برای نخستین بار پی می‌برد که او هم انسان است و حقی دارد در این وطن بلاکشیده. در یکی از همان روزها بریالی را می‌بینم. مدت‌ها است که همدیگر را ندیده‌ایم. با اشتیاق همدیگر را در آغوش می‌گیریم. از من می‌پرسد:
ـــ عضو حزب شده‌ای؟
با تأنی پاسخ می‌دهم:
ــــ نه!
گذر عمر شتابان است. داوود خان کودتا کرده، رژیم جمهوری جاگزین رژیم شاهی شده است و من هم از جملهء کودتاچیان و جمهوری خواهان دوآتشه. به‌زودی بیانیهء «خطاب به مردم افغانستان» نشر می‌شود. رییس دولت برای توضیح و تفسیر این بیانیه برای محصلین افغانی هیأتی را به شوروی سابق می‌فرستد. حبیب؜الرحمن نیازی همصنفی پیشین من و معاون علمی آن زمان پولیتخنیک کابل رئیس هیأت است و من و یک استاد از دانشکدهء ساینس دانشگاه کابل اعضای او.
به ماسکو می‌رسیم. روز اول مهمان زنده یاد نوراحمد اعتمادی سفیر کبیر کشورمان می‌شویم. سردار عبدالعظیم آتشهء نظامی هم می‌آید. از هر دری سخن می‌گوییم. اعتمادی می‌گوید در شوروی پرابلمی در میان محصلین وجود ندارد. سازمان‌های سیاسی به‌ویژه پرچمی‌ها از جمهوریت دفاع می‌کنند. روز دیگر به یونیورستی ماسکو (MГУ) می‌رویم، تالار بزرگی است، محصلین ما گوش تا گوش نشسته‌اند. در پیشاپیش آنان محمودبریالی و در پهلویش احسان واصل نشسته است و پشت سرشان قطار طولانی از پرچمی‌ها. سخنرانی من که شروع می‌شود، محمود بریالی کف می‌زند. کف؜زدن‌ها شورانگیز می‌شوند. اولین باری است که در برابر محصلین ملکی صحبت می‌کنم. دستپاچه شده‌ام. به چشمان محمود نگاه می‌کنم و به یادم می‌آید که درس دلیری را از او آموخته‌ام. دیگر نمی‌ترسم و با بیان ساده ولی فصیح و روان دربارهء نظام جمهوری صحبت می‌کنم.
جلسه پایان می‌یابد و محمود بریالی سر و صورتم را غرق بوسه می‌کند. متوجه می‌شوم که او سازمانده بی‌نظیر و محبوب‌القلوب همه است. پرچمی‌ها وی را همچون نگینی احاطه کرده‌اند. مجذوب می‌شوم. مهمانم می‌کند و من نمی‌توانم از دعوت او در پیوستن به صفوف مبارز حزب دیموکراتیک خلق افغانستان سرباز زنم. همین که به کابل که می‌رسم، رسماً عضویت حزب را می‌پذیرم.
مدت‌ها می‌شود که عضو حزب شده‌ام. قیام مسلحانهء افسران خلقی به پیروزی رسیده است. اختناق امین بیداد می‌کند. قوماندان فرقهء 14 غزنی هستم. کاری را بهانه کرده به کابل می‌آیم. اول رفیق وکیل را می‌بینم. سپس به سراغ محمود بریالی می‌روم و از اختناق دم و دستگاه امین به نزدش شکایت می‌کنم. می‌گوید حوصله کن، شکیبا باش. همه چیز خوب می‌شود. فقط کوشش کن که زنده بمانی. می‌گوید: سَر مبارزه سَر نیست صخرهء سنگ است….
چند روز بعد امین جلاد، نه تنها او بلکه رهبر گران ارج پرچمی‌ها، پاکروان ببرک کارمل فقید را از سر راهش برمی؜دارد. من نیز از قوماندانی فرقه غزنی تبدیل می‌شوم. و سیطرهء سیاه و تاریک استبداد طراز فاشیستی امین وباند جنایتکارش در سرتاسر کشور دامن می‌گسترد.
پایم شکسته، تقاعد کرده‌ام و همراه با سایر رفقایی که هنوز در بند امین نیستند، فعالیت مخفی می‌کنم. بیشتر از یک سال می‌شود که بریالی را ندیده‌ام. دلم برایش تنگ شده: برای دیدن سیمای مردانه‌اش، برای شنیدن سخنان آتشینش. برای صداقتی که در هر حرف و هر جملهء او وجود دارد. تا هنگامی که با ضیاء مجید – آتشه نظامی افغانستان در دهلی – ارتباط داشتم، احوالش برایم می‌رسید. ضیا می‌نوشت که بریالی مانند همیشه پرتحرک است و نیرومند و سرشار از همان آرمان‌های اوجگیر و والای انسانی. می‌نوشت که او با وصف همین امکانات محدودی که دارد، توانسته است حتا در همین شرایط غربت با بسی از سازمان‌ها و جنبش‌های چپ دیموکراتیک ارتباط برقرار نموده و با تحلیل‌های ژرف سیاسیش آنان را از توطئه‌یی که امین برای به «کژراهه»3 کشانیدن و بدنام ساختن جنبش مترقی افغانستان انجام می‌دهد، هشدار دهد. بلی، دلم برایش می‌تپد، برای همین انسانی که هرگز و در هیچ شرایطی در سیمای شریفش نشانه‌یی از یأس و ناامیدی را نمی‌خوانی…!
امین نابود شده است. به قصر چهلستون می‌روم. همه در آنجا جمع شده‌اند. ببرک کارمل فقید، در میان اوج احساسات کادرها و فعالین حزب به حیث منشی عمومی حزب دیموکراتیک خلق افغانستان، انتخاب شده‌اند. نزدیک می‌روم و به پیشوای خردمند و پدر معنوی و پاکنهاد پرچمی‌ها، ادای احترام می‌کنم و به سروران و بزرگان دیگر حزب نیز؛ اما چشمم به دنبال محمود بریالی است. هرقدر می‌نگرم او را در میان آن جمع نمی‌بینم. دلواپس می‌شوم. و از عبدالوکیل سراغش را می‌گیرم. وکیل ظاهراً چیزی نمی‌گوید ولی هنوز روز به آخر نرسیده است که بریالی با پسر کاکایم مرحوم تواب عظیمی در یکه توت به دیدنم می‌آید و از او می‌آموزم که بزرگان باید بزرگوار باشند.
بار دیگر ما از هم جدا می‌شویم. من به هرات می‌روم و پس از دو سال خدمت جهت تحصیلات اکادمیک نظامی به ماسکو. سه چهار سالی می‌گذرد و در این مدت طولانی تنها یکبار اقبال دیدن او برایم دست می‌دهد: در کنفرانس وحدت حزب. همان کنفرانسی که با داخل شدن ببرک کارمل فقید در تالار، دوکتور نجیب الله رئیس خدمات دولتی آن زمان با صدای رسایی مصراعی از غزل معروف رهی معیری را تغییر داد و چنین بر خواند:
موی سفید را فلکش رایگان نداد
این رشته را به‌نقد جوانی خریده است
در این همایش محمود بریالی که رییس روابط بین‌المللی حزب است؛ چنان از خرد و درایت مایه می‌گذارد که مسؤولان بسیاری از احزاب کارگری و مترقی کشورهای جهان در کار آن اشتراک می‌کنند و حیثیت و اتوریته حزب دیموکراتیک خلق افغانستان به رهبری رهبر گرانقدر و محبوب‌القلوبش ببرک کارمل در سطح بین‌المللی به‌طور چشمگیری بالا می‌رود.
سال‌های بسیاری می‌گذرد. دگرگونی دیگری در رهبری حزب و حاکمیت دولتی رخ می‌دهد. دوکتور نجیب؜الله مرحوم، پلینوم هژدهم کمیتهء مرکزی حزب را دایر می‌کند. فیصله‌هایی صورت می‌گیرد که به ‌صورت طبیعی موافقان و مخالفانی دارد. محمود بریالی در رأس مخالفان قرار می‌گیرد و مدتی نمی‌گذرد که به همین جرم (!) مدت طولانی در زندان به سر می‌برد. در زندان رژیمی که برای بقا و نگهداری و سربلندی آن بارها و بارها تا پای جان رزمیده است.
از زندان که رها می‌شود، از مرکز دور هستم و نمی‌توانم به دیدنش بروم؛ ولی همین که به کابل می‌رسم به دیدارش می‌شتابم. در دفترش نیست. دستیارش رفیق میرزای سرسفید می‌گوید که معاون صاحب اول صدارت از مدت‌ها به این‌طرف در ساختن سرک جدید کابل – بگرام مصروف است. از بامداد زود تا پگاه دیر.
از صدارت بلافاصله به‌سوی ده سبز حرکت می‌کنم. چاشت روز است. وقتی که به آن جا می‌رسم، می‌بینم که در کنار سرک یکجا با کارگران زانو زده و مصروف خوردن نان چاشت است. به نظرم می‌رسد که لاغر شده و برشقیقه هایش غبار سفیدی در حال نشستن است. دلم فرو می‌ریزد و قلبم خون می‌شود.
پس از آن روزها که بی‌عدالتی سکه‌یی شده بود رایج؛ محمود عزیز ما روزهای شکنجه بار بسیاری را پشت سر می‌گذارد:
– زخمی‌شدن و زمین؜گیر شدن بانوی بانوان انقلابی «جمیله ناهید» همسر پاک‌نهاد و خجسته سیرت و مبارزش، این «تالی آنجلا دیویس»4 ، بانویی که با منطق رسا و سخنان پرشورش زنان سنت زدهء کشورمان را مانند مادر معنوی حزب داکتر اناهیتا، پیام وارسته گی به‌سوی رستن از دارها و دام‌ها و گسستن زنجیرهای نظام مردسالاری می‌داد.
– وخیم شدن وضع نظامی سیاسی وطن مألوفش از اثر قطع کمک‌های مادی و معنوی متحد نیمه راه یعنی دولتمردان سرزمین درختان کاج و برف و رودخانه‌های یخ زده و اسپان وحشی و مردان سرکش که به خاطر یک بوتل ودکا به‌آسانی گلوی هم را می‌بریدند.
– سقوط حاکمیت و به فاصلهء کوتاهی از دست رفتن معلم، پدر معنوی، برادر بزرگ و پیشوای زنده گیش ببرک کارمل خردمند و سپس ناگزیری به غربت نشستن و در هجرت زنده گی کردن.
ما، من و بریالی – در این سال‌ها بارها و بارها همدیگر را می‌بینیم. او دیگر رفیق من، دوست من، برادر من و عزیزترین عزیزهای من است. بیخی به یادم است که در هنگام دفع و طرد کودتای شهنواز تنی – گلبدین چگونه با معنویات بلند به رفقای حزبی در جهت دفاع از حاکمیت دستور می‌داد و چگونه با محبت و صمیمیت از من وضع و موقعیت قطعات ما را جویا می‌شد. یادم نرفته که پیوسته می‌گفت: «عظیمی عزیز، تو تنها نیستی، تو نیروی بزرگی هستی، تمام حزب پشت سرت ایستاده است. با قاطعیت فرمان بده واز حاکمیت دفاع کن…»
آه مگر می‌توان آن شبان و روزان دشوار گذار را فراموش نمود؟ آیا می‌توان با یادآوری آن لحظات سرنوشت ساز از سیل اشکی که از چشمانت جاری می‌شود، جلوگیری نمایی؟ نه هرگز نه…!
حالا با اندوه سترگ به یادم می‌آید که چگونه این یار شفیق، در روزهای سقوط حاکمیت در پهلوی من قرار داشت و با نیروی توانمند روحی و معنوی خویش کوشش می‌کرد به هر افسر و سرباز گارنیزیون کابل و به هر حزبیی که از پوسته‌های کمربند امنیتی کابل پاسداری می‌کرد، ضرورت دفاع از حاکمیت، در رأس آن دوکتور نجیب؜الله شهید را توضیح و تشریح دهد. چگونه می‌توان فراموش کرد روز سیاهی را که خداوند، انقلابی نستوه و رهبر عزیزمان ببرک کارمل فقید را از ما گرفت. در آن روز، این محمود بریالی بود که در قلبش طوفان غم برپا بود ولی با خویشتن‌داری غم انگیزی از ریزش اشکش جلو گیری می‌کرد وبرای ما به گفتهء رفیق بهروز کریمی، رهبر حزب فداییان خلق ایران (اکثریت)، درس پایداری و استقامت و استواری می‌بخشید.
روزها با تار شب‌ها در می‌آویزند، هفته‌ها و ماه‌ها پاکشان می‌گریزند. بریالی بزرگوار بارها به هالند و اکثراً همراه با رفیق توده‌یی به دیدنم می‌آید و مرا بیشتر از پیش مرهون و شرمندهء محبت خویش می‌سازد… من با چشمانی لبریز از عشق و اعتماد به او می‌نگرم، به سخنانش گوش می‌سپارم و می‌بینم که با چه اعتقاد خلل ناپذیری به آینده می‌نگرد. در این نشست‌ها، او مثل همیشه با ظرافت مطبوع سخن می‌گوید و با نکته دانی و فرهنگ بسیار بالا حرف می‌زند و با دیدی روشن و گویا از اوضاع و احوال وطن و جهان تصویر دقیقی ارایه می‌نماید.
در همان سال‌های رکود و فترت بود که اندیشهء ایجاد سازمان سیاسی نهضت فراگیر میهنی در ذهن با وقادش شکل می‌گیرد و برای در عمل پیاده نمودن اندیشه‌اش با سخت کوشی مشهودی وارد میدان عمل گردیده و با منطق و استدلال محکم از اندیشه‌های اوج گیرش دفاع می‌نماید. و سرانجام می‌تواند اکثریت مطلق پیش؜کسوتان، فعالین و اعضای حزب دموکراتیک خلق افغانستان را با خود همنوا بسازد و همراه با آنان اساس و بنیاد سازمانی را بگذارد که پروگرام و اهداف آن با واقعیت‌های انکار ناپذیر جامعهء ما در تضاد و رویارویی قرار نداشته باشد.
از آخرین باری که او را می‌بینم، درست یک سال می‌گذرد. شب پیش از بازگشتم به کابل، همراه با جمعی از یاران: «توده‌یی، سلیم، سیدحسن رشاد، حنیف، محراب، روزبه…» به منزلم می‌آید. دستش شکسته و به گردنش آویخته. اختاپوت پنهانی در وجود عزیزش لانه کرده و آرام آرام شیرهء جانش را می‌خورد. لاغر شده و به نظرم می‌رسد که بیشتر از ده کیلو وزن خویش را از دست داده است. در نگاهش عمقی و در لبخندش احتیاطی دیده می‌شود؛ اما چنان صادق و صمیمی است که نمی‌تواند خوشحالی‌اش را از برگشتم من به کابل پنهان کند. می‌گوید: «عظیمی عزیز، خوشا به حالت، حیف که با این حال و وضع نمی‌توانم با تو همراه شوم ولی همین که استخوان دستم جوش بخورد، بلافاصله خودرا به تو می‌رسانم. می‌گفت با هم غذا خواهیم پخت و همراه با هم برای بالنده گی هرچه بیشتر نهضت فرا گیر دموکراسی و ترقی کشورمان کار خواهیم کرد.»
آری اگرچه او در اروپا بود؛ ولی با تمام وجودش به کشورش می‌اندیشید و لحظه‌یی از یاد آن غافل نبود…
***
نمی‌دانم چه وقت خوابم می‌برد، چند ساعت می‌خوابم. اصلاً می‌خوابم و یا در رؤیا به سر می‌برم؟ ولی همین که نخستین اشعهء آفتاب بر پنجرهء اتاق به ماتم نشسته‌ام می‌تابد، از جایم بلند می‌شوم. دست و رویی صفا می‌دهم و مثل همیشه می‌روم به‌طرف آشپزخانه تا قهوه‌یی داغی سر کشم و بروم بیرون، برای گرفتن هوای تازه. ولی هنوز قدمی برنداشته‌ام که حس می‌کنم، دنیا مثل هرروز نمی‌چرخد. آفتاب، آن نور و درخشش همیشه؜گی را ندارد. دنیا ایستاده، همین دنیا با همه تکان‌هایش، با همه دلهره‌هایش، با تمام شادی‌ها و دلبسته؜گی هایش. دنیا هیچ و پوچ شده. من هم هاج و واج ایستاده‌ام. فلج شده‌ام انگار! محتویات ذهنی‌ام واژهء «پوچی» است. واژهء محبوب سارتر!
لختی بعد داکتر کاظم می‌آید و می‌گوید رفیق بریالی وصیت کرده است تا جنازه‌اش به کابل انتقال گردد. گریه امانم نمی‌دهد. کاظم نیز با من می‌گرید.
آری، زنده گی می‌تازد، زخم می‌زند، درخت گشن شاخی را به خاک می‌افگند. جای افسوس است. سخت افسوس است؛ اما نباید بازنده گی قهر بود، نباید با خاک برید. مطمئنم، «خاک خوب»5 نهال جوان و نوپا، یادگار دست آن عزیز دل را بارور خواهد ساخت. تردیدی ندارم که مرگ او باعث خواهد شد که یاران دیروز باردیگر با هم متحد و یک پارچه شوند و به آرمان‌های والا و انسانی‌اش: صلح، دموکراسی، ترقی و رفاه وعدالت اجتماعی جامهء عمل بپوشانند. مگر زنده یاد احسان طبری نه سروده بود:
«خداوند عدالت و ترقی
بادهء خود را
در کاسهء سر شهیدان می‌خورد.
چنین گفت کارل مارکس!»
بلی، بریالی نازنین!
آرام بخواب ولی بدان که در مرگ تو رازها و رزم‌های فراوانی نهفته است رازها و رزم؜هایی که مردم وطنت را به‌سوی رهایی و ترقی خواهد برد.
راهت سپید باد: بریالی عزیز
تاشکند: قوس 1385
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رویکردها
1. «زنگ؜ها برای کی به صدا درمی؜آیند» رمانی است از ارنست همینگوی، داستان سرای امریکایی
2. داستانی از جلال آل احمد
3. «کژراهه»، نوشته از احسان طبری
4. آنجیلا دیویس زن مبارز سیاهپوست در قاره افریقا
5. «خاک خوب» رمانی است از جانشتاینبک، نویسنده چپگرای امریکایی

رفیق دستگیر صادقی

چند برگی از یاد مانده ها با محمود بریالی

به مناسبت سالروز پرواز بی برگشت وی

ما از دوران جوانی با هم آشنا بودیم، از سال‌های آموزش در لیسه عالی حبیبیه در اواخر دهه سی و آغاز دهه چهل خورشیدی. این مکتب مشهور شهر کابل در آن سال‌ها حال و هوای دیگری پیدا کرده بود و با گذشته‌هایش بسیار متفاوت شده بود. هرچند دو، سه سالی نسبت به ما پیشتر بود؛ ولی نقش وی در فعالیت‌های فرهنگی و در تغییر سیمای فکری مکتب با شمار دیگری از جوانان هم سن و سال برجسته بود.

در همین سال‌ها، دو شخصیت برازنده، یکی محمد طاهر بدخشی و دومی نظام‌الدین تهذیب به صفت آموزگارانی با اندیشه‌های نو، مشغول آموزش در آن لیسه گردیدند. در نخستین روزی که طاهر بدخشی با چهره سفید رنگ و خوش منظر، کمی خجالتی، کرتی برک بدخشی و لباس‌های دوخته شده از تولیدات وطنی و عمدتاً از بدخشان، آغاز به تدریس نمود را هیچگاه فراموش نمی‌کنم. چنین تصور می شد که گویا موصوف با چنین سر و وضع غیر معمول به یک موضوع قابل آزار و اذیت شاگردان شوخ و بی‌باک مکتب قرار خواهد گرفت؛ ولی چنین نشد. وی پس از زمان بسیار کوتاه، چنان شایستگی در شیوۀ تدریس، محتوای درس‌ها و شخصیت بلندی از خود به نمایش گذاشت که همه شاگردان را مجذوب خود ساخت. این معلم اخلاق و اقتصاد با درس‌های از فلسفه و با چنان دیدگاه‌های کاملاً نو و نامانوس از جمله گذار از منطق ارسطویی به منطق دیالتیک، در محیط مدرسه، به یک شخصیت محبوب و به دوست و رفیق صمیمی شاگردانش مبدل گردید. تهذیب نیز با سر و سیمای شسته و روفته، لباس منظم، دریشی بسته‌ی سرمه‌یی رنگ و پیراهن سفید و نکتایی سیاه، به صفت معلم تفسیر قران، ما جوانان را شوکه کرد. معولاً مدرسان و معلمان این رشته را ملاها و مولوی‌ها بدوش داشتند و برای ما شاگردان آن دوره‌ها که با چنان قیافه‌های “مسجدی” آشنایی داشتیم، سیمای غی منتظره ولی خیلی جالب و جذاب وی نیز همه را شگفت‌زده ساخت. حال و هوای لیسه عالی حبیبیه در آن زمان آبستن تغییرات جدی بود. نقش مدیر مکتب نعمت‌الله معروف (پژواک) و سمت و سو دادن آن به سوی یک موسسه تعلیمی زنده و فعال، از هر لحاظ برجسته بود.

در لیسه عالی حبیبیه، کنفرانس‌های بزرگ و با محتوای ترقی خواهانه دایر می گردید و اراکین وزارت معارف و سایر موسسات تعلیمی دعوت می‌شدند. این کنفرانس‌ها را شماری از شاگردان لایق و پرشور صنوف دوازدهم به پیش می‌بردند؛ و همین کنفرانس‌ها بود که استعداد و توانایی چشمگیر برخی از آنها را به نمایش گذاشت.

از میان آنان محمود بریالی بیشتر مورد توجه قرار گرفته بود. محمود بریالی این کنفرانس‌ها را با چنان حال و هوای پرشور و پر جاذبه‌یی دایر می کرد که برای اکثر جوانان و شاگردان آن سال‌ها به منبع الهام و تفکر تبدیل شده بود. من آن چهره جوان، جدی، آگاه و پر شور را با عینک‌های ذره بینی و کلاه کاسکیت که در کنفرانس‌ها همه را به هیجان می آورد و مورد تحسین قرار می‌گرفت، هیچگاه فراموش نمی‌کنم.

چند سالی گذشت و بار دیگر وی را در آن آوانی که نخستین شماره جریدۀ پرچم نشر گردیده بود، در چهارراهی ملک اصغر (چهارراهی صدارت) مقابل دواخانه رُنا دیدم که یک بسته بزرگ اخبار را در زیر بغل داشت و با شور و شوق فراوان و صدای بسیار رسا و بلند، رهروان و علاقمندان را به خریدن آن جریده جلب می نمود. من از وی چند شماره خریدم و برای مدتی در کنار دواخانه رنا که مالک آن دکتور غلام رسول رسولی مامایم بود، ایستادم و ناظر تلاش خسته گی ناپذیر وی برای فروش جریده پرچم شدم. او گویی بی‌خود شده بود و سر از پا نمی شناخت و با چه احساس و جذبه‌یی عمیق برای فروش هر چه بیشتر این جریده سعی و تلاش می‌کرد. در آن زمانه‌ها، فروش اخبار و جراید در روی جاده‌ها توسط شاگردان مکتب، و آنهم جوانان کابلی از فامیل‌های شناخته شده، نه تنها نادر که اصلاً معمول نبود.

سرنوشت یکبار دیگر ما را در آغاز دهه هفتاد میلادی در وزارت پلان مقابل هم قرار داد. در این زمان هر دو کارمند وزارت پلان بودیم و مدتی باهم بسیار صمیمانه معاشرت داشتیم؛ تا زمانی که وی برای ادامه تحصیلات عالی عازم اتحاد جماهیر شوروی شد. بسیار اصرار داشت که اگر من هم با استفاده از آن بورس‌ها با وی به شوروی بروم؛ ولی بنا بر اینکه نمی‌توانستم همسرم را تنها بگذارم از رفتن معذرت خواستم.

پس از تحولات و تغییراتی که در کشور و جامعه ناشی از کودتای بیست و ششم سرطان، قیام ثور و تحول ششم جدی به وجود آمد، بنابر دوری مشاغل و عرصه کار، با هم به ندرت می‌دیدیم. آنگاه که وی از جانب حزب مسوولیت کمسیون عالی سوادآموزی را نیز به عهده گرفت و من معین اداره مرکزی احصاییه بودم و بنابر ضرورت و وظیفه در کمسیون نیز شامل، وظیفه گرفتم تا در مورد چگونگی وضعیت سواد‌آموزی در افغانستان، گزارشی را تهیه نمایم. این گزارش جامع با استفاده از معلومات ذخیره شده از نخستین سرشماری نفوس افغانستان، احصاییه‌های جمع آوری شده از فعالیت‌های سکتور‌های اجتماعی و فرهنگی و همچنان گزارش‌های اداره سوادآموزی به همکاری کارشناسان مجرب آن اداره، ترتیب گردید و به صفت یک سند پایه و اساسی برای سیاست گذاری‌ها و ارایه معلومات به نهادهای ملی و بین‌المللی، در این عرصه بکار می‌رفت. این زمینه و فرصت بازهم تماس‌های ما را بیشتر ساخت و آنهم صرف در چوکات وظایفی که می بایست به انجام می رسید.

پس از سپری نمودن جنجال‌های درون حزبی (پلینوم هژدهم) و روزهای تلخ ناشی از این جنجال‌ها که سر انجام به زندانی شدن وی برای شش ماه، آنهم به حبس انفرادی (کوته قفلی) درزندان پلچرخی، به هدایت شخص رییس جمهور و مشاورانش و انهم به اتهام این که گویا وی می‌خواست وحدت میان بخش بزرگی از پرچمی‌ها و خلقی‌ها را تأمین کند، انجامید، روابط ما رنگ دیگری گرفت. وی پس از آزادی از زندان و بازگشت دوباره به کار در عرصه های سیاسی و دولتی، به صفت معاون اول صدراعظم مقرر گردید. در آن زمان من به عنوان معاون اول اداره امور شورای وزیران اجرای وظیفه می کردم. این کار مشترک در شورای وزیران و فضای سیاسی ملتهب آن دوران، ما را با هم بسیار نزدیک ساخت. در همین زمان بنابر فشار بسیار جدی گروه‌های مسلح مجاهدین بالای ترانسپورت موتری راه کابل ـ چهاریکار و تخریب و غارت لاری‌های بی‌شماری که مواد غذایی روزمره شهریان کابل را انتقال می‌دادند، فیصله بعمل آمد تا راه جدیدی از سرک پلچرخی به بگرام احداث گردد. این سرک جدید با پشتکار، تلاش و سازماندهی دقیق و همه روزه بریالی و همکاران وی به سرعت تکمیل گردید. نقش و مدیریت وی در سازماندهی کمسیون ترانسپورتی شورای وزیران و تامین اکمالات منظم مواد اولیه مورد نیاز مردم از حیرتان به کابل، بسیار برجسته بود. با وجود این همه مساعی، بر اساس بهانه‌های واهی و خودساخته، وی با مشاور امنیتی شورای وزیران و نگارنده از وظیفه سبکدوش گردیدند.

به یاد دارم که بریالی بخاطر سبکدوشی من تا چه حدی ناراحت شده بود. همکاری مشترک، رفیقانه و صمیمانه میان ما، برای زمانی بسیار طولانی تا ترک افغانستان و پس از آن زنده گی در غربت و سرانجام تا درگذشت نابهنگام وی، همچنان ادامه یافت. با این نزدیکی صمیمانه و رفیقانه، شناخت من از وی عمیقتر و گسترده تر گردید. در این دوران شاهد بسا رویدادهای بزرگ تاریخی بودم که باید روزی و روزگاری گفته شود.

با اندوه و درد فراوان که بیماری کشنده سرطان به وی مجال زنده گی و کار بیشتر را نداد. خیلی زود و بصورت غیر منتظره خانواده، دوستان و رفقایش را ترک گفت؛ آنهم در فرصت و زمان بسیار دشواری که نیروهای آزادی‌خواه و ترقی پسند افغانستان و در مجموع جنبش چپ دموکراتیک و ملی به موجودیت چنان شخصیتی اثر گذار، سخت نیازمند بودند.

زنده ياد محمود بريالي در طي سال‌های طولاني کار و فعاليت خسته گي ناپذيرش در جنبش ترقي خواهانه کشور و در جهت تحقق آرمان‌های والا و انساني مردم و زحمتکشان افغانستان، آنچه از خود بجا گذاشته، همواره در ذهن و روان بخش بزرگي از رهروان اين راه، با احترام باقي مي‌ماند و بحيث يک تکانه نيرومند در تأمين اين آرمان‌ها، جنبش و نهضت ترقي خواهانه را ياری مي‌رساند.

اين شخصيت آگاه، مدبر، متواضع، دلسوز، مهربان و رفيق، در سختي‌ها و دشواری‌های مبارزۀ اجتماعي و سياسي، با شهامت و متانت ايستاد و با افتخار زنده گي کرد. وي چنان شخصيت فرهيخته‌يي بود که همواره در جهت کسب آگاهي‌هاي بيشتر سياسي، اجتماعي، فرهنگي و ادبي ، سعي و تلاش بي دريغ مي‌نمود و صميمانه اين آگاهي‌ها را به اختيار ديگران مي‌گذاشت. وي با دلسوزي فراوان در جمع آوری مجموعه‌یی بزرگي از کتاب‌هاي عرصه‌های مختلف حيات فرهنگي، اجتماعي و سیاسی کشور و به زبان‌های مختلف کوشيد که با تأسف اين گنجينۀ عظيم در جنگ‌های تنظيمي، با ساير ميراث‌های فرهنگي و تاريخي کشور برباد رفت.

حالا ديگر اين شخصيت ارجمند و آگاه، عملا با ما نيست؛ ولي ياد وی و آرمان‌های وی، همواره با ما خواهد بود.

یادش را گرامی می‌داریم و راهش را روشن و پُر رهرو و پایدار.

داکترحبیب منگل

به یاد وگرامی داشت شاد روان یاد محمود بریالی

یادوکارنامه های ماندگار محمود بریالی ویکی از شخصیت های برجسته ء جنبش ما ؛ جنبش ملی دموکراتیک ؛ ترقی خواهانه وداد خواهانه کشورومیهن محبوب ما افغانستان وعضو هیات رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان وجمهوری دموکراتیک افغانستان را گرامی میداریم که بادریغ به تاریخ ۱۵ قوس ۱۳۵۸پدرودحیات گفت روح شان شاد ویادش گرامی باشد شادروان رفیق محمود بریالی اکنون درمیان مانیست ولی مبارزه ومساعی شان در عرصه های مختلف مبارزه ترقی خواهانه درامور اندیشه ای ؛ سیاست خارجی؛ تامین وتحکیم روابط بین المللی حزب ودولت وجلب همبستگی بین المللی و به حیث معاون صدراعظم درعرصه حکومت داری و ایجاد یک اداره قانونمدار ؛ خدمت گذار مردم وفساد ناپذیر قابل ستایش بوده است ومساعی خسته گی ناپذیر وارزشمند زنده یاد در عرصه تامین وحدت وتشکل مجدد نیروهای حزب وجنبش ملی ؛ دموکراتیک ؛ ترقی خواهانه ودادخواهانه کشورپس از تراژیدی سقوط دولت جمهوری در راستای تشکل مجدد نیروهای جنبش درداخل کشور وبیرون کشور ودوران مهاجرت فراموش نه دنی وجاودان می باشد
رفیق محمود بریالی در دوران مهاجرت وغربت به شور خستگی ناپذیر به مبارزه ومتشکل وبسیج مجدد نیروی های جنبش وبه ویزه درتاسیس نهضت میهنی و نهضت فراگیر دموکراسی وترقی افغانستان نقش اساس وکلیدی ایفا کرد که درنتیجه تلاش ها ارزش مند شان؛ نیروهای جنبش ما مجددا متشکل و وارد میدان های مبارزه شدند و درصحنه سیاسی مطرح گردیدند و پرچم مبارزه را بر افراشته نگاه داشتند وجا دارد که در عرصه و به این ارتباط نکاتی از صحبت ارزشمند وتاریخی شاد روان بریالی را دریک همایش بزرگ فعالان نهضت میهنی – نهضت فراگیر درکشور هالند یاداوری می نمایم که به صدای رسا می گویند :« رفقای عزیز زندگی را در سنگر های داغ مبارزه ودفاع از وطن باید پی گرفت وبه غروز زندگی کنیم وغرور در زندگی وطن پرستی ؛ داشتن معیار های عالی اخلاقی است ؛ احساس مسولیت دربرابر وطن ونسل امروز واینده وطن باید داشته باشیم ودر برابر ظلم وستم به میارزه ادامه دهیم وما حق نداریم برای یک لحظه از اندیشه وطن پرستی وسرنوشت مردم ؛ ازاندیشه جنبش انقلابی ؛ ازاندیشه ء فردا دست بکشیم ؛ غرور و افغانیت ما ؛ وطن پرستی ما ؛ احساس مسولیت ما در برابر وطن ونسل اینده ؛ دیدگا ه وراه وروش مبارزه بوده ومی باشد»
زنده یادرفیق بریالی تصمیم داشت که به میهن برگردد ویک جا به رفقای داخل کشوربه مبارزه ادامه دهد . ولی شور بختانه که مریض شد و چراغ زندگی شان خاموش گردید و به ابدیت پیوست ودر مراسم سوگاری وغم شریکی او تعدادی کثیری از رفقا وهمرزمان ؛ رهبران وشخصیت ها وفعالان سابق حزب دموکراتیک خلق ودولت جمهوری دموکراتیک افغانستان ؛ از سراسر اروپا شرکت ورزیدند وبهخان شن بانو مبارزجمیله ناهید و اعضای خانواده شان تسلیت وهمدری ابراز کردند وکمیسیونی برای انتقال جنازه زنده یاد به وطن تشکیل شد و جنازه شاد روان رفیق عزیزمحمود بریالی به طور شایسته به کشور انتقال داده شد و از میدان هوایی کابل تا مسجد از سوی هزاران همشریان عزیز کابل ؛ رفقا ودوستان مشایعت ودرشهدای صالحین به مراسم ويژه و شکوهمند واحترام به خاک سپرده شد ودر پی ان مراسم فاتحه ان به شرکت هزان هموطن گرفته شد.
به مناسبت سالروز و به جاودانگی پیوستن رفیق عزیز ؛زنده یاد محمود بریالی ؛ به جمیله ناهید و یکی از پیش کسوتان جنبش زنان افغانستان ؛ بانومبارزوترقی خواه و خانواده گرامی زنده یاد محمود بریالی و شاد روان رفیق ببرک کارمل رهبر فقید جنبش ما ؛ تسلیت وهمدردی خویش را تقدیم می نمایم . روانش شاد ویادش گرامی باشد .

رفیق صلاح چهاردیوال

پنجم دسمبر تاریخ جاودانه شدن زنده یاد رفیق محمود بریالی است. یاد او را با بازپخش اعلامیه حزب برادر توده گرامی می داریم.
محمود بریالی فرزند انقلابی افغانستان دو از میهن خاموش شد!
“محمود بریالی” از رهبران برجسته حزب دموکراتیک خلق افغانستان و از مقامات دولت دموکراتیک این کشور که با انقلاب ثور حاکمیت را در افغانستان بدست گرفته بود، بدنبال یک؜دوره بیماری شتاب؜گیر، در مهاجرت چشم از جهان فرو بست. دانش مارکسیستی، حافظه پرقدرت، مطالعه پیگیر، توان تحلیل اوضاع جهانی و عزم راسخ برای سازماندهی دوباره جنبش انقلابی افغانستان، از خصوصیت فراموش ناشدنی محمود بریالی بود. او که خود از بنیان گذران حزب دموکراتیک خلق افغانستان بود، تا آخرین دقایق زندگی پرحادثه خویش بر آرمان های انقلابی این حزب پایدار ماند. سال های رهبری شعبه روابط بین المللی حزب در حاکمیت «دموکراتیک خلق» سال های دیدار و مذاکرات و تبادل نظرهای او با احزاب کمونیست و احزاب مترقی و دموکراتیک جهان بود و در بسیاری از کنگره های آن احزاب شرکت کرد و مواضع دولت و حزب حاکم افغانستان و ضرورت حمایت جهانی از آن، در برابر انواع توطئه های امریکا و متحدان جهانی و منطقه آن علیه افغانستان را تشریح کرد.
او در همین سال ها، در حال که هدایت شعبه مهم روابط بین المللی حزب دموکراتیک خلق افغانستان را به عهده داشت، معاون اول صدراعظم افغانستان “سلطان علی کشتمند” نیز بود و علاوه بر نقشی که در داخل حزب برای گسترش آموزش تیوریک داشت، برجسته ترین مشاور سیاست خارجی وی نیز بود. تسلط کامل به زبان روسی امکان دستیابی زنده یاد محمود بریالی به منابع غنی آثار مارکسیستی را ممکن ساخت و او این اندوخته ها را پیوسته به صفوف حزب منتقل می کرد. در سال های نخست پس از فروپاشی اتحاد شوروی همچنان در افغانستان و در کنار حزب و دولت داکتر نجیب الله یار دوران جوانی و دانشجویی خود باقی ماند و پس از سقوط این دولت نیز به کار بازسازی و دوباره سازماندهی حزب در داخل کشور ادامه داد.
این ضرورت را حتی در مهاجرت اولیه در کشور هندوستان و سپس انتقال به کشور آلمان نیز دنبال کرد و از بنیانگذران اولیه و پیگیر نهضت دموکراسی و ترقی افغانستان است. محمود بریالی برادر ” ببرک کارمل” دبیر اول حزب دموکراتیک خلق افغانستان و رئیس جمهور دولت دموکراتیک خلق افغانستان بود.
در سال های نخست و آغاز فروپاشی اتحاد شوروی و گشاده دست شدن گروه های مرتجع اسلامی در پایتخت افغانستان “کابل” که بعد ها به صورت طالبان بر افغانستان مسلط شدند، همسر وی بر اثر یک انفجار تروریستی تا آستانه مرگ رفت و پس از ان برای همیشه فلج شد.
بی شک جنبش مترقی و انقلابی افغانستان یکی از یاران صدیق؛ استوار و پیگیر خود را از دست داد، اما میراث او در «نهضت دموکراسی و ترقی افغانستان» به حیات و بالندگی خود ادامه خواهد داد.
شورای سردبیری و سیاستگزاری راه توده خاموشی محمود بریالی را به خانواده وی، رهبران و اعضای نهضت فراگیر دموکراسی افغاانستان و مردم بلا کشیده افغانستان تسلیت میگوید و از همه توده ای ها میخواهد، که در هر کجا که هستند به احترام این انقلابی آرمان خواه و میهن دوست یک دقیقه سکونت کنند. همچنان از همه توده ای ها و نیروی های مترقی ایران که امکان سفر دارند، شرکت در مراسم بزرگ داشت او را که در شهر دورتموند المان ( محل اقامت وی در دوران مهاجرت) برگزار میشود توصیه میکند.
دیدار پرسش و پاسخ ها
این تسلیت و یادواره را با متن سخنرانی و پرسش و پاسخ کامل می نمایم که محمود بریالی در جمع شماری از توده ای ها در شهر برلین آلمان برگزار کرد. این دیدار در مهر ماه ۱۳۸۰ انجام شد و در ماه آبان همان سال، بنابر ملاحظاتی، تحت عنوان نوار دریافتی شامل دیدگاه های یک مقام حزب دموکراتیک خلق افغانستان در راه توده منتشر شد. دیدار به زمان باز میگردد که محمود بریالی چون سفیر اتحاد به شهر های مختلف کشور های اروپای سفر کرده و در دیدار با رهبران و کادر های حزب دموکراتیک خلق افغانستان ناچار به مهاجرت شده بودند پیرامون ضرورت متشکل شدن دوباره بر مبنای شرایط نوین افغانستان و جهان گفتگو میکرد. سفر و گفتگو های که سر انجام به بنیانگذاری”نهضت دموکراتیک افغانستان” انجامید.
یاد و خاطر ش پیوسته برای توده ای ها فراموش ناشدنی است.

نظریات:

Ahmad Sherzai در انوقت من درمحبس سیاسی آ مر کادری همرای رزاق حریف بودم رفیق قاسم آسمایی خاطره های تلخ انوقت را به یادم تازه ساخت
از این برخورد رفیق آسمایی با نجیب در انوقت رفیق رزاق حریف قصه کرده بود و اگاهی بودیم واقعآ رفیق آسمایی سرسختانه علیه باند نجیب مخالفت نمود و به آرمانهای پرچمداران واقعی احترام گذاشتند