قسمت اول

الکساندر لیخافسکی از ژنرالان مشاور شوروی در افغانستان هژمونیسم پشتونی را به رهبری نجیب الله عامل تشدید اختلاف در درون حزب تلقی می کند: «علت اصلی این مناقشه هژمونیسم(عظمت طلبی)پشتونی بود که سراپای حزب را فرا گرفته بود. هرگاه در دوره نور محمد تره کی و به ویژه در دوره امین مشی پشتونیزاسیون را فراکسیون “خلق” پیش گرفته بود، حالا دیگر با به قدرت رسیدن نجیب الله گرایش به سوی پشتونیزاسیون رهبری دولت و ارتش، فراکسیون پرچم را فرا گرفته بود. به گونه مثال اکثریت چشمگیر اعضای اصلی و اعضای وابسته دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب، گردانندگان شورای وزیران، افسران ارشد و ژنرالها پشتون بودند. این کار پرخاش و واکنش نمایندگان اقلیتهای تباری را بر انگیخت که “اکثریت” را در رده های پایینی و میانی نیروهای مسلح تشکیل می دادند. نبرد بر سر رهبری و میان گروه های قومی در حزب همگام با مبارزه فراکسیونی تشدید می یافت. . . . . . این مبارزه کار را به فروپاشی تمام عیار حزب و نیروهای مسلح می کشانید. »

دکتور نجیب الله شخصیت متضاد داشت و در واقع از میان انبوه تضادها برآمد و در رهبری حزب دموکراتیک خلق وحاکمیت حزب قرار گرفت. او زمانی در ریاست سازمان استخبارات دولت حزب دموکراتیک خلق (خاد)قرار داشت و خود شخصاً به باز پرسی و شکنجه مخالفان و دشمان حزب وحاکمیت آن به عنوان اشرار می پرداخت. زمانی در برابر سربازان انترناسیونالیست کشور لنین سر تعظیم فرود می آورد و جنگ آنها را در میهنش که موجب قتل هموطنانش می شد، قهرمانی آن سربازان وفراموش نا شدنی می خواند. او در 26 دلو 1367 حين خروج آخرين دسته هاي قشون شوروي خطاب به سربازان و افسران این قشون گفت: « ما در برابر شما فرزندان شجاع کشور لنين به خاطر همه آنچه براي مردم افغانستان، براي انقلاب ثور انجام داده ايد، به خاطر مردانگي و شجاعت و هم بخاطر مهرباني و انسانيت شما سرتعظيم فرودمي آوريم.»
زمان دیگر، روز خروج همان فرزندان کشور لنین را از افغانستان روز نجات ملی نامید. گاهی نماز می خواند و تسبیح بدست مگیرفت و به آیات قران استدلال می کرد و گاهی ازمارکسیزم -لنینیزم سخن میگفت. او پیوسته باسیمای متفاوت ظاهر می شد و از این رو در مصالحه ملی نیز سیاست متفاوت و مختلف داشت و ابراز نظرها و دیدگاه های او در این مورد با تناقض های فراوانی ارائه می شد
برای مخالفان دولت نجیب الله به خصوص برای احزاب مجاهدین این همه تبلیغات و ادعا های نجیب الله غیر قابل قبول بود و در آن دورنگی وعدم صداقت را می دیدند. حتا شوروی ها به این تبیلغات نجیب الله که رفته رفته در آخر لحن ضدشوروی گرفت وخروج قوای شوروی را روزنجات ملی خواند بدیده تردید می نگریستند و آنرا سالوس وریا کاری می نامیدند. یکی ازمشاوران شوری می نویسد: «یک اصل کهن دو باره تمثیل میگردد. هنگامیکه دزد خود بلندتر و رساتر از دیگران صدا میزند “دزد را بگیرید.”معراج دو رویی و سالوس. سخنرانی نجیب الله در جنوری 1992 به بهانه پنجمین سالگرد آغاز انفاذ آشتی ملی بود که اعلان کرد “آمدن سپاهیان شوروی علت اصلی قیام مردمی در افغانستان بود که منجر به تراژیدی گردید.»
میرصاحب کاروال عضو دفترسیاسی حزب دموکراتیک خلق از نجیب الله نقل قول می کند که او را شوروی ها به انتقاد از سیاست شوروی در افغانستان تشویق می کردند تا در داخل کشور شخصیت ملی و صلح طلب معرفی شود: « او(نجیب الله) در حقیقت مدعی این بود که باید بحیث قهرمان ملی در تاریخ کشور درج گردد و میگفت که این من بودم که گورباچف را گفتم که نیروهای نظامی را از خاک ما خارج نماید. زیرا ما بدون آن می توانیم که از حاکمیت جمهوری دموکراتیک افغانستان دفاع نماییم. او در روزهای اخیر بسیار شدید از موجودیت نیروهای شوروی در افغانستان انتقاد میکرد و من یک روز در بیروی سیاسی از او پرسان کردم و برایش گفتم که آیا شما در این رابطه افراط نمی کنید؟ او برایم گفت که خود آنها (رهبران شوروی) میگویند که شما ما را تخریب کنیدتا در جامعه هویت ملی خویش را تثبیت نمایید.

نجیب الله پس از خروج قوای شوروی تدریجاً سیاست حزبی خود را رها کرد. از یکسو به سیاست قومی روی آورد و از سوی دیگر در صدد آن شد تا به سیاست پیروز مند غرب راه پیدا کند. این اندیشه و عملکرد او را به یک رهبر غیر قابل اعتماد در درون حزب بدل ساخت.

شاید در اثر توصیه ی مذکور بود که نخستین مذاکره مستقیم میان اندری کوزیروف معاون وزیر خارجه شوروی با هیئاتی از تنظیم های مجاهدین به ریاست مولوی محمد نبی محمدی در12 آگست1991 در اسلام آباد صورت گرفت.
دومین مذاکرات مستقیم مجاهدین با روس ها پس ازکودتای نافرجام آگست در نومبر 1991در مسکو صورت گرفت. هیئات احزاب مجاهدین تشیع در ایران و چهار تنظیم جهادی پشاور بریاست برهان الدین ربانی به استثنای تنظیم های حکمتیار، سیاف و خالص به دعوت حکومت فدراتیف روسیه در دهم نومبر1991(29 عقرب 1370) به مسکو رفتند. آنها در مسکو با الکساندر روتسکوی معاون بوریس یلتسین رئیس جمهور و کازیروف وزیر خارجه فدراسیون روسیه و همچنان با پانکین وزیر خارجه شوروی مذاکره کردند. هر چند پانکین وزیر خارجه شوروی در مذاکرات از برقراری آتش بس در افغانستان و دیالوگ بین الافغانی سخن گفت اما وزیر خارجه روسیه به قطع کمک های نظامی به دولت نجیب الله تأکید کرد
از گزارش یکی از ژنرالان مشاور شوروی در افغانستان دریافت که به نقل از منابع اطلاعاتی نظامی شوروی مینویسد: «با رویکار آمدن نجیب الله کشاکشهای درونی در حزب کاهش نیافته بلکه برعکس دامنه بیشتر گرفت و فراکسیونیسم درحزب نسبت به هم چشمی میان “خلق”و”پرچم” اهمیت بیشتر یافت. در کنار جناح های سنتی گروه بندی های تازه به میان آمدند که عملاً پیرامون هر عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب گرد آمده و اهداف آزمندانه ی خود را دنبال میکردند. عامل تباری و ملی به بازی کردن آغاز نقش روز افزونی نه تنها در درون حزب، بلکه در همه جاکرد. این امر حزب را بیشتر پاشان و بی سرو سامان میکرد. در سازمانهای حزبی، در کمیته های ولایتی و ناحیه یی، در کمیته مرکزی و اپارات آن و حتی در دفتر سیاسی و دارالانشای کمیته مرکزی حزب آشکارا آغاز به ناخشنودی از دفتر نجیب الله کردند.

دستگیرپنجشیری مینویسد!
نجیبی راکه من می شناختم !” سخت آزار دوست ، ،کینه جو پاس ناشناس ،گستاخ ودارای یک سر وجندین زبان جاه طلب تشنهء قدرت انتقامجوو فرزند اصیل قبیله بود برای نیل به قدرت از هر عمل روا ، نا روا قانونی وغیر قانونی اصولی وغیر اصولی دریغ نه میکرد ،
” هرکس که دل مردم دانا ، به شکست “
” فرزند وطن به بند و زنجیر ، به بست “
” آخر به رود به بند و بر چوبهء دار “
” با زد سپه و نظم جوان و سر و د ست “
دکتر نجیب لله تشنه ء قدرت سیاسی ودارای یکسر وچندین زبان وچندین پهلوبود دوست ودشمن را بگونه ء ملا عمر به یک چشم میدید برای نیل به مقاصد تاکتیکی ، ستراتیژی را به آسانی قربان میکرد .
دکتر نجیب لله با چنین خصلتهای فرصت طلبانه سیاسی ، نخست به تحریک گرباچف ودیگر مقامات رهبری کننده شوروی توطیه کودتا ی سپیدی راعلیه ببرک کارمل رهبر فرکسیون سنتی پرچم چید . پشتیبانی منشیان ووزیران قوای مسلح را نیز بدست آورد وسرانجام ببرک کارمل زیر فشار گرباچوف ، رییس کی.گی.بی. و شواردنازده وزیر امورخارجه ءشوروی ، مجبور به استعفا ازمقام رهبری شد . پیام اخطار آمیز این مقامات بلندپایه رهبری شوروی ازسوی دکتر صا لح زیری منشی ووزیران دفاع وداخله وامنیت به ببرک کارمل ابلاغ گردید
در ماههای آ خر رهبری ببرک کارمل به بهانه بیماری ومخالفت به ارتقاء غیر عادلانه شماری ازکادرها به عضویت اصلی و علی لبدل کمیته ء مرکزی ، از عضویت دفترسیاسی من نیز استعفاء کرده بودم به این شیوه دکتر نجیب لله در آخرین لحظات زنده گی سیاسی خویش با گروه زندانیان ازبندرسته و هوادار حفیظ الله امین و سه تن از رهبران زرمل فرکسیون خلق وبه بیان روشن تر با قاتلان نورمحمد تره کی محمد طاهر بدخشی دکتر زرغون گل آغا با ییس ( نیازمند) ودیگر شهیدان حزبی ومخا لفان سیاسی “حزب وطن ” کنار آمد با چنین تندپیچ وچپگرد ی کوته اندیشانه از پشتیبانی بیدریغ صفوف وفعالان لشکری وکشوری دوجناح خلق وپرچم وشاخه های رویندهء انشعابی آن درعمل محروم شد.
این مسئله به همه روشن است که یکی از شروط اساسی امریکاییان برای قطع مداخله در امور افغانستان در آنوقت کنار رفتن زنده یاد ببرک کارمل از قدرت بود. چنانکه این مسئله در مذاکرات گرباچف و رئیس جمهور امریکا نیز طرح شده بود. در آن راستا مخالفین دولت نیز تلاشهایی داشتند. از جمله در همان سال ۱۳۶۴ نامه ای از صبغت الله مجددی عنوانی آقای لایق از جانب ارگانهای خاد افشاء شد. این نامه گویا در جواب نامه ای از آقای لایق عنوانی آقای مجددی نگاشته شده بود. درنامه ی آقای لایق گویا از مجددی برای پیوستن به پروسه ی صلح در کشور دعوت بعمل آمده بود. آقای مجددی در این نامه ی جوابیه به صراحت اعلام میدارد که آنان فقط در عدم موجودیت ببرک کارمل و اطرافیانش حاضر به همکاری هستند. همین امر شاید دلیل دیگری برای حضور آقای لایق در آن مذاکرات باشد.
تلاش دوکتور نجیب الله برای خروج از کشور و سقوط حاکمیت:
در باره ی حوادث مربوط به تلاش شهید دوکتور نجیب الله برای خروج از کشور بدون آنکه هیچ مرجع حزبی و یا دولتی را در جریان بگذارد، آقای لایق کاملأ به فراموشی فکری دچار شده اند. حتی بیاد شان نیست که در فردای آن شب حادثه در جلسه ای بیروی سیاسی در حضور بینین سیوان در وزارت خارجه، در کنفرانس مطبوعاتی و در جلسه ی فعالین حزبی که بعد از آن درهمان روز ترتیب یافت، چه گفتند. آقای لایق و همچنان کسانی دیگر که حوادث ان زمان و موضعگیریهای اشخاص مسئول را فراموش کرده اند، میتوانند به انبوه ی نشرات منجمله کتاب فیلیپ کاروین دستیار بنین سیوان در این باره مراجعه کنند. در آن جلسه ی بیروی سیاسی که تحت ریاست خود آقای لایق بحیث معاون رئیس حزب و قائمقام وی در حضور بینین سیوان دایر شد آقای لایق میگوید: “عملی را که نجیب الله انجام داد تا مانند یک دزد کشور را در نیم شب ترک گوید، تأسف آور است، زیرا او نه با حزب و نه با دولت مشوره کرد . . .، او باید به اقامتگاه خود منتقل شود. ما مصئونیت و صحت اورا تضمین می کنیم تا انزمانیکه در مورد رفتن او تصمیم اتخاذ نمائیم.”

داکتر نجیب الله همانطوریکه یک پشتون بودبرضدپشتونیت وپشتونوالی هم نبود،باری او گفته بود، اگرجمعه احک از پست خود کناربرود وجای اورا دوستم اشغال کندتسلط پشتونها در شمال افغانستان ختم میشود.
اوبرپشتونیت خود افتخار وحتی به دارکشیدنش را بنابر رشته ملیت اش توسط طالبان متصورنمی دید چون اومتیقن بودکه به ملیت پشتون صدمه ای وارد نکرده ودرمسایل پشتونوالی بیشتر از حدود امکاناتش رول بازی کرده است،لذا طالبان که از قوم پشتون هستند او را بر علاویکه جزا نمی دهند تحسین هم خواهد کرد.

ل. ی . شپارشین در کتابش به نام دست های ماسکو در ص 206 چنین نوشت
داکتر نجیب الله پس ازقطع کمک ها وادامه نامردی های سیاستمداران روس نامه یی آگنده از درد برای شیوارد نادزی می نویسد و چنین گلایه می کند :
” …من نمی خواستم رییس جمهور شوم. شما مرا راضی ساختید. پیگیرانه خواهش کردید و وعده حمایت دادید… حالا دیگر من وجمهوری افغانستان را به دست سرنوشت رها می کنید. چگونه می توان این مسأله را درک کرد ؟ “
ازگفته های صدیق راهی برادر نجیب الله وثریا بها خانم صدیق راهی بنا بر اقارب بودنش بانجیب الله صرف ونظر میکنم.

قسمت دوم

یکی از افسران شوروی متخصص علوم فلسفی در آگست 1987 در تحلیل مفصلی از اوضاع افغانستان وحاکمیت حزب دموکرایتک خلق، سیاست مصالحه ملی و مسیر تحولات آینده را به دیمتری یازوف وزیر دفاع شوروی نوشت و از شکست محتوم حزب دموکراتیک خلق وحاکمیت آن سخن گفت: «هرگاه تجزیه و تحلیل وضع حزب دموکراتیک خلق را بر پایه ی پدیده های واقعی انجام دهیم، نه بر پایه گزارشها ی خبرنگاران صدا و سیمای اتحاد شوروی؛ روشن میگردد که این حزب متشکل از اعضا نبوده، بلکه “حزب کارتهای عضویت” کسانی است که تنها در پی منافع شخصی خود اند. حزب دموکراتیک خلق به گونه عینی در راه نابودی سیاسی خود گام برمیدارد. هیچ عملی که متوجه در راستای آن باشد که به این حزب از نفس افتاده روان دوباره ببخشد؛ رهگشا نخواهد بود. مساعی نجیب در این راستا میتوانند تنها کشت و کشتار و خون ریزی را در کشور افزایش دهند. مگر در هیچ صورت از مرگ حزب جلوگیری نمی تواند. در این اوضاع بایست مساعی را نه در دامن زدن به آتش به خاطر نجات حزبی که مرگ آن محتوم است؛ بلکه در ایجاد زمینه برای رسیدن به اهداف استراتیژیک خود متمرکز سازیم.»

بخشی از عوامل ناکامی سیاست مصالحه در مخالفت درونی حزب وحاکمیت حزبی به این سیاست برمیگشت. این مخالفت ریشه در عوامل گوناگون داشت. اگر بخشی از انگیزه های این مخالفت ناشی از دیدگاه های متفاوت اعضای حزب در مورد سیاست مصالحه ملی بود، بخش دیگر ریشه در منازعه بر سر قدرت میان شاخه ها و نحله های حزب مذکور داشت. سیاست مصالحه ملی ابزار بازی های درون حزبی میان عناصر وحلقه های مختلف جناح های حزب قرارگرفت. نجیب الله قبل از آنکه سیاست مصالحه ملی را در داخل حزب حاکم دموکراتیک خلق به پیروزی برساند و در داخل حزب در این روند صداقت ایجاد کند، مصالحه را به عنوان یک سیاست کلی بیرون از حزب در رابطه به دشمنان و مخالفین حزب اعلان کرد. در حالی که او و سایر رهبران حزبی در درون حزب نه در مصالحه و تفاهم بلکه در کشمکش و خصومت به سر میبردند و به شدت درگیر بازی های چند گانه و چانه زنی ها در برابر هم بودند. حزبی که در کرسی اقتدار با خود نتوانست مصالحه و تفاهم ایجاد کند با دشمنان خود چگونه می توانست به مصالحه برسد؟
مخالفت باسیاست مصالحه ملی نجیب الله در داخل حزب دموکراتیک خلق بسیار گسترده بود و در واقع بسیاری از جناح ها و شاخه های مختلف حزب علی رغم مشارکت شان در حاکمیت با این سیاست سر ناسازگاری داشتند. جناح خلق عمدتاً هواداران تره کی که رهبری حزب وحاکمیت را حق خود می دانستند و به ویژه جانشینی نجیب الله را به عوض ببرک کارمل درحزب وحاکمیت غیر عادلانه می پنداشتند، پیروزی سیاست مصالحه ملی را به معنی تقویت پایه های رهبری و حاکمیت نجیب الله و جناح پرچم حزب تلقی می کردند. کودتای جناح خلق به رهبری شهنواز تنی وزیر دفاع حکومت نجیب الله عمق مخالفت و خصومت جناح خلق یا بخشی از این جناح را با رهبری و حاکمیت نجیب الله به نمایش می گذارد. سید محمد گلابزوی وزیر داخله که عملاً رهبری جناح خلق را در سالهای حضور قوای شوروی بدست گرفته بود در اوایل سال1989در مورد مخالفت خود باسیاست مصالحه ملی اظهار داشت: «با اشرار(مجاهدین)باید از زبان زور وقوت حرف زد، آنها از مصالحه ملی درکی جز عدم توانمندی و ضعف ما چیزی دیگری نمیتوانند داشته باشند. هر قدر مصالحه و سازش بگوییم آنها ما را تمسخر می کنند. ما باید به اشرار چنان درسی بدهیم که آنها خود شان مصالحه را عنوان کنند نه ما. بدون آن هر گونه حرفی در باره سازش به دشمن در شرایط حاضر خیانت به اهداف انقلاب ثور است.

برخلاف آنچی که از دست روس ها در عقب کودتای شهنوازتنی سخن گفته می شود، نجیب الله و مخالفان کودتا در داخل حزب و حاکمیت راه های مقابله با کودتا را پیوسته با کی. جی .بی در میان می گذاشتند. این نکته به خوبی از اظهارات سرمشاور نظامی نجیب الله پیدا است که می گوید: «هنگام شورش مارس(1990) (کودتای حوت1368)طوری که من بعدها دانستم، نماینده کی. جی. بی درباره ی بسیاری از آمادگی های جانب رئیس جمهور از پیش آگاه بود؛ مگر چنین برمی آید که آمران مسکو نشین او اجازه نداده بودند ما را در روشنی این باریکی ها قرار دهد. حتی وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش در مسکو را نیز در روشنی قرار نداده بودند
بی خبری سرمشاور نظامی شوروی در کابل از آگاهی های کی. جی. بی در مورد کودتای تنی و بی اطلاعی وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش شوروی در مسکو از این امر باز هم از سیاست دوگانه ی شوروی ها در مناسبات با جناح ها و رهبران حزب دموکراتیک خلق حکایت می کند. آیا می توان گفت که مسئولان ارتش شوروی و سازمان استخبارات نظامی ارتش در عقب کودتای شهنواز تنی یا خلقی ها قرار داشتند اما کی. جی. بی در کنار نجیب الله و پرچمی ها ایستاده بود؟
اگرادعای دخالت روسها در کودتا تنها به روابط مسکو باجناح خلق محدود ساخته شود و کودتاچیان به فرماندهی شهنواز تنی وزیر دفاع دولت نجیب الله با تشویق و حمایت ارتش سرخ و سازمان استخبارات نظامی آن به کودتا متوسل شده باشند، کودتا چرا از همان آغاز مورد حمایت حکمتیار و آی. اس. آی قرار گرفت و تعدادی از رهبران سیاسی و نظامی کودتا چون شهنواز تنی و نیازمحمد مهمند که مؤفق به فرار گردیدند از پاکستان در کنار آی. اس. آی و حزب اسلامی سر بر آوردند

شهنواز تنی وزیر دفاع حکومت نجیب الله از انگیزه خود درمورد کودتا می گوید: «رژیم نجیب و حکومت نجیب به خود متکی نبود و به بیگانه متکی بود. به همین دلیل بود که برای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و مردم افغانستان قابل قبول نبود. راه سیاسی را که در پیش گرفته بود، مورد پسند حزب، ارتش و مردم افغانستان نبود. همچنان ساختار اردوی افغانستان را از بین برد و آن را به ساختار خادیستی، قومی و ملیشیایی و هم چنان گارد شخصی تبدیل کرد و همه امتیازات مادی و معنوی ارتش را به این ساختارها و تشکیلات شخصی، قومی و ملیشیایی داد. در نتیجه ما مجبور شدیم در مقابل نجیب قیام کنیم.

سیدمحمد گلابزوی در کرسی وزارت داخله بر سر کودتای مشترک با حزب اسلامی توافق کرد. او پس از آنکه به سفارت در مسکو گماشته شد، گفتگو با حزب اسلامی را در مورد کودتا به شهنواز تنی محول کرد. یکی ازمذاکره کنندگان حزب اسلامی با گلابزوی در مورد کودتا می گوید: «مطابق توصيه گلابزوي من با شهنواز تني ارتباط گرفتم. او پيهم پيام و نظريات حکمتيار رهبر حزب اسلامي افغانستان را دريافت میکرد. کار بسيار طولاني شد. برنامه قيام نظامي براي بر انداختن حکومت نجيب الله را ژنرال تني بروي خريطه ترسيم کرد و به حکمتيار فرستاد. پلان اين بود که حکمتيار در لوگر بيايد و قوت هاي حزب اسلامي را در کمربند کابل در استقامت جنوب و جنوب شرق قرار بدهد و آنگاه با يک قيام همآهنگ از داخل و خارج ، کابل را تصرف کنند. اما پلان کودتا افشاء شد. نجيب و طرفدارانش آمادگي همه جانبه براي ناکام ساختن کودتا گرفتند. دستگيري ژنرالان اردو توسط وزارت امنيت آغاز شد و ژنرال تني بصورت ناگهاني و با عجله قيام را آغاز کرد اما در اثر کشته شدن سه تن از ژنرالان عضو حزب اسلامي در مقر فرماندهي در دارالامان، قيام به ناکامي انجاميد.»(
ژنرال نورالحق علومی عضو ارشد جناح پرچم و از هوادران ببرک کارمل از اشتباهات و نادرستی سیاست های نجیب الله سخن می گوید که موجب بی اعتمادی و کاهش اقتدار وی در درون حزب گردید. علومی در حالی که تدویر پلینوم هژدهم حزب دموکراتیک خلق را که به برکناری ببرک کارمل از رهبری حزب انجامید نخستین نارسایی تلقی می کند، در موارد دیگر نارسایی های نجیب الله می گوید: «سیاست کادری نادرست در تشکیلات حزبی که از معاونین شروع می شد و تا رده های پایین تر ادامه می یافت.
کار خود را بر دیگران رجحان دادن و عدم اعتماد بر دیگران و دامن زدن مسایل حزبی، سازمانی، قومی، لسانی، محلی و غیره از طرف وی(نجیب الله) و اکثر هیئات رهبری و عدم رسیدگی و توجه به آن.»
مرحوم میرصاحب کاروال درکتاب خود چنین مینویسد:
ببرک کارمل ازمقام منشی عمومی حزب د.خ.ا سبکدوش گردید،ولی بحیث رئیس شورای انقلابی ج.د.ا وقوماندان قوای مسلح ج.د.ا وعضوبیروی سیاسی کمیته مرکزی باقی ماند.طبعی است که چنین موقف او برای فعالیت های مستقلانه نجیب الله مشکلات وموانع جدی ایجاد میکرد.مثلا موقعیکه نجیب الله بحیث منشی عمومی حزب جلسات بیروی سیاسی را پیش میبرد درپهلوی او رهبر حزب واحد ورهبر چندین ساله پرچمی ها واستاد نجیب الله(ببرک کارمل)در دست راست او مینشست وهرگز درموجودیت او اوتوریته خود را تأمین کرده نمیتوانست بنأتلاش کرد تا ببرک کارمل را از پست های بیروی سیاسی وشورای انقلابی سبکدوش نماید.
محترم سلطان علی کشتمند صفحه 984 جلدسوم یاداشت های تاریخی خودمینویسد:نجیب الله هنگامیکه منشی عمومی کمیته مرکزی حزب بود،گرایش شدیدی برای احراز کرسی رهبری دولت ازخویش نشان نمیداد.دلایل آن میتواند چندگانه باشد:1- او برای قبول چنین امری از لحاظ روانی کاملأ آماده نشده بود؛2- خودخواهی های کرسی طلبانه درذهن وی هنوز غلبه نیافته بود؛3- زمان تصرف هردومقام از سوی وی هنوز فرا نرسیده بود و4- احساس خویشتن داری هنوز دراندیشه وعمل وی تفوق داشت.
معهذا او،وجودکارمل را درمقام رئیس شورای انقلابی،برای ادامه کارخویش مانع جدی میشمرد.بدین لحاظ او با پافشاری ازشوروی ها تقاضا نمود تا ببرک کارمل را برای اقامت به اتحاد شوروی فراخوانند،برغم اینکه ازیک سو شوروی ها تمایل جدی به چنین امری نداشتند وازسوی دیگر ببرک کارمل خودبگونهء قاطع خروج از افغانستان را نمی پذیرفت.ولی نجیب الله براین امر پافشاری مینمودتا اینکه شورویها پذیرفتند وازببرک کارمل چنین دعوتی رابعمل آوردند.ببرک کارمل مقاومت جدی ازخودبروزداد وتقاضای آنان را رد کرد.
نجیب الله ازپا ننشست وکارزیادی انجام داد تا اعضای بیروی سیاسی را به ضرورت دوری ببرک کارمل ازکشور متقاعد ساخت،هنگامیکه ببرک کارمل دربرابر تصمیم بیروی سیاسی وکمیته مرکزی مبنی برعزیمت خویش به اتحاد شوروی قرار گرفت،راه دیگری نداشت،جزاینکه آنرا بپذیرد.وی دریک ویلای راحت دولتی شوروی درحومه مسکو با حفظ احترامات لازم،اقامت اختیار کرد وبرای مدت بالنسبه طولانی در آنجا باقی ماند.
جنرال طاوس یکی از جنرالان تبعید شده رژیم نجیب الله به شوروی هفته یک ویا دو بار با زنده یاد ببرک کارمل درزندان گرباچف ملاقات میکرد،وی درکتاب خود بنام«ببرک کارمل را فراموش نکنید» دررابط به ویلای دولتی که زنده یاد ببرک کارمل درآن زندگی میکرد ومحترم سلطانعلی کشتمند یادآوری کرده است،و واقعیت این ویلا را چنین مینویسد:
داچه: ویا ویلائی که محترم سلطانعلی کشتمند یادآوری کرده است.
داچه: به روسی به خانه تابستانی گفته میشود.داچه ها درشوروی به اشکال مختلف دارند.1- داچه یک اطاقه سمنتی.2- داچه یک اطاقه ازخشت پخته.3- داچه چوبی«که اکثرأ مردمان زارع درآن سال 12 ماه زندگی دارند وبه شمول گاو خانه،مرغانچه،کاه دان،تشناب،مستراح وبالاخره همه چیز را دارا می باشد.
دچه که زنده یاد ببرک کارمل در آن زندگی داشت بندیخانه تابستانی روئسای جمهور عزل شده از کشورهای خارجی که سمتگیری شوروی را انتخاب نموده بود وبه سرمایه وکمک شوروی خودرا به پای ایستاده میکرد عبارت بود.در این داچه رئیس جمهور وقت منگولیا تسی دنبال هم زندگی داشت.دچه متذکره مملوازعلفهای هرزه بوده که غال وآشیانه برای موشها وخرگوشها بوده.درختهای غیرمثمر در آن روئیده وآثاری ازگل وگلبوته درین داچه موجود نبود.حوض آببازی،پارک،محل سپورت درآن موجود نبود.درحالیکه آقای کشتمند می نویسد:که ببرک کارکل درحومه مسکو در یک ویلای دولتی آرام زندگی دارد!
محترم کشتمند صاحب (سپور دپلی په حال سه خبردی) شما کی ازحال رهبرخود از رفیق همرزم خود ازکسی که شما را به حیث صدراعظم تعین کرد ودرتمام مدت احترامانه به شما برخورد داشت خبرنبودین.درحالیکه شما اقلأ یک مرتبه پرسان شفاهی از وی نکردین.
زمانی بود که پرچمیها یک پیک شراب را بدون زنده باد ببرک کارمل نمی خوردند باتاسف،زمانی رسید که من ازآنها می خواستم که به دیدن مرحوم ببرک کارمل درمسکوبروند ولی آنها انکارمیکردند،اگردروغ میگویم ازمحترم جنرال صاحب عظیمی بپرسید.شما خفه نشوید عظیمی صاحب، بیروی سیاسی در رنگ خود کوت خورده، آنها هیچ کدام شان پیش زنده یاد ببرک کارمل نرفتند.
جنرالهای ترومچی از رتبه ازمقام وازچوکی خود میترسیدند وبه دیدن رفیق ببرک کارمل نمیرفتند.«کارمل بود که ح .د.خ.ا بود.کارمل بود که شما مقام جنرالی داشتین،کارمل بود که تمامیت ارضی افغانستان حفظ بود وکارمل بود که قوای مسلح نیرومند ملی بود،کارمل بودکه مشت وپنجه با امپریالیزم،ارتجاع وشئونیزم چین نرم میکرد.بگوئید کدام نر دیگر کدام رهبر دیگرمثل ببرک کارمل درکشور سراغ داشتین ویا دارین؟»
توجه کنید که چه فشارها،چه مشکلات،چه نوع زجر وعذاب سرشما در مهاجرت نیامد کسی به قصه شما نشد؟
بنأءهمه به یک آواز به ارواح وی درود بفرستید.وهرگز اورا به حیث بزرگترین رهبر،مبارز پرشور،ترقی خواه،مدافع آزادی پشتونها وبلوچها فراموش نکنید.
ببرک کارمل در زندان گرباچف بسیار تحت شکنجه وفشار قرار داشت وتمام اطاق های او به وسایل ضبط وثبت آواز مجهز بودند.من باوی اکثرأ گپهای پت خودرا در بیرون می زدیم.آشپزهای زن برای اعصاب خرابی او کاسه به چمچه وکارد را با دیگ می زدنند که اعصاب او را خراب کند وسر نواسه اوغالمغال می کردند،او را روحأ شکنجه می داد.

قسمت سوم

نجیب الله”تربیت یافته با اندیشه های انترناسیونالیزم مارکسیستی-لنینستی با گرایش به اتحاد شوروی” بود. او در چتر حمایت همان اتحاد شوروی به رهبری حزب رسیده بود و نخستین پله را در نردبان رهبری حزب از ریاست سازمان استخبارات دولت حزبی (خاد) پس از حمله نظامی شوروی آغاز کرد. وابستگی و شیفتگی نجیب الله به شوروی در همان دوران اعلان سیاست مصالحه ملی به حدی بود که وقتی شش ماه پس از اعلان این سیاست با خبرنگاران خارجی صحبت میکرد حتا واژه مداخله را در مورد حمله نظامی شوروی نمی پذیرفت. او در برابر این پرسش خبرنگار روزنامه لاس انجلس تایمز ایالات متحده امریکا که: «بعد از مداخله اتحادشوروی درسال 1979 شمار بزرگ افغانها کشور را ترک نمودند آیا آنها قبل از اینکه قوای شوروی خارج شوند، عودت خواهند کرد، پاسخ داد: بیایید کلمه “مداخله” رااستعمال نکنیم، این کلمه باواقعییت مطابقت ندارد، حرف بر سر کمک برادرانه است. یعنی مردم به مردم بدون هیچگونه شرایط . بدون تعقیب هیچ شایبه یی کمک نمودند، مردم شوروی بخاطر ما به قربانی های زیادی حاضر شدند نباید چنین پدیده ها را زیر پاکرد، نمونه چنین پدیده ها در تاریخ وجود ندارد.»
نجیب الله در دوران مصالحه ملی به ویژه پس از خروج کامل نیروهای شوروی از کمک های بی حساب نظامی و مالی شوروی بر خوردار بود. وی در دوران سیاست مصالحه ملی پیوسته در مشورت و مصاحبت مشاوران و ماموران کی. جی. بی قرار داشت. ژنرال محمود قارییف مشاور ارشد نظامی نجیب الله پس از تکمیل خروج نیروهای شوروی در سالهای 1989 و 1990 می نویسد: «اند کی پسانتر من از افراد نزدیک به رئیس جمهور دانستم که نجيب الله در باره يک رشته مسايل نظامي پس از گفتگو با من (محمود قارييف) با نمايندگان کي جي بي گفتگو و آنرا با ايشان به توافق ميرسانيد. روي همرفته نجيب الله به عنوان کسيکه پيوندهاي نزديکي با نمايندگان کي جي بي داشت به ميزان زيادي تابع نمايندگان کي جي بي بود. نجيب الله ميتوانست براي ديدار با رئيس ستاد کل نيروهاي زميني ارتش شوروي که از کابل بازديد مي کند وقت پيدا نکند در حالي که چندين شبانه روز پيهم با ماموران کي جي بي که از کابل بازديد ميکردند، به سر ميبرد.»

نجیب الله وقتی در مورد مصالحه ملی در کنگره دوم حزب دموکراتیک خلق صحبت کرد، از عدم درک و عدم پذیرش برخی اعضای حزب از این سیاست شکایت سرداد: «برای عده یی از اعضای حزب که قدرت را بلا منازع در اختیار داشتند و مغرورانه در کرسی ها تکیه زده بودند، دشوار بود درک کنند که حاکمیت به مردم تعلق دارد و مردم در خارج حزب نیز زندگی و کار می کنند. آنان باید در همه امور دولتی بطور متساوی الحقوق با حزبی ها سهیم گردند و قدرت به آنان بر مبنای معیار های دموکراسی تقسیم گردد. برای آنانیکه سالها حق موجودیت سازمانها و احزاب سیاسی دیگر رانفی کرده بودند و فقط در چارچوب سیستم یک حزبی قادر به تفکر بودند، دشوار بود که با همین سازمانها و احزاب مشترکاً کار کنند و یا موجودیت آنانرا تحمل کنند.»

در حالی که نجیب الله در کنگره دوم حزب برخی اعضای حزب را به عدم تحمل حضور سازمانها و احزاب دیگر در قدرت متهم می کند و با این انتقاد خود را در مسند رهبری حزب و حاکمیت حزبی مجری سیاست جدیدِ انحصار شکنی و دموکراسی خواهی معرفی می نماید، اما محمدحسن شرق را در یک اقدام ناگهانی و شتابزده از کرسی صدارت بر کنار کرد. محمد حسن شرق در آستانه خروج کامل نیروهای شوروی و اوج سیاست مصالحه ملی در می 1988 به عنوان صدر اعظم تعیین شد و صرف 9 ماه در این کرسی باقی ماند. صرف نظر از هر انگیزه و عاملی که در توجیه برکناری او از سوی موافقان و مخالفان نجیب الله در داخل حزب دموکراتیک خلق ارائه شود، این اقدام نجیب الله نابردباری او را در تقسیم قدرت با چهره ای چون محمد حسن شرق که روابط نزدیک با روس ها و حزب دموکراتیک خلق داشت، به نمایش میگذارد.
بسیاری از عناصر و حلقه های مختلف در درون فراکسیونهای حزب به این باور بودند که نجیب الله مصالحه ملی را در جهت تحکیم پایه های اقتدار خود و تضعیف مخالفین چه مخالفین درون حزبی و چه مخالفین مسلح و در حال جنگ، استفاده میکرد. یکی از اعضای بیروی سیاسی حزب مربوط به جناح خلق می نویسد: «نجیب الله از مشی مصالحه ملی کاملاً بخاطر تحکیم قدرت فردی خویش در حزب و دولت استفاده کرد. اگر چه در کابینه حکومت چندین تن را تغیر، تبدیل و تعین نمود ولی موقعی ایکه از خط معیین او گام مستقلانه تر بالا میکرد فردا او را سبکدوش میکرد.»
اگر نام و اهداف حزب دموکراتیک خلق در چهار چوب مصالحه ملی به حزب وطن تغییر یافت، اما رهبری آن تغیر نکرد. رهبران و مسئولان حزب وطن همان رهبران و مسئولان حزب دموکراتیک خلق بودند. حزب با این نام جدید نیز حاضر نشد به انحصار قدرت نقطه پایان بگذارد. بسیاری از احزاب مخالفی که در حاکمیت این حزب بر مبنای سیاست مصالحه ملی شکل گرفتند و به فعالیت پرداختند ساخته و پرداخته دستگاه استخبارات حزب حاکم بودند. حتا اعضای رهبری حزب دموکراتیک خلق به این امر اذعان میدارند: «احزابی که تشکیل گردید، به استثنای حزب انقلابی زحمتکشان افغانستان (سازا) که تا حدود معین در چند ولایت شمال خصوصاً بدخشان و تخار امکانات داشتند ولی اکثریت دیگر آنها که نمایشی توسط ارگان امنیتی (خاد) تشکیل گردیده بودند اصلاً در دفاع از حاکمیت چندان تأثیری نداشتند.»

جارج آرنی خبرنگار بی. بی. سی سیاست مصالحه ملی را “فریبکاری ماهرانه” می خواند، انتونیو جیو ستوزی پژوهشگر انگلیسی به این باور است که نجیب الله در صدد ایجاد یک سیستم چند حزبی نبود: «توسعه یک سیستم چند حزبی به هیچ وجه جزء طرحهای نجیب الله نبود. ارزیابی یک محقق شوروی که به نظر وی اهداف نجیب الله ایجاد یک دیکتاتوری واقعی بدون وجود مخالفین بود ممکن است افراطی باشد، اما به نظر می رسد نجیب الله دست کم در نظر داشت مدلهای رژیمهای نیمه تک حزبی جهان سوم، مانند مصر را دنبال کند که در آن نیروهای مخالف به دولت مشروعیت می بخشیدند و در همین حال وجود میزان قابل توجهی از آزادی را برای قشر روشنفکر شهری نیز تضمین می کردند

سیاست مصالحه ملی نجیب الله در کابل با سیاست گلاسنوست و پروستریکای گورباچف در مسکو رابطه مستقیم و متقابل داشت. پیروزی مصالحه ملی در گرو پیروزی گلاسنوست بود. گلاسنوست و پروستریکای گورباچف نسخه و راهکاری در جهت عبور حزب کمونیست شوروی از بحران و تقویت اتحاد شوروی و حاکمیت حزب کمونیست بود؛ مصالحه ملی نجیب الله در کابل به عنوان بازتاب گلاسنوست بر مبنای تقویت حاکمیت حزب دموکراتیک خلق و تضعیف دشمنان در حال جنگ با مجاهدین شمرده می شد. اما همانگونه که در مسکو دیدگاه یکسان و همآهنگ در داخل حزب کمونیست شوروی از برنامه و سیاست گلاسنوست و پروستریکا وجود نداشت، در کابل نیز شوروی ها سیاست یکپارچه در مورد مصالحه ملی نداشتند. اگر عناصر و یا فراکسیونهای درونی حزب دموکراتیک خلق به مصالحه مخالفت می ورزیدند و به کارشکنی می پرداختند این امر از نظر شوروی ها پنهان نبود. روسها در برابر مخالفان درون حزبی مصالحه سکوت میکردند و هیچ فشاری بر آنها وارد نمی آوردند. شوروی ها از کودتای تنی خبر بودند و برخی منابع از نقش آنها در این کودتا سخن گفته اند که این را می توان از جدی ترین گام شوروی در تضعیف و تخریب سیاست مصالحه ملی تلقی کرد؛ هرچند اسنادی در این مورد از منابع رسمی و استخباراتی شوروی انتشار نیافت.
شاید بتوان دوگانگی سیاست شوروی را در دو رنگی حاکمیت و مراجع قدرت در شوروی مطالعه کرد. از یکسو گورباچف و همفکرانش که در شوروی مجری سیاست گلاسنوست و پروستریکا بودند، سیاست مصالحه ملی را در کابل به عنوان تبعییت از این سیاست مورد حمایت قرار می دادند. و در طرف دیگر ارتش سرخ و کی. جی. بی قرار داشت که طرفدار نیرومندی و بقای حزب دموکراتیک خلق در حاکمیت بودند. البته نجیب الله با هر دو منبع پیوند نزدیک داشت. با کی. جی. بی از سابقه طولانی حشر و نشر برخوردار بود و با نظامیان در ارتش شوروی نیز در جنگ علیه مجاهدین روابط نزدیک کاری ایجاد کرده بود. ممکن است نجیب الله روابط نزدیکتر با گروه اخیر میداشت که کودتای آنها را در آگست 1991به عجله تبریک گفت. کاری را که صدام حسین و یاسرعرفات نیز انجام دادند. بعداً که مخالفان کودتا در شوروی تقویت شدند چندان نجیب الله را مورد مهر و شفقت قرار ندادند. باری نجیب الله در یک مصاحبه با خبرنگارروسی گفت که “گورباچف شما به ماخیانت کرد، همچنانکه به شما”
خروج نیروهای شوروی برخلاف این تصور که به تقویت روند مصالحه در افغانستان می انجامد سیاست مصالحه ملی را تضعیف کرد. در حالی که نجیب الله می پنداشت مسکو خروج کامل قوای خود را به پیشرفت پروسه مصالحه ملی ارتباط می دهد. او در پاسخ به خبرنگارتلویزیون امریکا شش ماه پس از آغاز سیاست مصالحه ملی گفت:”
اگر مصالحه ملی به توافق و مؤفقیت بیانجامد، یک سرباز اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در کشور ما باقی نخواهند ماند”. اما مسکوسربازان خود را بدون توجه به مؤفقیت و عدم مؤفقیت مصالحه ملی از افغانستان خارج کرد.
آينده ی حاکميت حزب دموکراتيک خلق پس از خروج قواي شوروي مايه نگراني بسياري از اعضاي حزب بود. اين امر با موجوديت اختلاف و دسته بندی های دروني سبب مي شدکه اعضاي ارشد و با صلاحيت حزبي در بخش ملکي و نظامي با مجاهدين ارتباط برقرار کنند و به بقای حاکمیت حزب بی باور شوند.
مذاکرات مستقيم شوروي با رهبران مجاهدين دراسلام آباد، طايف، تهران و مسکو(نوامبر 1991- عقرب 1370)به اين نگراني ها در داخل حزب دموکراتيک خلق يا حزب وطن افزود و در واقع آخرین میخ را بر تابوت مصالحه ملی کوبید.

 

قسمت سی ام 

زنده یاد ببرک کارمل قربانی اهداف شوم شوروی شد!چرا؟

روسها درحالی که ببرک کارمل را با حمله نظامی برافغانستان قربانی منافع ومصالح امپراتوری خود ساختند اما سپس از او روی گشتاند و موصوف را در درون شوروی تبعید وزندانی کردند.هرچند تمام دولتمداران شوروی وارگانهای مختلف قدرت درحزب کمونیست ودولت دیدگاه واحد دراین مورد نداشتند.
گرباچف سالهای بعد دربیستمین سالروز خروج قوای شوروی در مصاحبه با رادیو ایخوه مسکو اظهار داشت:افغانستان درمیان ده موضوع،که درکتابچه یادداشتهایم در روز دوم یاسوم کاربه حیث منشی عمومی درج کرده بودم وآنرا چیرنیایف ازآرشیف پیدا کرد،جای سوم را داشت که توسط قلم پنسل نشانی شده بودو می بائیست بدون تأخیر به آن پرداخته می شد…..قبل ازهمه تصمیم گرفتم تا سیاست کارملیزم کرملین را تغییر بدهیم.
گرباچف خوب میدانست که قبل از تجاوز قوای شوروی وسرنگونی حفیظ الله امین،کمسیونی درامور افغانستان دربیروی سیاسی حزب کمونیست شوروی گماشتند که،شامل:اندروپف،گرومیکو،استینوف وپاناماریف بودند،آنها با یک دیدگاه درمورد ببرک کارمل چنین نگاشته بودند:ببرک کارمل یکی از آگاه ترین رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان در مسایل تیوریکی به شمار میرود که مسایل افغانستان را به صورت عینی و هوشیارانه تحلیل می نماید…….او همواره از پرستیژ خوبی در حزب و کشور برخوردار است.
ببرک کارمل که به آیدیولوژی طبقه کارگر،مارکسیزم ولیننیزم اعتقاد راسخ داشت وبه سوی شوروی به مثابه ی نخستین کشوری می دید که حاکمیت آن آیدیولوژی درآنجا استقراریافته بود وتکیه گاه نیرومند برای احزاب کارگری مارکسیتی درسایر کشورهای جهان محسوب میشد.
ببرک کارمل با اعتقاد به ابلاغیه خطاب به زحمتکشان روسیه وشرق که درسال 1917 بوسیله ی شورای کمیسارهای خلق جمهوری جوان شوروی ابلاغ شده بود چنین تذکرمیرود:شما خودتان باید زندگی خود را به همان شکلی که تمایل دارید بسازید.این حق قانونی شما ست چون سرنوشت شما در اختیار خودشما است،کاملأ وفادار میباشد. بناء ببرک کارمل به این اصل معتقد بود.
اماببرک کارمل درسالهای پس از زمام داری اش (تابستان 1991) درمصاحبه با روزنامه روسی ترود(کار) خود را رئیس دولت غیر مستقل و اسیر مشاوران شوروی خواند.«مشاوران شما همه جا بودند:در ارتش،درخاد، درادارات دولتی،دررسانه های گروهی،شهربانی،نهادهای آموزش عالی،درهمه جا.من رهبریک کشورمستقل وآزاد نبودم.کشور ما یک کشور اشغال شده بود که در واقع شما به آن فرمان می راندید.من نمیتوانستم هیچ گامی بدون مشاوران شما بردارم.»
مولفین روسی«افغانستان درمنگنه ژئوپولتیک» می نویسند:درباره ببرک کارمل بیشتر مشاوران نظامی،نظرخوبی نداشتند.آنها کی گی بی را با متهم ساختن به پافشاری برنامزدی ببرک کارمل درآن هنگام که در کریملین به گونه ی جان فرسا سرخود را حین تعین رهبر آینده ی افغانستان مستقل به سنگ میزدند،به باد نا سزا می گرفتند.
جنرال واریدنیکوف رئیس گروه عملیاتی وزارت دفاع شوروی در افغانستان درسالهای نخست تجاوزنظامی شوروی، ببرک کارمل را فرد غیر قابل اعتماد برای مستشاران شوروی می خواند.او می نویسد:ببرک کارمل نه مورد اعتماد همکاران خود بود ونه مورد اعتمادمستشاران ما.
هرچندتمام دولتمداران شوروی وارگانهای مختلف قدرت درحزب کمونیست و دولت دیدگاه واحد در این موردنداشتند.مستشاران نظامی که اکثریت آنها روشوتخوروفاقد استعداد کاری بودند،تابع وزیرتاثیرخلقی هارفته بودند، آنچه خلقی ها برای مشاورین روسی دیکته میکردند،برای آنها واقعیت عینی جامعه ما به حساب میرفت ومشاورین امنیتی زیر تاثیر خاد وخادیستها بودند.زمام داران شوروی که فرجام جنگ را درآغاز حمله برافغانستان پیش بینی درست ومحاسبه ی دقیق نکرده بودند،دشواری های روز افزون نظامی وسیاسی ناشی از این تهاجم را به گردن ببرک کارمل می انداختند.به ویژه دیدگاه فرماندهان نظامی ارتش سرخ ومستشاران شوروی در افغانستان باگذشت هر روز در مورد ببرک کارمل بارمنفی پیدا می کرد.به هرحدیکه پای شوروی ها در جنگ افغانستان کشانده می شد وبه هر پیمانه ای که خون سربازان ونظامیان شوروی در این جنگ بیشتر می ریخت وازلحاظ سیاسی درفشار وانزوای بین المللی قرار می گرفتند،به همان حد بسوی رهبری ببرک کارمل با دیده بی اعتمادی و تردید نگاه میکردند.در واقع ببرک کارمل در فشار چند جانبه قرار داشت. رقابت واختلاف در داخل حزب دموکراتیک خلق میان دو جناح اصلی وسپس میان فراکسیونهای آن حزب که بعدأعلنی شد،جنگ مجاهدین علیه حکومت او وقوای شوروی که با حمایت گسترده ی جهان بیرون انجام می گرفت،وفشار از سوی شوروی ها برای تحکیم پایه های حکومت، حزب وگسترش مشروعیت این حکومت درجامعه.
روسها که ازببرک کارمل می خواستند تا درمسند رهبری حزب ودولت بسیاری از معضلات سیاسی را در افغانستان حل کند!اما وجود نیروهای شوروی ومشاورین نابکار آنها به پیچیدگیهای این معضلات می افزود ومشروعیت زعامت ببرک کارمل در سایه حضور این نیروها در سطح ملی و بین المللی مورد تردید قرارمی گرفت.درکشوری با این چنین اختلافات اساسی قومی واجتماعی،مشکل بتوان مسایل حزب را حل کرد.
اکنون بیش از دو دهه از خروج قوای شوروی از افغانستان سپری میشود، که دیگر نه شوروی وجود دارد ونه حزب دموکراتیک خلق در افغانستان حکومت می کندونه ببرک کارمل در قید حیات است، مخالفت ببرک کارمل با خروج قوای شوروی یکی از نکات قابل بحث واختلاف قبل ازهمه درمیان فرکسیونهای مختلف حزب دموکراتیک خلق حتی درمیان فراکسیونهای جناح پرچم این حزب است.تصمیم برکناری ببرک کارمل از رهبری حزب و حاکمیت توسط گرباچف بخشی از تداوم سیاست اندروپف زمامدار پیشین شوروی درمورد ببرک کارمل بود،بخش دیگراز انگیزه های گرباچف در این مورد به موضع گیری پرخاشگرانه ی ببرک کارمل در نخستین مذاکره با رهبر شوروی برمی گشت.برافروختگی ببرک کارمل درمذاکره که سلطان علی کشتمند یکی از اعضای هیئات همراه وی به آن اشاره می کند،مسلمأ بی اعتمادی گرباچف را افزایش داد.برخی از تحلیلگران ونویسندگان غربی وحتی روسی ادعا می کنند که ببرک کارمل دربرابر این تقاضای گرباچف که پایه های حکومت خود را با مشارکت غیرحزبیها ومجاهدین وسیع نماید، مخالفت می کرد.
اختلاف نظرببرک کارمل برسر مذاکرات ژنو با شوروی ها بخش دیگر از عوامل ناسازگاری زمام دار شوروی درجهت دور ساختن ببرک کارمل ازکرسی رهبری بود:نارضایتی روسها از ببرک کارمل بیشتر به خاطر وسیع نکردن پایه های رژیمش بود،اما عوامل دیگر آنرا شدت بخشید.یکی ازمهمترین آنها امتناع او از مذاکره درمورد تنظیم یک جدول زمانی درچارچوب مذاکرات غیرمستقیم سازمان ملل در ژنوبود.گرباچف تحت فشار سازمان ملل در اواخر1985 و اوایل 1986 آماده بود قدم قاطع بردارد،اما ببرک کارمل اصرار داشت که خروج تنها ازطریق گفتگوهای مستقیم بین افغانستان و پاکستان باید مورد بحث قرارگیرد.او استدلال میکرد،تنها درصورتیکه پاکستان مشروعیت رژیم دموکراتیک خلق را ازطریق چنین گفتگوهایی بپذیرد،می توان به احترام گذاشتن اسلام آباد به توافق مورد نظر اطمینان پیدا کرد.
اختلاف نظر ببرک کارمل با شوروی ها برسر نحوه ی مذاکرات ژنو وتوافق برآمده ازاین مذاکرات حتی در تیزس های ده گانه ی ببرک کارمل انعکاس یافته بود.برغم آنکه تیزس ده گانه در راستای توصیه ها وتمایلات گرباچف پس از نخستین مذاکرات طرفین اعلان وانتشار یافت،اما خروج قوای شوروی مشروط به قطع مداخله و تضمین قطع مداخله گردیده بود.درفقره نهم تیزس گفته می شد:به مجردیکه مداخله ی مسلحانه خارجی در امور کشور ما قطع گردد وعدم تجدید آن بطور مطمئین تضمین گردد،قطعات محدود نظامی اتحاد شوروی از افغانستان خارج میشوند.
اگرتیزس های ده گانه ببرک کارمل درراستای تمایلات گرباچف برای انجام تعدیل وتغیردرسیاست های حزب دموکراتیک خلق ودولت این حزب تدوین شده بود،گرباچف انتظار داشت یکی ازنتایج این تعدیلات امضای توافقنامه ی ژنوباشد تا زمینه برای خروج قوای شوروی مساعد گردد.درحالیکه شرایط سخت ببرک کارمل درمورد این مذاکرات که حتی درتیزس های ده گانه او انعکاس یافت راه را بروی توافقات ژنو می بست.به نظر می رسید که تیزس های ده گانه ببرک کارمل وسپس گامهای عملی او،اهداف گرباچف را درجهت تحول وتعدیل مورد نظرش که به خروج نیروهای شوروی وقناعت آمریکا وجهان غرب بیانجامد،برآورده نمی ساخت.
شکل گیری روند مذاکرات غیرمستقیم ژنو ناشی از طرح وپیشنهاد حکومت ببرک کارمل بوده که در 14 می 1980 از سوی حکومت مذکور ارائه شد،علی رغم آنکه مذاکرات غیرمستقیم ژنومیان نمایندگان دولت افغانستان وپاکستان دوسال پس ازارائه ی طرح کابل در16 جون 1982 آغازیافت،وببرک کارمل درجریان این مذاکرات ازرهبری حزب و دولت برکنارشد،اما این مذاکرات سرانجام درمارچ 1988 به توافقی انجامید که برمبنای آن نیروهای شوروی ازافغانستان خارج شدند.نکات قابل پرسش این است که وقتی قوای شوروی در نتیجه ی مذاکراتی ازافغانستان بیرون رفت که آغازآن به سالهای حاکمیت ببرک کارمل برمیگردد،چرا ببرک کارمل مخالف خروج نیروهای شوروی وانمود می شود؟آیا ببرک کارمل درسالهای رهبری خود در حزب دموکراتیک خلق وحاکمیت آن حزب باخروج نیروهای شوروی مخالف بود؟چه عواملی انگیزه های این مخالفت را می ساخت؟آیا مخالفت او تاثیری برخروج وعدم خروج نیروهای شوروی داشت؟
علل الرغم آنکه ببرک کارمل ازتاثیر وپیامدمنفی حضورنیروهای شوروی در مشروعیت زعامت وزمامداری خودآگاه بود،اما تمایل وتصمیم رهبران شوروی را مبنی برخروج نیروهای شان باورنمی کرد.
بی باوری ببرک کارمل ازخروج قوای شوروی که نخست از سوی اندروپف وسپس توسط گرباچف برای او مطرح گردید،به اعتماد واخلاص شدید او به دولت شوروی وبه رغم او تعهدات انترناسیونالیستی شوروی ها برمی گشت.برای ببرک کارمل قابل درک ومورد قبول نبود که شوروی زمانی در دفاع ازحاکمیت حزب دموکراتیک خلق و درجهت سرکوبی دشمنان این حاکمیت وقطع دخالت های ارتجاع و آمپریالیزم به افغانستان لشکرکشید،سپس بدون دسترسی به چنین هدفی و درشرایطی که دشمنان حاکمیت مذکور با گسترش دخالت ها به جای تضعیف وسرکوبی افزایش یافته اند،اقدام به خروج قوا کند.ببرک کارمل بسوی خروج قوای شوروی از زاویه ی باورها و آرمانهای آیدئولوژیکی خود می دید،درحالی که رهبران شوروی به این امر از دید منافع ومصالح کلانتر دولت وکشورخود نگاه میکرد.بی باوری ببرک کارمل به خروج قوای شوروی وگاهی ابرازمخالفت او با خروج قوا از مشکلات درونی حزب و حاکمیت حزبی ناشی می شد.خروج قوای شوروی دوجناح خلق وپرچم حزب حاکم را بسوی منازعه خونین قدرت میبردکه موقعیت ضعیف جناح پرچم در ارتش ونیروهای نظامی درسالهای نخست حکومت ببرک کارمل چشم انداز غلبه ی پرچمی ها تاریک و غیرمحتمل می نمایاند.
میتروخین درکتاب کی گی بی در افغانستان از تصمیم مسکو درسال 1982 ازسرنگونی ببرک کارمل در یک کودتای نظامی توسط جنرال قادر در جهت ایجاد یک دولت فراگیرسخن می گوید.به ادعای میتروخین رهبری حزبی و دولتی شوروی وهم نظامیان ودستگاه استخباراتی آن علاقمند بودند تا ببرک کارمل را در اثر یک کودتای نظامی توسط عبدالقادر سقوط دهند وبه جای آن یک حکومتی متشکل از پنجاه نظامی تشکیل دهند که این حکومت با مخالفین نیز به توافق وسازش برسد.
هرچنددر اسناد رسمی حزب دموکراتیک خلق وحاکمیت این حزب چه در دوره ی زعامت ببرک کارمل و چه پس از او درسالهای حاکمیت نجیب الله ازمخالفت ببرک کارمل با خروج قوای شوروی چیزی منتشر نشده است،اما درمیان شاخه ها وفرکسیونهای مختلف باقی مانده از حزب مذکور به مخالفت ببرک کارمل با خروج نیروهای شوروی اشاره می شود.حتی نجیب الله جانشین ببرک کارمل ازمخالفت وی با خروج قوای شوروی در یک صحبت غیر رسمی با یکی ازکارمندان وزارت خارجه شوروی اسبق سخن گفت.محتوای این گفتگوکه بعدأازسوی کارمند متذکره در روزنامه ی پرودا«حقیقت»منتشر گردید،خشم ببرک کارمل را برانگیخت و ادعای مخالفت خود را با خروج قوای شوروی تکذیب کرد. ببرک کارمل درسالهای اقامت و درواقع تبعید و زندانی(1986-1990) در«سریبریانی بور» (حومه مسکو) به خبرنگارنظامی روزنامه «پرودا» ارگان نشراتی کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی درگفتگوی دوستانه وغیر رسمی این ادعای نجیب الله را کذب محض خواند.بعدآ خبرنگار پرودا می نویسد:«درروزنامه پرودا حقیقت وجود ندارد!»با این جمله ببرک کارمل به من حمله می کند.نجیب الله کذب گویی می کندکه گویا من مخالف خروج عساکرشوروی بودم،گویا من به گرباچف اعلان نمودم، هرگاه امروزشما صدها هزار عسکر تانرا خارج نمائید،در آینده مجبور خواهیدشد تا درافغانستان یک ملیون عسکرجابجا کنید.این کذب محض است!من باید تکذیب نامه بنویسم، اما با درنظرداشت شرایط دشوار افغانستان و کشور شما،نمیخواهم این کار را انجام دهم.ولی شما درین رابطه مسئولیت دارید.
هرگاه قرارباشد انقلاب درافغانستان حفظ گردد،مداخلات ازپاکستان باید قطع گردد.ولی پاکستان تا ایجاد یک رژیم دست نشانده خویش در افغانستان هرگز ازمداخله دست نخواهد کشید.
ولادیمیرسنگیریف خبرنگار نظامی روزنامه پرودا«حقیقت»ارگان نشراتی حزب کمونیست شوروی دردسمبر 1989 که با ببرک کارمل به گفتگو نشست از زندگی وی در این خانه می نویسد:دراین خانه دوطبقه ای ساخته شده ازچوب،اکنون رهبرسابق افغانستان با خانمش ویک پیش خدمت عادی زندگی می کند.مقامات شوروی،که این مکان را برای وی تعیین نمودند،درضمن گفتند:او یک مهمان عالی مقام است وازهمه مزایای یک بازنشسته بهره گرفته می تواند.
من باببرک کارمل درزمانه های دیگر،معرفت حاصل نمودم،اومرا درقصرش درکابل پذیرفت.عجبا که وی خیلی زود به مقامش به حیث رهبرخوگرفت،با آدم های مشتاق تملق وستایش سروکارپیدا کرد وبا رضایت خاطر برمسندش تکیه زدند،ولی اکنون همه چیزدگرگون شده است.رفقای شوروی که این مقام رهبری افغانستان را برایش تحمیل نموده بودند دریک مقطع معین به وی خیانت کردند؛ازوی روبرگشتانده به فراموشی اش سپردند.اگرچه خانه ی ییلاقی کنونی دریک دهکده ی با پرستیژ واقع است،اما هیچگونه تفاوتی از زندانی درکابل ندارد که زمانی درآن اسارتش را گذرانده بود.دراین جا تنها خوراک بهتر است ودکتوران معالج بیشتر.
ببرک کارمل چهارسال را در«داچه»خانه تابستانی «سریبریانی بور»به سربرد.دولت شوروی در این چهارسال اورا ازبازگشت به وطن منع کرد.درحالی که حزب دموکراتیک خلق به خصوص جناح پرچم حزب حتی تا اکنون در موردسالهای زندگی رهبرپیشین خویش در نظارت روسها چیزی نگفته اند،ببرک کارمل خود در آن سالها وسپس دربازگشت به افغانستان در1991 خود را اسیر روسها خواند.وی به حامد علمی خبرنگار رادیوبی بی سی گفت:من اضافه ازچهارسال در شوروی وچکسلواکیا زندانی بودم ولی هیچ خبرنگاردرباره ی من گزارشی به نشر نرسانید وهیچ کس دنیا را از زندانی بودن من اطلاع نداد،خصوصأ ژورنالیستانی مانند شما که خود را افغان می گویید باید از روسها می پرسیدید که رئیس جمهورما کجا است و چرا به شوروی برده شده است؟
ببرک کارمل درسال 1989 که با خبرنگارنظامی روزنامه پرودا«حقیقت»صحبت غیررسمی داشت ازتحمیل چهارسال زندانی در حومه ی مسکو وبی اعتنایی شوروی ها سخن می گوید واعتراف خودرا با پرسش های متعددی ازاین بی اعتنایی بیان می کند:«من اکنون چهارسال دراینجا میباشم.چرا درتمام این مدت حتا یکی ازتاریخدانان،سیاستمداران ویا دیپلوماتان شما به نزدمن نیامدند؟چرا حتا یک نفر در باره سرنوشت من واندیشه های من علاقمندی نشان نداد؟کجاست آن آدمهاییکه درکابل پیک پرمی نمودند،درحال مستی اشک می ریختند و به دوستی جاودان ما،درنزد من سوگند میخوردند؟شما چه فکرمی کنید،چرا مرا به افغانستان نمیگذارند؟……………
کی وچرا ضرورت افتاد تا مرا برکنارنمایند؟چرا دراینجا نگه میدارند؟
دراینجا شرایط من غیرانسانیست:غذامیدهند واجازه ی گردش،اما چرا آزادی نمیدهند؟چرا نمیگذارند تا دوباره به افغانستان برگردم؟چرا؟چرا؟چرا؟…
نگهداری ببرک کارمل ازسوی شوروی درمسکو برای تحکیم پایه های رهبری نجیب الله جانشین او در حزب وحاکمیت حزبی درجهت تحقق خواست ها ونظریات اصلاحی گرباچف بود.
نجیب الله درسال 1965(1344) که دانشجوی دانشگاه طب کابل بودبه عضویت جناح پرچم حزب دموکراتیک خلق به رهبری ببرک کارمل درآمد.وی دردهه دموکراسی 1964-1973 ودرمبارزات خیابانی ومیتنگ های این جناح ازفعالان حزب شمرده می شد و درتمام سالهای فعالیت مبارزاتی خود درجناح پرچم وسپس در دوره ی حاکمیت حزب دموکرتیک خلق ازهواداران جدی ببرک کارمل بود.وقتی ببرک کارمل پس از سرنگونی حکومت امین که به رهبری حزب وحاکمیت حزبی دست یافت ودرنخستین همایش سراسری نمایندگان حزب درپایتخت درسال 1981 بسوی میزسخنرانی آمد،نجیب الله انانسر همایش در استقبال از او شعری را با تغیر واژه هایش قرائت کرد ودر اشاره به ببرک کارمل گفت:
موی سفید را فلکش رایگان نداد
این رشته را به نقدجوانی خریده است
این کنفرانس حزبی برای تعین رهبری حزب ودرواقع برای تأیید موقعیت ببرک کارمل که عملأ در رهبری حزب وحاکمیت حزبی قرارداشت تدویر یافته بود.نجیب الله درآن زمان عضوکمیته مرکزی حزب بود که درسال 1977 (1356)به این مقام حزبی دست یافته بود.سپس او درسال 1983 به عضویت بیروی سیاسی حزب ارتقاءیافت ودرهمین وقت به حیث منشی تشکیلات حزبی به عوض نوراحمد نور تعیین شد.درحالیکه نجیب الله مراحل صعود در حزب را تحت رهبری ببرک کارمل ودر ظاهر با حمایت وموافقت او پیمود،نکته ی قابل پرسش وبحث چگونگی روابط ی او با ببرک کارمل و موقف ببرک کارمل درمورد صعود نجیب الله تا دسترسی به عضویت بیروی سیاسی ومنشی تشکیلات حزبی وسرانجام رهبری حزب است.
سلطانعلی کشتمند عضویت نجیب الله را دربیروی سیاسی وسپس منشی تشکیلات حزبی نتیجه ی سازش میان طرفهای معین در درون حزب میداند و از ندامت ببرک کارمل مبنی برموافقتش با ارتقای نجیب الله به مقام بالای حزب سخن می گوید:مسئله ی عمده تعیین یک تن اعضای بیروی سیاسی بحیث منشی تشکیلات حزبی بجای نوراحمد نوربود.چندین کاندید برای این پست وجود داشت،ولی ببرک کارمل با وصف احتیاط های لازم بعد ها معترف بود که درمورد ابراز موافقت به تعیین نجیب الله به این پست اشتباه کرده بود.ببرک کارمل برپایه گرایش های جدیدخویش معتقد بود که درچنین مقامی باید یک تن پشتون بی تعصب و درعین زمان پرچمی وفادار تعیین گردد.درآنزمان نجیب الله حایز چنین خصوصیتی بود.اگر چه پس از پایان یک جلسه خیلی مهم وسرنوشت ساز قبل از پلینوم شانزدهم کمیته مرکزی درنظر داشت که موافقت خودرا به انتقال نجیب الله ازخاد به دارالانشاء بازگیرد،ولی دیگر آب ازناوه ریخته بود.

موخذ:
1-یاداشتهای سیاسی ورویدادهای تاریخی
نویسنده:سلطانعلی کشتمندیکی ازموسسین ح.د.خ.ا وعضوبیروی سیاسی ح.د.خ.ا وصدراعظم جمهوری دموکراتیک خلق افغانستان.
2- حزب دموکراتیک خلق افغانستان.کودتا،حاکمیت وفروپاشی 1357-1371 خورشیدی.
نویسنده:محمداکرام اندیشمند.
3- تیزس های ده گانه ببرک کارمل.
4- افغانستان درمنگنه ژئوپولتیک.
نویسنده: پلاستون واندریانف، ترجمه عزیرآریانفر.

قسمت سی و یکم 

نجیب الله چگونه به رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان وحاکمیت آن حزب رسید؟

الیگ گوردیفسکی یکی ازافسران کی گی بی که درکشورهای غربی ماموریت داشت وسپس درانگلستان پناهنده شد درکتاب کی گی بی، تاریخ عملیات بیرون مرزی می نویسد:به زودی پس از کشته شدن امین،کی گی بی نجیب پرشور وظالم 32 ساله را به رهبری خدمات اطلاعات دولتی افغانستان(خاد)که به سال 1980 به جای پلیس مخفی امین تأسیس گردید،گماشت.
گئورگی کورنینکو معاون اول وزارت خارجه شوروی ومشاور خاص کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی درزمام داری گرباچف،نجیب الله را فرزند موطلایی کی گی بی خواند.
پس از سرنگونی حکومت حفیظ الله امین ریاست اداره ی استخبارات دولتی که ازکام به خاد تغیر یافت بدوش نجیب الله گذاشته شد،در رأس کی گی بی در شوروی اندروپف قرار داشت و سپس گرباچف بریاست کی گی بی رسید.بدون تردید مامورین کی گی بی درکابل رؤسای خود را درمسکو درجریان رهبری و مدیریت نجیب الله درخاد میگذاشتند.معهذا نجیب الله به حیث یک شخصیت مهم درحلقه ی رهبری حزب دموکراتیک خلق درطول سالهای ریاست او درخاد مورد عنایت کی گی بی بمثابه ارگان محوری قدرت در درون حزب کمونیست شوروی ودولت شوروی قرارداشت.مولفین روسی«افغانستان در منگنه ژئوپولیتیک»نیز به این واقعیت با صراحت کامل اشاره می کنند و می نویسند:درگزینش نجیب الله به عنوان جانشین ببرک کارمل شورویها نیز نقش سازنده یی را بازی کردند.نجیب الله را طبعأاندروپف،اوستینف وپونوماریف که ارزشهایی بالایی از توانایی های او میدادند.بسیارخوب می شناختند.در این زمینه رایزنیها این بود که درصورت تعویض ببرک کارمل تنها نجیب می تواندبه جای او بنشیند.رقبای او در این عرصه عبارت بودنداز محمودبریالی ونوراحمدنور وبه پندار نمایندگان استخباراتی نظامی شوروی سروری و زیری بود.ماموران کی گی بی درسالهای 1985-1986 برای تعین مناسب ترین نامزد برای کرسی رئیس جمهور کشور تلاشهای را براه انداختند.
بدون تردید نجیب الله با گزینش وکم از کم با تائید شوروی ها به ویژه سازمان پرقدرت استخباراتی آن کی گی بی درریاست سازمان استخباراتی دولت حزب دموکراتیک خلق(خاد) قرارگرفت.او در رهبری این سازمان به نماد تعذیب وسرکوب مخالفان و دشمنان انقلاب ثور به خصوص دشمنان مرحله نوین وتکاملی آن تبدیل شد.
یکی ازنکات مهم در رابطه با زعامت وحاکمیت نجیب الله برسی انگیزه ها و ریشه های گزینش او در این زعامت و حاکمیت است.چرا او از میان چهره های شاخص هردوجناح خلق و پرچم چه در داخل حزب دموکراتیک خلق وچه از سوی شوروی ها به جانشینی ببرک کارمل انتخاب شد؟
سلطانعلی کشتمند برغم آنکه به موقعیت مناسب وقانونی خود در جانشینی ببرک کارمل به عنوان یکی از بنیانگذاران حزب چهره دوم پس از ببرک کارمل اشاره میکند؛اما دلایل انتخاب نجیب الله را در رهبری حزب توضیح نمیدهد.اومی نویسد:قبل ازآنکه نجیب درحزب وسپس در دستگاه دولت جانشین ببرک کارمل می گردید؛ازلحاظ تشکیلاتی بایدمراحل چندی را می پیمود که راه یافتن در دارالانشاء کمیته مرکزی گام نخست ولی خیلی مهم بود.زیرا براساس معیارهای مسلط آن زمان،اولأ طرح تعویض، ببرک کارمل که در حزب بقدر کافی محبوبیت وطرفدار داشت واز مقامات رهبری،کارساده ای نبود و از سوی دیگر هرگاه جانشین مطرح می بود،فقط عضو ارشد بیروی سیاسی میتوانست این شانس را داشته باشد.در این مقام تصادفأ من بودم که یکی از بنیاد گذاران حزب وپس از ببرک کارمل چهره دوم درحزب شمرده می شدم ودر درون رهبری حزب نیز هیچگونه مخالفتی با من وجود نداشت.ولی من شخصأ ادعای رهبری نداشتم وهمچنان شاید تمام شرایط لازم برای این امر فراهم نبود.
مرحوم میر صاحب کاروال عضو بیروی سیاسی حزب دموکراتیک خلق ازتفاوت دیدگاه های اعضای این جناح دربیروی سیاسی حزب برسر انتخاب نجیب الله دررهبری حزب سخن میگوید:«صالح محمد زیری دراوایل مخالف نجیب الله بود و به سلطانعلی کشتمند بیشتر ترجیح میداد زیرا نظر به سابقه حزبی ونظربه کرکتر نرم سلطانعلی کشتمند اواحساس خوردی وتحقیرنمیکرد.برای نیازمحمد مومند واینجانب(کاروال)تعویض ببرک کارمل توسط صالح زیری ویا پنجشیری زیاد مورد قبول بود.اگر چه ما با سلطانعلی کشتمند روابط خوب داشتیم.سید محمد گلابزوی طوریکه بعدأمعلوم شد براساس مصلحت های قبلی موافقه خویش را در مورد نجیب الله ابراز نموده بود.برای وطنجار اصلأ مطرح نبود که کی شود؟زیرا او در تحلیل نهایی تابع نظر شوروی بود وکدام موضیعگیری خاص از خود نداشت.به هر صورت دراین جا نظر شوروی نقش تعین کننده داشت.»
انتخاب نجیب الله دررهبری حزب دموکراتیک خلق به عنوان منشی عمومی کمیته مرکزی حزب ظاهرأ از طریق پلینوم هجدهم کمیته مرکزی حزب تحقق یافت.پلینوم متذکره که درچهارم می 1986 برابربا 13 ثور 1365 تدویرگردید،استعفای ببرک کارمل را از مقام منشی عمومی کمیته مرکزی پذیرفت وبجای او نجیب الله را در این مقام برگزید.هرچند درظاهر امر این تغییررهبری در دوره حاکمیت حزب برخلاف گذشته که نورمحمد تره کی و حفیظ الله امین برسرتعویض رهبری به قتل رسیدند بصورت آرام و بدون خون ریزی صورت گرفت،اما در واقع حضورنظامی شوروی وفشار شوروی ها مانع جنگ وکشتار درون حزبی در این مورد بود.
گرباچوف بلافاصله بروز پنجم می 1986 انتخاب نجیب الله را به حیث منشی عمومی حزب دموکراتیک خلق تبریک گفت ودرنامه ای به او نوشت:سهم شما درتحکیم دوستی شوروی- افغان،رشد و توسعه ی همکاری همه جانبه وثمربخش میان اتحاد شوروی سوسیالیستی و جمهوری دموکراتیک افغانستان به خوبی آشکار است.به شما رفیق نجیب وتمام اعضای حزب دموکراتیک خلق افغانستان مؤفقیت های جدید را در امر تحقق اهداف و وظایف انقلاب ثورآرزو می نمایم.
پلینوم هژدهم کمیته مرکزی حزب در واقع انجام کودتای بدون خون ریزی نجیب الله علیه ببرک کارمل در درون حاکمیت حزب دموکراتیک خلق بود.که درنتیجه ی حضور نظامیان شوروی بدون خون ریزی تحقق یافت.زیرا سناریوی این کودتا در مسکو نگاشته شده بود؛برغم آنکه پلینوم هژدهم به آن نمایی از یک دگرگونی عادی در تغییر تشکیلات حزب ارائه کرد.
درحالیکه ببرک کارمل تحت فشار شدید شوروی ها و درفضای گسترش اختلاف درونی حزب برسر رهبری جایش را به نجیب الله خالی کرد.
نجیب الله درآغازرهبری حزب ازرهبری جمعی سخن گفت وتلاش میکرد تا در گام نخست ازتشدید وگسترش اختلافات درون حزبی بکاهد واعتماد دو جناح اصلی خلق و پرچم وفرکسیونهای مختلف این جناح ها رابسوی خود بکشاند.اوحتی به طرفداران ببرک کارمل مراجعه میکردو با سیاست ترعیب وترغیب در صدد آن می شد تا ازمخالفت آنها دربرابر خود بکاهد.نکته ی درخورتوجه آن بود که نجیب الله در جهت متقاعد کردن طرفداران ببرک کارمل به پذیرش تغیر در رهبری حزب،این تغیرات را خاست رهبری شوروی وزاده ی تحولات در شوروی تلقی میکرد.یکی ازجنرالهای طرفدار ببرک کارمل اظهارات نجیب الله را در این مورد بازگومی کند:نجیب الله گفت که هنوز هم دوست وهوا خواه ببرک کارمل است و به او احترام دارم. اما اکنون دوران وی گذشته است.وظایف او بسیار زیاده شده است و به تنهایی نمیتوانست ازعهده ی آن بدر شود.درشوروی تبدلات وتحولات بزرگ بوقوع پیوست،رهبری نوین شوروی مرا برای اداره ی کشور برگزید.
ببرک کارمل از 4 می 1986 تا 20 نومبر 1986 در ریاست شورای انقلابی باقی ماند.هرچنداعضای حزب جناح پرچم علیه نجیب الله قرارگرفتند وگرباچف رهبرشوروی را متهم به خیانت و دخالت در امور درونی حزب دموکراتیک خلق و دولت این حزب میکردند،اما حضور ببرک کارمل در ریاست دولت وکمیته مرکزی حزب عرصه را برای نجیب الله درسرکوبی وگرفتاری آنها تنگ می ساخت وباموجودیت ببرک کارمل خود را در رهبری حزب راحت احساس نمیکرد.ازسوی دیگر طرفداران ببرک کارمل به آسانی می توانستند علیه نجیب الله رهبرجدید حزب قرار بگیرند و تبلیغ کنند.معهذا نجیب الله در صدد آن شد تا ازطریق شوروی ها به حضور ببرک کارمل در حزب و دولت پایان دهد.جنرال گروموف آخرین قوماندان نیروهای شوروی در افغانستان به تقاضای نجیب الله ازشوروی ها مبنی برسبکدوشی ببرک کارمل ازهرگونه مناصب حزبی و دولتی اشاره می کند.«رفیق نجیب درگفتگوها با رفیق وارنتسف وهمچنان در دیگر گفت و شنود ها درکابل،در روزهای آخر او به ویژه تاکید می کرد که هرچه زودتر باید ببرک کارمل را از عضویت دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان و از ریاست شورای انقلابی جمهوری دموکراتیک افغانستان برکنار کرد.رفیق نجیب می گوید که ببرک کارمل خود را ازکارهای حزبی و دولتی کنار کشیده و به نقادی پرداخته وبرضد مشی مصالحه ملی گام برمیدارد.رفیق نجیب بیمناک است که لجام گسیختگی ببرک کارمل ممکن است او را وادار به اقدامات غیرقابل پیش بینی گرداند.نجیب الله درحین حالی که پس از برکناری ببرک کارمل،تصفیهءمدیران جنگی غیر پشتون را آرام آرام آغاز کرده بود،عملأدرحلقهءشماری ازیاران تندرو وبی کفایت نیز قرارگرفته بود.
محترم سلطانعلی کشتمند در صفحه 984 جلدسوم یاداشت های تاریخی خودمینویسد:نجیب الله هنگامیکه منشی عمومی کمیته مرکزی حزب بود،گرایش شدیدی برای احراز کرسی رهبری دولت ازخویش نشان نمیداد.دلایل آن میتواند چندگانه باشد:1- او برای قبول چنین امری از لحاظ روانی کاملأ آماده نشده بود؛2- خودخواهی های کرسی طلبانه درذهن وی هنوز غلبه نیافته بود؛3- زمان تصرف هردومقام از سوی وی هنوز فرا نرسیده بود و4- احساس خویشتن داری هنوز دراندیشه وعمل وی تفوق داشت.
معهذا او،وجود ببرک کارمل را درمقام رئیس شورای انقلابی،برای ادامه کارخویش مانع جدی میشمرد.بدین لحاظ او با پافشاری ازشوروی ها تقاضا نمود تا ببرک کارمل را برای اقامت به اتحاد شوروی فراخوانند،برغم اینکه ازیک سو شوروی ها تمایل جدی به چنین امری نداشتند وازسوی دیگر ببرک کارمل خودبگونهء قاطع خروج از افغانستان را نمی پذیرفت.ولی نجیب الله براین امر پافشاری مینمودتا اینکه شورویها پذیرفتند وازببرک کارمل چنین دعوتی رابعمل آوردند.ببرک کارمل مقاومت جدی ازخودبروزداد وتقاضای آنان را رد کرد.
نجیب الله ازپا ننشست وکارزیادی انجام داد تا اعضای بیروی سیاسی را به ضرورت دوری ببرک کارمل ازکشور متقاعد ساخت،هنگامیکه ببرک کارمل دربرابر تصمیم بیروی سیاسی وکمیته مرکزی مبنی برعزیمت خویش به اتحاد شوروی قرار گرفت،راه دیگری نداشت،جزاینکه آنرا بپذیرد.
مرحوم میرصاحب کاروال درکتاب خود درسهای تلخ و عبرت انگیز افغانستان چنین مینویسد:
ببرک کارمل ازمقام منشی عمومی حزب د.خ.ا سبکدوش گردید،ولی بحیث رئیس شورای انقلابی ج.د.ا وقوماندان قوای مسلح ج.د.ا وعضوبیروی سیاسی کمیته مرکزی باقی ماند.طبعی است که چنین موقف او برای فعالیت های مستقلانه نجیب الله مشکلات وموانع جدی ایجاد میکرد.مثلا موقعیکه نجیب الله بحیث منشی عمومی حزب جلسات بیروی سیاسی را پیش میبرد درپهلوی او رهبر حزب واحد ورهبر چندین ساله پرچمی ها واستاد نجیب الله(ببرک کارمل)در دست راست او مینشست وهرگز درموجودیت او اوتوریته خود را تأمین کرده نمیتوانست بنأتلاش کرد تا ببرک کارمل را از پست های بیروی سیاسی وشورای انقلابی سبکدوش نماید.
محترم سترجنرال محمد نبی عظیمی معاون وزیردفاع و عضوکمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان درکتاب معروف خود« اردو و سیاست»درباره شخصیت نجیب الله چنین می نویسد:
دکترنجیب الله مردشجاعی بود،قاطعیت داشت،باهوش،زیرک وحیله گربود.هرگاه شخصی مورد اعتماد او قرارمی گرفت،تمام امکانات و صلاحیت های لازم را دراختیار او قرار می داد،هرگاه ازکسی بدش می آمد،عقده می گرفت،کینه می ورزید وتا آخر با او بدبود وبالاخره زهرش را می ریخت.نجیب گاه گاهی چنان انسان ساده و بی پیرایه به نظرمی رسید که انسان او را بهترین وصمیمی ترین دوست خویش حساب می کرد.زمانی وی به چنان شخصیت مرموز،ناشناس وبیگانه یی تبدیل می شد که هرکس از وی دوری می جست.نجیب به سختی بالای رفقایش اعتماد می کرد.همیشه انگیزهء خاصی برای بی اعتمادی داشت.برای گرفتن قدرت وامتیاز همه چیز را فدا می کرد وبه هرکاری دست میزد.اگر ازکسی چیزی می خواست،برای به دست آوردن آن حتی ازچرب زبانی وتملق ابایی نداشت؛اما همین که مقصودش را حاصل می کرد،دیگرطرف را نمی شناخت.کسی که مانع وسد راه موفقعیت وپیشرفت او می شد،روز خوب نمی دید،زیرا که با یک ضربهء او را ازمیان برداشته می شد.
نجیب در آغازمبارزه اش باخلقی ها روابط صمیمانه نداشت وبا تعصب با آنها برخوردمی کردومردی نبود که از دشواری ها بهراسد.
نجیب پس از تجاوز شوروی به افغانستان،رهبری ادارهءنوتاسیس جاسوسی خدمات اطلاعات دولتی را برعهده گرفت که به وسیلهء کی گی بی درمدت کوتاه سروسامان داده شد.نجیب درمبارزه با دشمنان شوروی و رژیم ببرک کارمل با بی باکی بی نظیری به کارپرداخت.
درهمین سال ها،نجیب به نماد ترس،تخویف،خطر وکشتار مبدل گشت ودر افکار عامه،مسؤلیت بخش عمده کشتارها و بیدادگری های آشکار وپنهان دربیغوله های زندان ها ونظارت گاه ها به نام وی ثبت شده است.
اما وقتی جنگ درافغانستان آرام آرام به بن بست نزدیک می گشت و تیوری انقلابی با خال های واژه هایی مانند «دیالکتیک مصالحه» درشوروی مزین می شد،نجیب نخستین کسی بود که طرح غیرمنتظره گرباچف رهبرشوروی را برای اعلام ناگهانی مصالحه و آشتی با گروه های مجاهدین درافغانستان لبیک گفت.بدین ترتیب عملأبه چهره پیشتاز تجدید نظرسیاسی و تئوریک در حزب و دولت شناخته شد وموازی با آن،دشمنان زیادی نیزدر داخل حزب شامل خلقی ها و پرچمی ها در برابر وی قد برافراشتند.
مقارن این زمان اناتولی دوبینین سفیر پیشین شوروی در واشنگتن در حضورگرباچف رهبرشوروی ومقامات ارشد گفت:
بایددرنظرداشته باشیم که درامر مصالحه ملی هیچ یک ازاعضای دفترسیاسی حزب دموکراتیک خلق ازنجیب پشتیبانی نمی کنند.
این اشارهءواضحی به واکنش های درون حزبی اعضای حزب دموکراتیک خلق نسبت به سیاست مشی مصالحه ملی نجیب بود.
فقیرمحمدودان ازهواداران نجیب الله عضوکمیته مرکزی حزب که درسالهای 1367 و 1368 خورشیدی ریاست شعبه تبلیغ وفرهنگ کمیته مرکزی حزب مذکوررا بدوش داشت نیز تیزس های ده گانه ببرک کارمل را مبنای تغیراتء برنامه های سیاسی وفکری حزب دموکراتیک خلق معرفی می کند.هرچند او ادعا می نمایدکه سیاست مصالحه ملی به عنوان یک مقوله از سوی نجیب الله وارد قاموس سیاسی جهان گردید:مفهوم سیاست مصالحه ملی برای نخستین بار درسال 1365 ازجانب دوکتورنجیب الله رئیس جمهوراسبق افغانستان ورهبرآن وقت حزب دموکراتیک خلق افغانستان که این حزب درسرطان 1369 باتدویر کنگره دوم خویش وتصویب مرام نامه و اساسنامه کیفیتأجدید،بنام حزب وطن مسمی شد،وارد قاموس سیاسی جهان گردید.
اماازپاسخ نجیب الله درنخستین سال اعلان سیاست مصالحه ملی این واقعیت آشکار می شود که درواقع آغازاندیشه وسیاست مصالحه ملی درکابل بازتاب همان سیاست گلاسنوست وپروسترویکای گرباچف درمسکوبود.
نجیب الله درجدی 1365 به پرسش های خبرنگاران خارجی پاسخ میداد، درپاسخ باین پرسش خبرنگارپرنسالاتینا، که از او پرسید:درامرتحقق برنامه ی آشتی ملی جمهوری دموکراتیک افغانستان به کدام کمک مشخص دوستان بین المللی خودضرورت داشته و درآینده ضرورت دارید،گفت:به طرزتفکرسیاسی نوین وفلسفه سیاسی نوین که ابتکارآن بدست اتحادشوروی دررأس رفیق میخائیل سرگیوویچ گرباچف است.
تاسال 1365 خورشیدی که حزب دموکراتیک خلق عملأ در دو بدنهء مجزا ازهم درچهارچوب دولت کارمی کردند،پس از برکناری ببرک کارمل از کرسی رهبری حزب،شاخهءپرچم نیز عملأ به دو پارچه(طرفداران ببرک کارمل و طرفداران نجیب)تقسیم شد که هرگز دوباره به هم نپیوست.کودتای شهنواز تنی وزیر دفاع درشانزده هم ماه حوت 1368 نیز بخش عمدهءازافسران مجرب خلقی را از ردهء دفاع از دولت خارج کرد.
پس ازخروج نیروهای شوروی از افغانستان،نجیب الله با ارتش،واحدهای نوتاسیس گارد وفادار به رئیس جمهور وتشکیلات شبه نظامی تحت فرمانش،کاملأ در عرصه سیاسی،نظامی واقتصادی تنها مانده بود،ولی جادهء مصالحه یی که به جبربه سوی جبهه مخالفین امتداد می یافت،هرگز مسدود نگردید.هرچند این گونه تغییرات دراماتیک،آمیزه یی از تغییرات تحمیلی ودواطلبانه در حزب دموکراتیک خلق شمرده می شد،نجیب الله از سیاست جدید ورویگردانی از سرکوبی کامل مخالفین آئدیولوژیک با حرارت دفاع می کرد وبه خطابه های معروف وی در چهار راهی آریانا و در مجامع معتبر حزب،به هدف ادامهءبقای خود وترساندن مخالفین درونی و بی رونی،گویای این واقعیت بود که حزب و ارتش تحت رهبری وی،تاآخرین توان به سیاست مصالحه ملی وآشتی سراسری درکشور وفادار ماندند.

مأخذ:
1-یاداشتهای سیاسی ورویدادهای تاریخی
نویسنده:سلطانعلی کشتمندیکی ازموسسین ح.د.خ.ا وعضوبیروی سیاسی ح.د.خ.ا وصدراعظم جمهوری دموکراتیک خلق افغانستان.
2- حزب دموکراتیک خلق افغانستان.کودتا،حاکمیت وفروپاشی 1357-1371 خورشیدی.
نویسنده:محمداکرام اندیشمند.
3- تیزس های ده گانه ببرک کارمل.
4- افغانستان درمنگنه ژئوپولتیک.
نویسنده: پلاستون واندریانف، ترجمه عزیرآریانفر.
5- اردو وسیاست.
نویسنده:استرجنرال محمدنبی عظیمی عضوکمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان.
6- رازخوابیده،اسرارمرگ دکترنجیب الله.
نویسنده:رزاق مأمون.