نگارنده: میر عنایت‌الله سادات
مدتهاست که سلسلۀ از اظهارات ناشیانه پیرامون محل پیدایش و رشد زبان دری در رسانههای اجتماعی انعکاس می‌یابد. از آنجائیکه توجه به زبان و فرهنگ، همچنان محافظت هردوی آن جهت ارث گذاری برای نسلهای آینده، وظیفۀ هر انسان است. این قلم لازم میبیند تا مطالب ذیل را بخاطرروشن شدن واقعیتها، توأم با ارائه یک سلسله مستندات تقدیم نمایم.
خوانندگان این نوشته، حتماً ازطریق رسانهها آگاهی یافته اند که بعضی بیخبران با بکاربرد نام «زبان دری» موافق نبوده و بکاربرد آنرا جزء از”توطئه”های رژیم شاهی در اواسط قرن بیستم می‌دانند. آنها ادعا مینمایند که فارسی نام زبان ما بوده و نمی بائیست نام کتب درسی از فارسی به دری تغییر میکرد. همچنان از اعضای لویه جرگۀ قانون اساسی سال 1964 انتقاد مینمایند که چرا اصطلاح زبان دری را در قانون اساسی افغانستان مندرج ساخته اند. این منتقدین استدلال مینمایند که قبل ازین تغیرات، دولتهای افغانستان همیشه کلمۀ ” فارسی” را بکار می گرفتند و هیچگاه اصطلاح «دری» را استعمال ننموده اند.
با بکاربرد چنین استدلال، معلوم نیست که هدف آنها چیست؟ آیا آنها از تاریخ زبان خود بیخبرند و یا قصداً با چنین دلایل، به زیرساخت فرهنگ خود صدمه زده و از حقایق چشم پوشی مینمایند؟
هنوز سرودن شعر دری در سرزمین فارس رایج نشده و شاعری در آن خطه ظهور نکرده بود که در زبان دری افغانستان طی نیمۀ اول قرن سوم هجری، شعرای چون حنظلۀ بادغیسی، عباسی مروزی و ابوحفص صغدی با رسمالخط نوین زبان دری ظهورکردند. همچنان مادر شعر دری ( رابعۀ بلخی) د رنیمۀ نخست سدۀ چهارم هجری (مطابق 943- 914 م) با اشعارجذابش در بلخ سربلند کرد. همین طور مقارن به آن عصر و زمان، میتوان ازین شعرای بزرگ دری در بلخ نام برد:
ناصرخسروکه دراخیر قرن چهارم و شروع قرن پنجم هجری میزیست.
ابوشکور بلخی یکی از شعرای نامدا رقرن چهارم هجری است.
دقیقی بلخی شاعر معروف قرن چهارم هجری میباشد.
عنصری بلخی که در اواخرقرن چهارم و شروع قرن پنجم زندگی داشت.
در دورۀ غزنویان «شهرغزنه که یک کانون ادب دری در آسیای وسطی بود، شعرای چون عنصری، فرخی، سنائی، مسعود سعد، ابوالفرج و سید حسن غزنوی را درخود می پرورید .»[1]
تأثیر تمدن غزنه در پرورش، اعتلا و توسعۀ زبان دری بسیاربزرگ است. در دربار سلطان محمود غزنوی چهارصد ادیب و شاعری که مقام عالی آنها در شعر وا دب تثبیت شده بود. مورد تفقد سلطان قرار گرفته و به منزلت خاص برگزیده شده بودند. برخی از آنها مانند بیهقی، منوچهری و فردوسی از دوردستها به آنجا روی آورده بودند.
از ولایت هرات شعراء و نویسندگانی زیادی در بوستان ادب دری قامت افراشته اند که خواجه عبدالله انصاری (381 – 396 قمری) و مولانا عبدالرحمن جامی در قرن پنجم هجری ممثل آنها میباشد.
اما شعرای نامداراین زبان (دری) در سرزمین فارس چند قرن بعد سربلند کرده اند. مانند خواجه حافظ شیرازی که در سالهای 727-792 هجری قمری و همچنان حضرت سعدی که یکی از سرآمدان زبان دری است، در سالهای 691- 585 هجری قمری در آن خطه میزیستند.
محقق توانای کشور داکتر حیدرژوبل در مورد پیدایش زبان دری مینگارد که زبان دری قرنها قبل از ظهور اسلام در افغانستان وجود داشت. سپس این زبان به غرب کشور یعنی ایران امروزی انتشار یافت.[2]
محل پیدایش زبان دری در منطقۀ تخار، واقع در شمال افغانستان بود. از همین جهت این زبان ابتداء به نام “تخاری” و سپس “دوهری” یاد میشد. تا بالاخره اسم «دری» را بخود گرفت.
وقتی که زبان دری درسرزمین افغانستان و ماوراالنهر ترویج یافته بود، هنوز در ایران نظم و نثر ادب دری وجود نداشت. تا اینکه انتشار زبان دری در ایران نیز به یک ضرورت واقعی مبدل شد. زیرا زبان مروج آن سرزمین، یعنی زبان پهلوی نتوانست که بالا ثرعربی سازی دورۀ امویها (661- 750م) در برابر زبان پختۀ عربی مقاومت کند. بناءً همگام با ترویج اسلام از مکالمه و نوشته خارج گردید.
اما زبان دری بخاطر قابلیت کافی ترجمه از عربی به دری، در جایگاهش باقی ماند. سرانجام در عصر طاهریان ( 205 -259 هـ) زبان دری با رسمالخط عربی آرایش یافت. واضح است که با ترویج اسلام، زبان عربی بر زبان دری اثر گذاشت و شمار زیادی از اصطلاحات و لغات عربی در زبان دری بکار گرفته شد. اما به کارگیری کلمات عربی درراه تکامل زبان دری مانعی را بوجود نیاورد؛ برعکس «اقتباس وزن وقافیه از شعرعربی، کمک کرد که اشعار دری نیز مانند زبان عربی موزون و مقفی باشد.»[3]
احمدعلی کهزاد درین ارتباط تذکر می‌دهد : «زبان دری بعد از طی دورۀ نضج و قوام ادبی خویش در چهارقرن اول هجری در افغانستان، بطرف سرحدات غربی آن انتشار یافته و زبان پهلوی را به مناطق غربی عقب زد و جای آن را اشغال کرد. به اصطلاح ملکالشعرا بهار بعد از تسلط سلجوقیها بر عراقین (الف) این معنی قوت یافت. یعنی زبان دری کمال انبساط یافت»[4] این انبساط با تسلط طغرل سلجوقی بر بغداد(1062م) بیشتر شد. زیرا وزیر فاضل او عبدالملک کندری دفاتر کشور فارس را از عربی به دری برگرداند.[5]
متأسفانه با وجود تمام این حقایق، گروههای معین میکوشند که اصطلاح ” فارسی” را جانشین کلمۀ «دری» بسازند و یا پس از هزار جار و جنجال آنرا «فارسی دری» بنامند. در حالیکه این زبان طوریکه در بالا به آن اشاره شد، ابتداء دریکی از ولایتهای شمال افغانستان بنام تخار بوجود آمد. بناءً باید کلمۀ دری منطبق با اصل پیدایش آن بکار گرفته شود. اگر ایرانیها این اصل را رعایت نکرده و مطابق میل خود زبان دری را نامگذاری مینمایند، کار خود شان است؛ اما هموطنان ما باید به این مسئله از دید فرهنگ ملی خویش برخورد نمایند. همانطوری که درین مقال روی محل پیدایش، تاریخ و کیفیت زبان دری تأکید شد، اینک برداشت شعرای بزرگ بالوسیلۀ سرودههای زیبای شان در مورد زبان زیبای دری پیشکش می‌گردد. تا جای هیچگونه ابهام و سوءتفاهم درمورد بکاربرد «زبان دری» باقی نماند:
چو عندلیب فصاحت فروشد ای حافظ
توقدر او به سخن گفتن دری بشکن
حافظ
ز شعر دلکش حافظ کسی بود آگاه
که لطف طبع و سخن گفتن دری داند
حافظ
هزاربلبل داستان سرای عاشق را
بباید از توسخن گفتن دری آموخت
سعدی
قلم است این به دست سعدی دُر
یا هزار آستین دُر دری
سعدی
حضرت سعدی آنهایی را که به نظم دری کمتر علاقه میگیرند، انتقاد مینماید:
چون در دو رستۀ دهانت
نظم سخن دری ندیدست
سعدی
کجا بیور(ب) از پهلوانی شمار
بود در زبان دری ده هزار
فردوسی
گزارنده (ج) را پیش بنشاندند
همه نامه بررودگی خواندند
بفرمود تا فارسی دری
بگفتند وکوتاه شد داوری
فردوسی
من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی دُر لفظ دری را
ناصر خسرو
به فرخنده فالی و نیک اختری
گشادم دَرگنج دُر دری
عنصری
شکر الله که ترا یافتم ای بحر سخا
از توصلت زمن اشعار با الفاظ دری
سنائی
از دو دیوانم به تازی و دری
یک هجا و فخش هرگز کس ندید
انوری
نظامی که نظم دری کار اوست
دری نظم کردن سزاوار اوست
نظامی
دل بدان یافتی از من که نیکو دانی خواند
مدحت خواجۀ آزاده به الفاظ دری
فرخی
پیوسته به الفاظ دری وصف توگویم
چون مدح خداوند به الفاظ حجازی
جبلی
گرچه مرا به شعرگویان جهان فخر آمدی
من در شعردری، برروی شان نکشودمی
قطران تبریزی
دُر دری را ازقلم در رشتۀ جان کرده ام
پس باز بگشاده رهم برشاه وبالا ریخته
خاقانی
که شعردری شد زمن نامجو
از آن یافت شاعر و شعر آبرو
ملک الشعرا بهار
ملک الشعرا بهار متکی بر نقل قول یکی از روحانیون میسراید:
گفت پیغمبر که دارند اهل فردوس برین
بر زبان لفظ دری، جای زبان مادری
بیگمان پس خازن فردوس، فردوسی بود
که بوُد او بیشبهه ربعالنوع گفتار دری
ملک الشعرا بهار
شاعران بر تو همی خوانند هردم آفرین
گه به الفاظ حجازی گه به الفاظ دری
لامعی گرگانی
بهانههاست نماندن مرا و یک آن است
که است مردن من، مردن زبان دری
داکترمحمدی حمیدی شیرازی
گرچه هندی در عذوبت (د) شکر است
طرزگفتار دری شیرین تر است
اقبال لاهوری
توضیحات:
الف – منظور از عراقین، سرزمین آنوقت فارس میباشد که پس از تسلط اعراب، منضم به عراق گردیده و به همین نام جزء قلمرواعراب شناخته شد.
ب – معنی بیور، عددی است معادل ده هزار
ج – گزارنده به معنی “پیام گزار” است
د – معنی عذوبت، گوارا بودن (آب، شراب و غیره )است
منابع:
[1] میر غلاممحمد غبار «افغانستان در مسیر تاریخ» صفحۀ 14، مرکز نشراتی میوند، پیشاور (2001 م)
[2] داکتر حیدر ژوبل «تاریخ ادبیات افغانستان» مطبعۀ کابل، سال 1336هـ
[3] محمد محیط طباطبایی «دُر دری» صفحۀ 56، مجموعۀ مقالات، مطبعۀ انتشارات کیهان، تهران (1373م)
[4] احمدعلی کهزاد «(1951م) ” افغانستان و ایران» ” کنفرانس آقای کهزاد درموزۀ ایران باستان، چاپخانۀ مظاهری، تهران صفحۀ 33 – همچنان چاپ مطبعۀ دولتی کابل سال م1951
[5] میر غلام محمد غبار «افغانستان در مسیر تاریخ» صفحۀ 126، مرکز نشراتی میوند، پیشاور- 2001م
گردآوری شماری از مقالات را درین مجموعه بخاطری برگزیدم، تا دست‌آوردهای تمدنی جامعۀ ما، از زوایای مختلف شناسایی شده و هریک آن بطور مختصر به معرفی گرفته شده بتواند. همچنان عوامل ذی‌نفوذ بر گذشته و حال سرزمین ما مورد دقت و ارزیابی قرار گیرند؛ تا علل مداخلات خارجی و کشمکش‌های داخلی تشخیص شوند. روی همین منظور درین گزینه، مقالات در ردیف‌های معین جمعبندی شده و هریک آن با درنظرداشت استقامت‌های نگارش شان، در تحت عناوین معین پیش کش می‌شوند.
این مجموعه با نگاه کوتاه در مورد تاریخ «آریانا» آغاز شده و با نظراندازی روی تمدن‌های ما بعد آن، سرانجام، ظهور کشور «افغانستان» را مورد مداقه قرار می‌دهد. درین ارتباط معلومات پیرامون مفاهیم ملت، هویت ملی، وحدت ملی وتحقق مشی ملی بازتاب می‌یابد.
در بخش فرهنگی، پیدایش، تکامل و دورنمای زبان دری به بررسی گرفته شده و بخاطر تأثیر تمدن غزنه در پرورش، اعتلا و توسعۀ زبان دری، به تمدن غزنه ارج گذاری شده است.
سپس به موقعیت حساس جغرافیایی افغانستان توجه شده و تأثیر ”مقدرات جیواستراتیژیک” بر سرنوشت وطن ما مورد بررسی قرار میگیرد.
همچنان «تجدد خواهی» منحیث خواست تاریخی منورین افغان برجسته شده و توجه خوانندگان به تسلسل و ادامۀ ”برخورد های علم وجهل”، جلب می‌گردد.
گرچه چگونگی حاکمیت کسانی که در فاصلۀ بیست سال (از امارت تا امارت) بر مسند قدرت تکیه زده بودند، به هیچ کس پوشیده نیست، اما باز هم عملکرد آنها طی مقالات اختصاصی، انتقاد و بررسی شده است. با ظهور دور دوم امارت طالبان، همه سرگیچه شده و خواهان شناخت عوامل پنهانی به قدرت رسیدن مجدد این گروه شدند. ولی تا هنوز، کدام مدرک و یا دلیل مقنع در دسترس قرار نگرفته است. چه باید کرد؟ غیر از این که تنها به بررسی ظواهر قضیه اکتفا گردد. با بکاربرد چنین شیوه، این قلم نیز چند نوشتۀ را پیرامون اوضاع جاری کشور به نشر سپرده است که با گزینش آنها، انتخاب مقالات برای تهیۀ این مجموعه نیز پایان می‌یابد. امید است که مطالب مندرج در متون این مجموعه، مورد پسند خوانندگان ارجمند قرار گیرد.
در اخیر از فرهنگی نستوه جامعۀ ما، محترم قاسم آسمایی و نشرات راه پرچم سپاسگذاری می‌نمایم. زیرا آنها لطف نموده و با مساعی فراوان، این اثر را بصورت دیجیتال تنظیم و آمادۀ نشر ساخته اند.
عنایت سادات
کالیفورنیا – اکتوبر 2022
سایت راه پرچم افتخار دارد که به بازپخش کتاب‌های می‌پردازد که تاثیرگذاری آن باگذشت زمان نتنها مورد علاقه قرار میگیرد، بل زمینه را برای بحث و نقد چنین کتاب‌ها فراهم می‌سازد؛ از جمله کتاب «سرنوشت خانواده در جوامع غربی» نوشته میر عنایت‌الله سادات که از طریق انتشارات پرچم همگانی شد؛ مورد استقبال شماری از کتاب خوانان قرار گرفت. در همین راستا مروری بر این کتاب از خامه رفیق نصیر سهام ژورنالیست، محقق و نویسنده را گرفتیم که با یادآوری از ذکر منبع دانلود کتاب، این نوشته سودمند را با شما شریک می‌نماییم.
***
نصیر سهام
«نظری بر کتاب «سرنوشت خانواده در جوامع غربی»
سرنوشت خانواده در جوامع غربی» اثریست ارزشمند از پژوهشگر و نویسندهء نامور کشور جناب میر عنایت الله سادات که همین تازگی‌ها در امریکا چاپ و نشرشده است . کتاب از برکت و محبت همیشگی دوست فرهیخته و کتابخوانم واحد سادات در اختیارم قرار گرفت . آنرا خواندم و فیض بردم ، برایم جالب و دلپذیر واقع شد؛ زیرا تا هنوز کمتر پژوهشگران و نویسنده گان ما به این سوال بزرگ اجتماعی افغانان پناهنده در کشور های غربی (چگونگی حفظ شیرازهء خانواده و ارزشهای فرهنگی) پرداخته اند. پس از خوانش کتاب بر آن شدم تا عرایضی در مورد داشته باشم.
قبل از من عدهء از اهل قلم و مطالعه، اثر را معرفی کرده به بررسی آن پرداخته اند بناءً بنده درین مختصر نه قصد بررسی کتاب را دارم و نه معرفی آنرا بلکه صرف می‌خواهم برداشت‌هایم را همراه با سوالاتی که از مطالعهء اثر برایم خلق شده است مطرح کنم به این امید که باب گفتگو آنچنانی که آرزوی نویسندهء کتاب است گشوده شود و جامعه شناسان، متخصصین علوم اجتماعی، صاحب‌نظران و اهل اندیشه با ابراز نظریات شان درین امر مهم سهیم شوند.
آغاز میکنم از اینجا که نویسنده کتابش را به افغانانی اهدا کرده است که «در تار و پود وجود شان فرهنگ آن دیار زنده است . به آنهایی که به سنن پسندیده و فرهنگ بالنده ای خویش عشق می ورزند» و نوشته اش را گام آغازین در راستای سعی و تلاش برای حفظ معنویات و فرهنگ والا و ارزشمند افغانی دانسته است که پس از بررسی سیر پیدایش خانواده می‌پردازد به موضوع رفتن خانواده‌های غرب به سوی فروپاشی به حیث یک معضل بزرگ اجتماعی این جوامع که خواهی نخواهی خانواده‌های پناهنده درین کشورها نیز نمی‌توانند ازین مصیبت در امان بمانند. و مسالهء بعدی هم حفظ ارزشهای فرهنگی پناه‌جویان درین کشور هاست.
پیش از طرح سوالاتم می‌خواهم همنوا شوم با دوست عزیزم پژوهشگر و فرهنگی شناخته شده جناب یاسین « بیدار » که در بررسی شان از ین اثر نوشته اند که اگر این دو موضوع (به قهقرا رفتن خانواده ها در جوامع غربی و حفظ ارزشهای فرهنگی در خانواده های افغان) در دو بخش جداگانه مورد ارزیابی قرار می‌گرفت، بهتر می‌بود. به هر حال نقد و بررسی افول خانواده را می‌گذاریم به دوستان صاحب نظری که در آینده شاید بر آن چیزی بنویسند؛ و اما در زمینهء حفظ ارزشهای فرهنگی در میان فامیل‌های پناهندهء افغان، این مطالب منحیث سوال ذهنم را به خود مشغول ساخته است:
وقتی حفظ ارزشهای فرهنگی مطرح می‌شود آیا ممکن است این ارزش‌ها فورمولبندی شود و بگوییم کدام ها اند؟
تا آنجایی که من آگاهی دارم بیشتر افغانان در کشورهای اروپایی و امریکا و کانادا به یک سلسله ضوابط اسلامی چسپیده آنرا ارزش فرهنگی و عنعنهء پسندیده می‌دانند و مشتاق اند اولادهای شان به مساجد رفته تعلیمات دینی را فرا گیرند و هستند بسیاری که تا آنجا مذهبی شده اند که حتی تلویزیون نمی‌بینند و نیمی از روز شانرا برای پیداکردن و خریداری گوشت هلال صرف میکنند و تعدادی هم با راه اندازی مجالسی بنام این شخصیت و آن شخصیت یا بمناسبت عید ویا هم نوروز، گویا از فرهنگ شان پاسداری میکنند. می‌شود همین فعالیت‌ها را برای پرورش نوباوگان فامیل‌های پناهنده با فرهنگ بومی شان کافی دانست؟
ــ اگر این کافی نباشد (که نیست زیرا ارزشهای والاتری وجود دارد که به آنها نیز باید توجه کرد) پس کدام شیوه را بکار باید بست تا فرزند پناهنده به آن همه ارزشهای والای فرهنگی که هیچ چیزی هم در موردش نمی‌داند، پابند باقی بماند و آنها را به حیث نمادهای اخلاقی و ارزشهای فرهنگی بپذیرد؟
فکر میکنم اخلاقیات و ارزش خود امریست نسبی و نمی‌تواند در همه جا یکسان باشد. مساله‌ای در یک محیط اخلاقی و با ارزش تلقی شود و اما در محیط دیگری در مخالفت با هنجار های اخلاقی قرار میگیرد . مثالی می‌آورم:
در کشور های غربی دختر و پسر جوانی که همصنف یکدیگرند، هرگاه در جادهء روبرو شوند و دست به گردن انداخته همدگر را ببوسند ، نه کار غیراخلاقی کرده اند و نه بیرون از حدود ارزشهای انسانی. و یا اگر جوانان در ملای عام به معاشقه می‌پردازند، عمل شان نه تنها غیر اخلاقی به حساب نمی‌آید بلکه یک حرکت بسیار عادی و پذیرفته شده است . مسلماً برای ما افغانان که عمری از عفت و پاکیزگی دم زده ایم و شرم و حیا بمثابهء ارزشهای فرهنگی برای مان مطرح بوده اند ، نمی‌تواند مورد قبول باشد. حال با نوجوانان خود که درین جوامع پیدا شده و سر بلند کرده اند چگونه برخورد کنیم تا از یکسو از جامعه تجرید نشوند و از جانب دیگر با نورم‌های اخلاقیی که برای ما ارزش دارند ، با ما همنوا شوند.
ــ جناب سادات صاحب درین اثر سودمند پژوهشی شان در رابطه به اثرات ناسالم زندگی مادی بر معنویات در جوامع غربی نیز مطالب قابل دقتی از جمله فردگرایی (اندویدوالیزم) را مطرح کرده اند.
این مساله شاید برای غربیان اصلاً تفاوتی نداشته باشد که پسر و یا دختر جوان شان به ماه‌ها دور یک میز غذا نخورند و حتی یکدگر را نبینند و پس از مدتی هم اگر همدگر را ببینند دستی بلند کنندو با گفتن « های» از برابر همدگر رد شوند.
این شیوهء معمول زندگی آنها است؛ ولی ما که همواره در جمع بوده ایم و با جمع زندگی خوش هم داشته ایم، کدام تدبیر را بکار ببندیم تا جمع ما پاشان نشود .
هر صبح پدر و مادر باید به کار برود و فرزندان هم به مکاتب و مدارس شان. در چنین حالت از غذای نیمه روز اصلاً حرفی نمی‌تواند وجود داشته باشد، حالا برای صرف غذای شام کی می‌تواند تضمین کند که همه در یک وقت معین به منزل برگردند و بتوانند دور یک میز جمع شوند؟
یقیناً پدران و مادرانی که پا به سن گذاشته اند مشتاق اند که چنین امکانی برای شان میسر شود ولی واقعیت‌های زندگی درین کشور ها چیز دیگریست که باید به آن تن داد و قبولش کرد ولو بسیار هم ناگوار است. اما نباید فراموش کرد که تن دادن به واقعیت و قبول کردن آن بمعنی از یاد بردن رسالت بزرگان فامیل در برابر اعضای خانواده نیست. کار کردن والدین نباید زمینه ساز ورود هوا و فضای بی‌بند و باری و لجام گسیختگی در خانواده شود. باید راهی برای حل این معضل جستجو شود.
در پایان این مختصر باید به عرض برسانم که دانشمند محترم جناب میر عنایت الله «سادات» با پژوهشی که انجام داده اند، اثری آفریدند که از ارزش فوق‌العاده برخوردار بوده و هر فامیل پناهندهء افغان به شکلی از اشکال خود را در آن می‌یابد. در حالیکه به نویسندهء کتاب جناب سادات صاحب صحت وسلامت و طول عمر آرزومی‌کنم، قلم شان را پربارتر و رساتر خواسته امید میکنم از ثمر دوام تحقیقات سودمند شان درین زمینه، بی بهره نمانم. باعرض ارادت
***
در بارۀ طرح دیجیتال کتاب:
رفیق شفیق و عزیزم عنایت سادات دو جلد کتاب با ارزشی را که به خامه زیبای وی رقم یافته است؛ برایم تحفه دادند که «سرنوشت خانواده در جوامع غربی» یکی از آن است.
با مطالعه کتاب دریافتم که نویسنده، یکی از پرابلم‌های حاد و داغ جامعه را در جهان کنونی با دید علمی و استناد بر آثار برجسته محققان علوم اجتماعی کاوش نموده و نتیجه گیری‌های سودمندی را از جمله در مورد زندگی خانواده‌ها در مهاجرت و تبعات آن جمعبندی نموده است.
با در نظرداشت محتویات با ارزش کتاب و این که خواندن آن ممد خوبی برای پی بردن به بخشی از معضلات جامعه است، تقاضا نمودم که اگر اجازه دهند تا کتاب برای پخش بیشتر و خوبتر به شکل دیجیتال تدوین گردد؛ خوشبختانه این خواهش پذیرفته شد؛ ضمن سپاس فراوان از محترم عنایت سادات و آرزومندی بیشتر برای موفقیت وی، کتاب از طریق «انتشارات راه پرچم» در اختیار علاقمندان قرار میگیرد.
قاسم آسمایی
