کتاب «اقتصاد عدالت» در دو جلد تدوین شده است. جلد نخست آن با عنوان «عدالت اجتماعی در شیوه ی تفکر مدرن» است که شامل نوشتارهای نگارنده در نشریه «آینده» و برخی نشریه های دیگر است و در سه جزوه ی بهم پیوسته تنظیم شده اند موضوعات اصلی جلد نخست کتاب عدالت اجتماعی قوانین اساسی و چگونگی پیوند آنها با تروریسم است و هر یک بررسی قرار گرفته اند.
قسمت اول این جلد به جزوهی «عدالت اجتماعی در شیوه ی تفکر مدرن» اختصاص دارد؛ زیرا بحث عدالت و به دنبال آن عدالت اجتماعی پیشینه ی تاریخی به اندازه عمر چندین نسل بشر را دارد افلاطون بر آن بود که «عدالت چه در سطح فردي و چه در سطح جامعه، جزو فضایل محسوب ميشود و هر آدم شایسته باید آنها را در خود بپروراند». ارسطو نیز به پیروی از استاد خود عدالت را جزو فضایل میدانست و در حوزه هنرهاي اخلاقي آن را برترین هنر میداند. فیلسوفان و اندیشه پردازان مسلمان همچون علی شریعتی سید ،قطب عبدالكريم سروش خواجه نصیرالدین طوسي، ابوعلي سينا و فارابي به پيروي از ارسطو عدالت را جامع فضایل دانسته و بر اهمیت آن تاکید نموده اند. عدالت و عدالت اجتماعی در سنت فلسفي غرب و شیوه ی تفکر مدرن نیز مطرح بوده و زمینه ساز مباحث و چالش هايي شده است.
مارکس و انگلس در «مانفیست حزب کمونیست» بی عدالتی در نظام سرمایه داری را تبیین کرده اند. در قرن ۱۹ پس از آنکه هگل دولت را در مقام منبع عدالت معرفی نمود دکترین [مکتب] عدالت سوسیالیستی بر محور جامعه ارایه شد که بر مبنای آن ماهیت عدالت را توزیع عالانه ی ثروت و دارایی های جامعه تشکیل میدهد. همه ی این دیدگاهها بیانگر اهمیت بحث عدالت و علاقه ی انسانها نسبت به آن است.
نکته ی اساسی در بحث عدالت اینست که در سطح عمومی و خصوصی میان نظریه پردازان و فیلسوفان، راجع به قلمرو، معنا، منبع و حدود عملي عدالت و عدالت اجتماعي اختلاف نظر وجود دارد. در این جزوه، تلاش شده است تا همراه با تحلیل مباحث و نظريه هاي موجود در این باره، به صورت تفصیلی تصویر روشنی از عدالت اجتماعی ارایه گردد. افزون برآن درباره ی گزاره هایی همچون ساختار یک نظام اقتصادی – اجتماعی متکی بر مالکیت خصوصی با عدالت سازگار نمیباشد و در چنین نظامی بی عدالتی باعث تقویت اقتصاد فقر میگردد و امکان گذار به اقتصاد عدالت محور را محدود میسازد، درنگی صورت گرفته است.
«شناخت قوانین اجتماعی» در نشان دادن جهت گیری معيّن تحول اجتماعی اهمیت دارد و تا زمانی که به این شناخت نرسیم، نسبت به زوایا و چگونگی تحولات اجتماعی آگاه نخواهیم گردید بر این اساس برای پی بردن به گوشه هایی از تحولات و روابط اجتماعی نسبتاً پایدار جامعه افغانستان، قسمت دوم این مجموعه به جزوه ی «نگاهی موجز به قوانین اساسی» اختصاص داده شده است. در این جزوه پیشینه [تاریخی] تدوین قوانین اساسی و از جمله قوانین اساسی افغانستان بررسی گردیده است؛ نکات مشترک و تفاوتهای سرشتی آنها بیان شده است؛ نگاهی مختصر به قانون اساسی جدید افغانستان داشته ایم و موضوعات اقتصادی این قوانین را به بحث گذاشته ایم.
تروریسم در اشکال مُدرن خود یکی از مسایل مهم روز در کشور و سطح جهان است و هر روزه از میان مردم بی دفاع و شهروندان عادی، قربانی می گیرد. این قضیه روابط تنگاتنگی با قوانین و جنبشهای عدالت خواهی و مردمی دارد. از این رو جزوه ی تروریسم در اشکال مدرن آن که برای «نشریه ی آینده» تهیه شده بود، برای این بخش از مجموعه برگزیده شده است. در این جزوه درباره تروریسم در اشکال ،مدرن قوانین ضد تروریسم انواع و اشکال آن بحث گردیده است. در این راستا، دیدگاههای برخی از اندیشه پردازان و مارکسیست ها هم آورده شده است.
جلد دوم این کتاب با عنوان «دنیای کار» تدوین گردیده است که شامل نوشته هایی پیرامون حقایق و رویدادهای مربوط به اتحادیه های کارگری افغانستان و جنبشهای کارگری جهان است. در قسمت اول این بخش به پیشینه ی تاریخی اتحادیه های کارگری ،افغانستان تأثیر حزب دموکراتیک خلق افغانستان بر نهضت کارگری کشور، مفهوم «کارگر» از پرویزن دیدگاههای علمی و برخی موضوعات مرتبط با جهان کار پرداخته شده است.
مسأله ی مالکیت بر وسایل تولید و منابع طبیعی و اقتصادی، بنیادی ترین مسأله در توسعه و تأمین عدالت اجتماعی است و نقش مهمی در بهره کشی از انسان و تمام نابرابریهای اجتماعی – اقتصادی دارد برای روشن شدن این ،موضوع نوشته هایی در این بخش در پیوند با وضعیت کار و اقتصاد غیر عادلانه ی کارگران معادن و صنایع در نظر گفته شده است در این نوشتارها توضیح داده ام تا زمانی که تمام ثروتهای اجتماعی و منابع اساسی اقتصادی از جمله منابع طبیعی و زیرزمینی در اختیار تمام جامعه قرار نگیرد، نمیتوان از توسعه ی همه جانبه و عدالت اجتماعی و اقتصاد عادلانه سخن گفت. همچنین روشن گردیده که دولت و نظام حاکم بر کشور، کارآیی اقتصادی در راستای توسعه، رفاه و بهبود شرایط زندگی کارگران و زحمت کشان را ندارد بنابراین نمیتوان از این نظام ناسالم انتظار توسعه و رشد اقتصادی و بازسازی کشور و به وجود آوردن اقتصاد عادلانه را داشت.
در قسمت دوم این جلد نگاهی به جنبش های کارگری جهان شده است و در این باره انقلاب اکتبر و پیشینه ی اتحادیه های کارگری اتحاد شوروی آمده است و نقش کارگران در شکل گیری پایه های اقتصاد عدالت محور روشن گردیده است. در پایان نگاهی کوتاه به اول ماه می روز همبستگی جهانی طبقه ی کارگر فدراسیون جهانی اتحادیه های کارگری و پی آمدهای تاریخی آن داشته ام. امیدوارم با پخش این مجموعه در راستای روشنگری موضوعات مرتبط با عدالت اجتماعی، قوانین اساسی تروریسم چگونگی ظهور اتحادیه های کارگری افغانستان و جنبش های کارگری جهان کمکی کرده باشم.
از همکاران و دوستان یاری گر مراحل مختلف تدوین این کتاب به ویژه همسر عزیزم وکیله جان حیاتی [صدیقی] سپاسگزارم که مشوق من در تدوین این کتاب بوده است.
احمدضیاء سپهر صدیقی
