فیضمحمد، پسر سعید محمد مغول معروف به هزاره محمد خواجه، در سال ۱۲۴۱ شمسی در دهکدهای به نام «زردسنگ» از توابع قره باغ غزنی، چشم به جهان گشود و تحصیلات اولیه را در همان زادگاه خویش فراگرفت و سپس راهی نجف گردید و چندی در آن مرکز علمی به تحصیل پرداخت و مدتی در هند آنوقت، در شهرهای لاهورو پیشاور مشغول تحصیل شد و نیز مدت کوتاهی درقندهار نزد علمای اهل سنت تحصیل نمودهاست. اما بیشتر معلومات او در سایه مطالعات پیوستهای است که در کتابخانههای عراق، ایران، هند و افغانستان انجام دادهاست و در ضمن گردش در کشورهای مذکور با فرهنگها و ملیتهای مختلف و همچنین به زبان عربی، انگلیسی، اردو و پشتوآشنا شدهاست. او وقتی به وطن مراجعت میکند در شهر کابل سکونت اختیار کرده و به نویسندگی میپردازد؛ و بدین طریق حدود ۵۰ سال از عمر گرانبهای او در خدمت علم و فرهنگ میگذرد و کتابهای ارزشمندی بیادگار میگذارد.
آثارویرایش
کاتب آثار زیادی از خود بجا گذاشته و آثار چاپ نشده او به خط زیبای نستعلیقش در کتابخانههای داخل و خارج افغانستان موجود است. از این جمله میتوان به کتب زیر اشاره کرد:
- تحفته الحبیب جلد دوم در موردوقا یع سطنت از سال۱۲۵۸-۱۲۹۷
- سراج التواریخ دوجلد اول
- فیضی از فیوضات در دوره امانیه نوشته شدهاست.
- تذکر الانقلاب درمورد اختشاش دوره امانیه بحث میکند
- تاریخ امانیه این کتاب در دوره امانیه بطور ازاد نوشته شدهاست دارای هفت جلد اند.
- نژادنامه افغان (یا نسبنامه افغانها)
- تاریخ حکمای متقدم. درسال ۱۳۰۲ بقلم خود کاتب به چاپ رسید. تنها سه جلد آن در سال ۱۳۳۱ ه ق در چاپخانه (مطبعه حروفی) کابل چاپ شد و سه جلد دیگر آن هنوز هم قلمی است و تنها تذکرالانقلاب به زبان روسی ترجمه و درمسکو چاپ شدهاست. کاتب یک تعداد از کتاب را از منابع دیگران نیز نوشتهاست که عبارتند از دستور العمل اگهی، دیوان شهاب ترشیزی، رساله فیوز، ملا فیض محمد کاتب نخستین بار تحفه الحبیب را نوشت، ولی آن را سانسورگران آنقدر حک و تعدیل کردند که او مجبور شد بار دیگر مجدد سراج التواریخ را بنویسد که آنهم از سانسور امیر حبیبالله در امان نماند. کاتب چون از میان مردم برخاسته و در سلطنت فرای وظیفه مینمود. ازین لحاظ در بین ملت بنام کاتب هزاره مشهور بود. پس از زوال حکومت امان اله خان حبیبالله کلکانی قدرت را بدست اورد. حبیب اله از کاتب خواست تا نزد ملت هزاره رفته و از انها بعیت را حاصل نماید. ملت هزاره به حبیب اله هیچگونه بعت ندادند. پس از برگشت حبیب اله اورا خیلی لت و کوب نمود. ازینکه عمر کاتب ۷۰ سالگی را پشت سرمیگذراند خیلی ناتوان شده فردا همان روز یعنی ۱۶ جدی ۱۳۰۹ هجری خورشیدی (۱۳۴۹ قمری) در سن ۷۰ سالگی در کابل چشم از جهان فروبندد و در بالا جوی چنداول به خاک سپرده میشود.
- ( برگرفته از سایت ویکی پیدیا )
راه پرچم-تذکر-الانقلاب-ـ-فیض-محمد-کاتب-هزاره