درآستانه سقوط :
… نتیجه خشم و عصبانیت رییس جمهور و زورگویی های بی موقع وبالاتر از توان وی و دستگاه رهبری سیاسی که از اثرچند دسته گی ها به پایین ترین سطح ممکن رسیده بود، در درازنای دو سه روز وشب آینده روشن و روشن ترمی شود. شمال با پیوستن به اپوزسیون هرگونه ارتباطش را با مرکز قطع کرده و فرمان ناپذیر می شود: نماینده گان اتحاد سه گانه شمال ( دوستم، مومن و حسام الدین ) با نماینده گان مجاهدین در صفحات شمال ارتباط پیدا می کنند و جبهه مشترکی برای ختم حاکمیت دولت نجیب الله درشمال شکل می گیرد. در مرکز وسایر ولایات نیز مجاهدین مسلح به تکاپو می افتند . از آن جمله درگزارشی که از طریق کشف رادیویی گارنیزیون کابل به دست آمده است گلبدین حکمتیار به اعضای حزبش در ولایات لوگر و غزنی چنین هشدار و هوشیار باش می دهد: « شرایط کابل از هر لحاظ آمادهء عملیات مجاهدین است. مؤفقیت ما حتمی است، لهذا قبل از آن که آمریکا وملل متحد مداخله نمایند، باید هرچه زودتر پلان های عملیاتی خویش را تنظیم و راپور دهید. من خودم مستقیماْ عملیات را تحت کنترول خویش قرار می دهم
. »
اما هنوز هفته دوم ماه حوت است و دولت مرکزی آخرین رمق های حیاتش را تنفس می کند که گلبدین حکمتیار به عمال خویش در اردو دستور می دهد تا ازهمین حالا امکانات خویش را برای تسلیح و تجهیز نیرو های حزب اسلامی به داخل کابل سنجیده و درزمان موعود داخل عمل شوند. یکی ازاین عمال که هم از جمله هواداران سینه چاک داکتر نجیب الله فقید است و هم نماینده ریاست اسلحه وتخنیک وزارت دفاع درگروپ اوپراتیفی منوکی منگل درشمال و هم عضویت حزب اسلامی حکمتیار را دارد، تورنجنرال مرجان است : رییس ارکان معاونیت تخنیکی وزارت دفاع . درمورد بازی دو طرفه مرجان یکی از آمرینش که نمی خواهد اسمی ازوی برده شود ، چندی پیش درنامه یی برایم چنین می نویسذ:
« مرجان به روز پنج ثور ۱۳۷۱ همراه با ابوجان ( وسله وال ) يك تعداد زياد اسلحه را از ديپوهاي شهر آرأ به افراد گلبدين توزيع كرده و خودش در سيد نور محمد شاه مينه در خانهء متعلق به گلبدينی ها موضع گرفته بود. در آغاز جنگ ها عليه گلبدين دو سه بار با من تيلفوني تماس گرفت تا وضع را براي خود معلوم كند و گريه كنان ميناليد كه در خانهء يك وطندار خود گويا محصور مانده است در حالی كه گلبدين وي را پذيرفته و مورد تشويق وي قرار گرفته بود. بعد ها معلوم گرديد كه يكتعداد ترميم كاران سلاح توپچي و راكت را به مواضع گلبدين در شيوه كي و سهاك اعزام نموده بود و برايشان شخص مرجان پول توزيع كرده بود. »
سایر احزاب و تنظیم های جهادی نیز چنین پلان هایی دارند، هرتنظیم کوشش می کند تا درداخل پوسته ها ، گارنیزیون ها ومؤسسات نظامی نفوذ کرده ، افسران و سربازان را به وسیله پول و وعده حفظ حیات و مقام و چوکی بلند تر جذب نموده و برای روز های آینده قوت الظهر پنهانی یی در قوای مسلح داشته باشند. مانند جنرال مرجان ده ها و صد ها افسر دیگر هم شکار این تنظیم ها می شوند؛ زیرا هیچ کسی به آینده اطمینان ندارد. همه می ترسند که اگر روزی دولت سقوط کند، سرنوشت آنان و خانواده های شان چه خواهد شد؟
آری، ترس سراپای رژیم را فراگرفته واز در ودیوار می بارد. روز های دشواری را سپری می کنیم . روز های با بیم وامید و مرا به یاد روز های آخر حکومت شاه جهان می اندازد که چه به سختی گذشت؟
***
پرسش این است که آیا شباهت هایی بین آن روز ها و امروز با خواندن این خاطره ها می یابید ؟

….درهمین روز های تیره شبی من وجنرال اصف دلاور مهمان زنده یاد فاروق یعقوبی می شویم. یعقوبی را هردوی ما دوست داریم و به نظر می رسد که اونیزبه شخصیت ورفتار و کردارمان نظر نیکی داشته باشد. راستش پیش از این که درقرارگاه قوماندانی اعلی همکار و با هم انیس و جلیس شویم ، مدت ها پیش از این هم که معاون وزیر امنیت بود، در روزهای خاص ومهمی که تدابیر مشترک امنیتی از سوی هرسه ارگان ګرفته می شد، در قرارگاه گارنیزیون کابل همکاری داشتیم و شب ها را جهت تأمین امنیت شهر باهم به صبح رسانیده بودیم.
یعقوبی در دفترش است. درهمان دفتری که داکتر نجیب روزی روزگاری دربارمی کرد و پشه را یارای آن نبود که ازراز و رمزی که درآن آتاق و جود داشت، سر درآورد. یعقوبی با چهره خندان و آغوش گشاده از ما استقبال می کند. غذای شب را که چلو اعلی است صرف می کنیم. سفره غذا را که بر می دارند، سفره دل را می گشاییم وازوی درباره اعصاب خرابی های اخیر رییس جمهور و انکشافات تازه یی که ممکن درشمال رخ داده باشد، می پرسیم. یعقوبی زهر خندی می زند و می گوید : تمام این بدبختی ها زیرپای همین منوکی و چند تا قوم گرای دیگر است. آن ها با گزارش های بی اساس شان به رییس جمهور وضع را متشنج ساخته اند. آنان رییس جمهور را عصبانی ساختند و او دریک حالت هیجانی آن ناسزا ها را به آدرس سید منصور نادری وجنرال دوستم بر زبان آورد. یعقوبی می گوید، قسم می خورم که اگر مشکل شمال حل شود من اولین کسی خواهم بود که با ارایه اسناد وشواهد انکار ناپذیر درمورد رول و نقش خاینانه منوکی به شورای عالی دفاع وطن گزارش بدهم. وقسم می خورم که درآن صورت یا او خواهد ماند ویامن در زیر این آسمان کبود . یعقوبی می گوید ، داکتر صاحب را همین تبارگرایان منزوی ساخته اند. او درحال حاضر هیچ کس را ندارد وبه همین سبب بالای کسی هم اعتماد نمی کنډ. می گوید حالا وظیفه ما وشما است که وی را تنها نگذاریم. من می دانم که شما نظامی ها با جنرال دوستم می توانید زبان مشترک بیابید و وسیله شوید تا وی با رییس جمهور تماس بگیرد.
ما تا پاسی از شب سخن می زنیم و من قول می دهم به هرشکلی که شود ارتباط جنرال را با رییس جمهور تأمین کنم. روز دیگر از طریق مرحوم دگروال عمر آغا به جنرال دوستم پیغام می فرستم که به خاطر یک امر بسیار مهم فردا ساعت یک روز با من از طریق زاس ( تیلفون محرم ) تماس بگیرد. من موضوع را به داکتر نجیب می گویم و داکتر نجیب از طریق تیلفون دیگری که با دستگاه زاس وصل است ، همزمان صدای هردوی ما را می شنود و هم می تواند با هردوی ما حرف بزند. لختی بعد صدای جنرال را می شنوم که پس از سلام علیکی می پرسد چه کار داشتید؟ من هم از صحتمندی اش می پرسم و هم این که چرا مطابق وعده یی که با جنرال رفیع نموده بودید به کابل نیامده و مومن را با خود نیاوردید؟ جنرال دوستم می گوید :
منوکی منګل ، جمعه اڅک ، رسول بی خدا و تاج محمد ( رییس امنیت بلخ ) و گروپی که با خود از کابل آورده اند، تحریکات و پروپاگند های بسیار منفی یی را بر ضد ما شروع کرده اند. این ها جنگ را دامن می زنند. دیروز بالای پوسته های فرقه ۵۳ طیاره ها بم ریختند. طیاره ها هر روز مانور می کنند. آن ها ما را باغی و یاغی وتجزیه طلب خطاب می کنند. ولی ما باغی نیستیم، تجزیه طلب هم نیستیم. ما هزاران شهید داده ایم. زیر هرسنگ خوست و هربتهء قندهار وارزگان ولوگر و وردک یک شهید ازبیک خفته و یا خونش ریخته شده است. پس آن وقت ما تجزیه طلب نبودیم؛ حالا شدیم؟ داکتر صاحب اژ پشت مکروفون ها به ما دشنام می دهد. به سید منصورآغا دشنام می دهد، هرچه از دهنش می برآید می گوید.دیگر حوصله ما به سر آمده، نشود که کار از کار بگذرد . از شما خواهش می کنم تا به داکتر صاحب بگویید که این چهارنفر را به کابل بخواهد و کسانی را بفرستد که دراین جا قابل احترام همه باشد. به داکتر صاحب بگویید که راه شبرغان – مزار از طرف حزب اسلامی ( گلخان ) به دستور همین چهار نفر بسته شده است.
رییس جمهور به من گفت برای دوستم بگویید که فردا درهمین ساعت تماس بگیرد و پاسخ هایش را دریافت کند :
۱۷ حوت : دوستم تماس گرفت. داکتر نجیب حرف می زد و من حرف هایش را به دوستم بازگو می کردم.
نجیب الله : سلام دوستم، چطور هستی ؟ چرا حاضر نیستی که با من گپ بزنی ؟
دوستم : سلام داکتر صاحب ! بفرمایید می شنوم .
نجیب : وعده کرده بودی که همین که رفقا را به مرکز بخواهم بدون قید و شرط با جنرال مومن به کابل می آیی. اما درعوض مصطفی را باطرح ها و پیام هایی که ازتو نیستند وازمومن اند به نزد من فرستادی. طرح شما درمورد به رسمیت شناختن اتحادیه شمال چه معنی دارد؟ کدر ها را ما تعیین می کنیم این یعنی اعلان پادشاهی . آیا این حرف ها واقعاْ ازخودت است ؟
دوستنم : می شنوم ، ادامه بدهید.
نجیب : قونسل شوروی میخاییلوف درحیرتان، به مومن گفته بود ګه ازاین حرف ها بگذر، ما درشوروی برایت اپارتمان می دهیم و مصارف زنده گی ات را تأمین می کنیم. وطنت را خراب نکن. اما مومن درجواب وی گفته بود که سوال، سوال مومن نیست. قیام ماعلیه فاشیزم پشتو ن هاست. این حرف ها ازگفتن است؟ می شنوی ؟
دوستم : بلی می شنوم ، ادامه بدهید.
داکتر نجیب : تو می گفتی من عسکر داکتر نجیب هستم. تو چه قسم عسکر نجیب هستی؟ تو در دست سیاست باز ها افتاده ای. برای آخرین باربرایت می گویم که همان جایگاه قبلی را به نزد من خواهی داشت اگر به خود بیایی. مومن امروز صبح با میخاییلوف قونسل صحبت کرده و گفته است من بعضی تعهدات درقبال خود دارم ونمی توانم به ساده گی به شوروی بروم. با چه کسی تعهدات دارد؟ به هرحال حالا موقع آن است که تو یک تصمیم قاطع سیاسی بگیری. آن چه مربوط به خواستن رفقا بود، یک مراتبه آن را انجام دادم. اکنون تو به وعده ات وفا کن!
دوستم : در مورد این که گفته باشم ، اتحادبه شمال را به رسمیت بشناسید ویا کادر های ملکی را برای مزارشریف رفقای بیوروی سیاسی ( بیوروی اجراییه ) ازکابل تعیین کنند، من هیچ اطلاعی ندارم. هرکس این پیغام را برای شما آورده است ، ان را ازخود ساخته است. درباره سایر مسایل بعداْ با شما تماس می ګیرم.
فردا و پس فردا من وآصف دلاور هرچه می کوشیم نمی توانیم با دوستم ارتباط بگیریم. سکوت دوستم به معنای عدم تمایل وی برای باز ماندن پنجره تماس با دوکتور نجیب الله تلقی می گردد وپیگیری نکردن نجیب برای بازگشایی این پنجره به معنای آن است که مومن آب سردی روی دست های میخاییلوف ریخته و همه پل ها را شکسته است

پس ازآن کدورت هابیشتر وبیشتر می شوند وتیم منوکی منگل در شعله ور تر ساختن هرچه بیشتر این آتش نقش بارزی بازی می کنند. حالا دیگرآدم وعالم می فهمند که هژمونیزمی که حواریون رییس جمهور را در گنداب خویش فرو برده است، به زودی یکی از عوامل اساسی سقوط را تشکیل خواهد داد. جنرال لیاخوفسکی دستیار سترجنرال ورونیکوف معاون اول ستردرستیزشوروی وقت دیدگاه هایش را درمورد این عظمت طلبی مسلط درکادر رهبری افغانستان چنین بیان می کند :
«”علت اصلی این مناقشه هژمونیسم پشتونی بود که سراپای حزب را فرا گرفته بود. هرگاه در دوره نور محمد تره کی و به ویژه در دوره امین مشی پشتونیزاسیون را فراکسیون “خلق” پیش گرفته بود، حالا دیگر با به قدرت رسیدن نجیب الله گرایش به سوی پشتونیزاسیون رهبری دولت و ارتش، فراکسیون پرچم را فرا گرفته بود. به گونه مثال اکثریت چشمگیر اعضای اصلی و اعضای وابسته دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب، گردانندگان شورای وزیران، افسران ارشد و ژنرالها پشتون بودند. این کار پرخاش و واکنش نمایندگان اقلیتهای تباری را بر انگیخت که “اکثریت” را در رده های پایینی و میانی نیروهای مسلح تشکیل می دادند. نبرد بر سر رهبری و میان گروه های قومی در حزب همگام با مبارزه فراکسیونی تشدید می یافت. . . . . . این مبارزه کار را به فروپاشی تمام عیار حزب و نیروهای مسلح می کشانید.».
وحالا همین جنرال درمورد شورای شمال ( اتحادیه شمال ) چنین می نویسد :« رهبران اقلیت های تباری شمال تشکیل شورای شمال را اعلام واز دولت مرکزی خواستند تا آن را به رسمیت بشناسد. مگر نجیب الله پاسخ منفی داد و اعلام داشت ، اماده است از طریق نظامی جنبش به را افتاده شمالیان به خاطر حقوق شان را سرکوب نماید ودستور تشکیل دسته مرزبانی پشتون ها را صادر کرد. »
واما درسازمان های حزبی شهر کابل دراین شب وروز چه می گذرد؟
رفیق سالم علیزاده در زمینه چنین می نویسد :
درود به رفقای عزیز! سترجنرال عظیمی گران ارج شما با جمع ازرفقاو دوستان مسایل نظامی و اوضاع نابه سامان سقوط را تاریخ وار می نویسید که برگ های تاریخ را تشکیل میدهد .
***
اما در سازمان های اولیه در ان زمان وقبل از ان چه میگذشت؟ در حدود هفت یا هشت ماه قبل از سقوط نه جلسات دایر می شد و نه حق العضویت جمع آوری می شد . برای اعضای حزب نه کدام دستوروهدایت می رسید ونه کسی آن ها را از ملاقات با مخالفین یا بینن سیوان و نتیجه آن در جریان می گذاشت . حتا برای بلند بردن روحیه رفقاوسرنوشت آن ها دراینده مصالحه با حکومت بعدی که چه باید بکنند آیا مخفی باشند یا علنی ؟ یا کدام تضمین هایی برای زنده ماندن رفقا و خانواده های شان بدست امده ! که همه اینها برای روحیه رفقا ومتحد بودن شان در امر مبارزه بعدی دران مقطع زمانی حیاتی بود و زنده بودن حزب ضرور بود ؛ اما با تاسف که هیچ کار دراین مورد صورت نمی گرفت و اگر رفقا شناخت شخصی وکاری نمی داشتند درحقیقت حزب درهمان زمان قدرت سیاسی خود پاشیده بود .مهر آخری ازهم پاشیده گی را حزب ما زمانی خورد که منشی عمومی آن بدون تعیین منشی عمومی بعدی ترک وطن می نمودند که نشد وبعد پناهنده به مقر ملل متحد شدند .
این مطالب عمده بود که باید حزب ودر راس آن داکتر صاحب نجیب الله ودیگر مقامات حربی آن را حل می کردندواز طریق سازمان های اولیه به رفقا ابلاغ می شد . که با تاسف هیج یک از این مطالب که بطور نمونه یاد اور شدم نه تنها کاری درمورد صورت نگرفت بلکه امر حیاتی وزنده ماندن حزب را به فراموشی سپردند . یگانه اطلاع ما از اوضاع و احوال خبر های رادیو وتلویزیون بود.قبل ازآن هم از طریق تلویزیون شنیده بودیم که مردم به شمول ریش سفیدان و حتا اعضای حزب دیدوباز دید ها را با برادران آزرده خاطر وسعت می دهند . اعضای حزب در یک سردرگمی وخالی ذهنی از اطلاعات و عمق مسایل واوضاع به سر می بردند وبعضاْ به خبر های تلویزون و تبلیغات که گویا همه مطالب بخوبی پیش میرود دل خوش می کردند. مگر مردم عادی که اقارب شان درخارج به سرمیبردند یا اگاهی از اوضاع داشتند ازمااعضای حزب (که خوش باور بودیم ) کرده اوضاع را خوبتر درک میکردند هموطنانی که در این مدت 13 – 14 سال با تمام مشکلات ، بی برقی ، قیمتی ، راکت های مجاهدین و غیره را تحمل و قصد فرار از کشوررا نداشتند، حالا دیده میشد که ترک وطن می کنند بطور مثال هنرمندان خوب ما محترم وحید قاسمی ، استاد مهوش ، مرحوم ظاهر هویدا ،مرحوم رحیم مهریار محترمه پرستو ….. در همان ماه های سقوط قبل از اوضاع شمال وتعداد از رفقا هم که از اوضاع اگاهی داشتندودیدند که مخالفین با تحریک غرب مصالحه رارد نموده ونه پذیرفتند و حرف های ملل متحد هم یک وقت تیرکردن است و درمدت چند سال هیچ دستاورد ندارد، دولت در آستانه سقوط است لذا با وسیله وواسطه اخذ پاسپورت نموده به نام مریضی ویا علل دیگر راهی کشور های شمال میشدند. به هرحال سوال عمده که تا حال نزدمن حل نشده است اینست !
چرا داکتر صاحب نجیب الله واطرافیان شان ازجمله منوکی منگل وسلیمان لایق …. درحالیکه یکی دو ماه بعد تمام حکومت را به 15 نفر تکنوکرات مقیم غرب تسلیم میکردند و خود داکتر صاحب نجیب الله هم از پروسه خارج ساخته شده بود چرا در چنین احوال و اوضاع ،چه کار داشتند که مدافعین 12 ساله حزب ودولت را یعنی جنرال مومن ویا جنرال دوستم راکه تمام قوت های انها در کمربند ها در لوگر ، گردیز میدان شهروغیره جا ها در دفاع از حاکمیت بودند باید تبدیل میکردند درآن مقطع زمانی چه ضروت به این کار ها بود ،کدام دست ها در پشت این تبدیل نمودن هاوخراب کردن اوضاع که هیچ ضرورتش درآن زمان محسوس نبود، دستور میداد؟

***

دیـــــــدگـــــــــاه هـــــــا