کتاب من و آن مرد مؤقر !

 سپاس فراوان رفيق عمر هژير گران ارج. دراين عکس محمد داوود خان ووزير اطلاعات وکلتور وقت جناب نوين و جگرن صاحب جان قوماندان گارد جمهوري ديده مي شوند. چنان که مي بينيد صاحب جان خان نه تنهاافسر خوش قيافه و بلند بالا و خوش لباسي بود ؛ بل افسري بود آراسته با دانش گسترده نظامي، دسپلين بلند و اخلاق وکرکتر بي مثال. دريغا که پس از نفوذ قيام کننده گان به گارد جمهوري ، نامبرده را دستگير کردند، نخست در راديو افغانستان بردند و دريکي از استديو هاي آن حبس کردند و شب همان روز وي را بدون هيچ محاکمه يي به قتل رسانيدند. روان اين افسر دلير و نمونه شاد باد و جايگاهش در صف شهيدان و پاکيزه گان. مستدام .آمين
درجايي قصه اش را نوشته بودم، نمي دانم در ماهنامه “آزادي” دنمارک بود يا درمشعل ؛ اما اميدوارم اگر رفيقي به آن دسترسي داشته باشد لطف کرده و آن قصه غمنامه را درهمين برگه بگذارد و من و مهمانان مرا ممنون سازد ) حرف بزنم. بايد وي ويکي از ضابطانش را براي اجراي کودتاي ضد سلطنتي آماده بسازم. وظايف دشواري در برابرم قرار دارد؛ ولي من به حدي از خود کامه گي نظام سلطنتي نفرت پيدا کرده ام که حاضرم هر ريسکي را به جان بخرم و با هرمشکلي دست و پنجه نرم کنم.
درباره جذب ضابطم ستار خان وخرد ضابط تولي ام بسم الله خان و قوماندان تولي انضباط صاحب جان خان و ضابطش جان محمد خان، در کتاب اردو وسياست ، اندکي نوشته ام ؛اما درباره تراب و جانان که درحقيقت ستون اصلي تولي ونيروهاي کودتايي قطعه انضباط بودند، بايد بيشتر مي نوشتم که ننوشته ام والبته که درپيشگاه هردوي شان ملامت در ملامت! باتراب خان سرباز آرام آرام طرح دوستي مي ريزم. هنگامي که کاري ندارم وي را به نزدم مي خواهم و با او حرف مي زنم ، ازهمه چيز ، از آسمان تا ريسمان. سردار عبدالولي را که قوماندان قواي مرکز و جنرال مغروري است ، نشانه مي گيرم. مي گويم تراب ببين که ازخاطر رفتن اين جنرال به جلال آباد هرشب جمعه بايد تولي ما تا ماهيپر و حتي تا سروبي امنيت بگيرد. هرشب جمعه نزد خانواده اش مي رود. پادشاه هم همان جااست. تمام خانواده درعيش ونوش اند؛ اما من وتو مجبوريم تا دير وقت شب در کنار سرک باايستيم و منتظر باشيم چه وقت وي مي آيد ومي گذرد. اين حرف ها را همين طوري مي گويم و منتظر واکنش وي مي مانم. اگر حرف هايم خوشش آمده باشد ، حتماً مانند هميشه مي خندد و مي گويد والله صاحب ديگه مه چي بگويم؟ شما خود تان بهتر ازمه مي فامين. اگر مورد تاييدش نباشد ، مثل هروقت ديگرقيافه اش جدي مي شود ، از جايش برمي خيزد و مي گويد : ديگر امري نيست؟
با گذشت زمان حس مي کنم که حرف هايم اثر گزار بوده اند . ديگر خوشحالي من بي سرحد است هنگامي که درک مي کنم ، تراب به من باور دارد و هرچه بگويم انجام مي دهد . روزي از او مي پرسم ، جانان چطور؟ تا چه حد بالايش باور داري؟ مي گويد بيش از اندازه. اگر سرش را بخواهم دريغ نمي کند. مگر شما هم يگان بار بالايش دست کش کنيد. از روزي که موش ها سجل هاي موتر ها را جويده اند وشما بالايش قهر شده ، اما تبديلش نکرده و جزايش نداده ايد، ديگر شما را مانند پدر خود دوست دارد. مي گويم پس خوب است. امشب نوکري هستم. هردوي تان پس از ساعت نه شب بياييد که گپ بزنيم. سربازان تولي که نان شب را مي خورند و مي خوابند، هردوي شان مي آيند. آرام آرام ودور انداخته صحبت مي کنم و بعد مي گويم اگر روزي به شما امر کنم که تولي را مسلح بسازيد و بگويم مي رويم براي دستگيري مثلاً سردار ولي ، دستورم را اطاعت مي کنيد؟ رنگ هردو مي پرد، سفيد مي شود ؛ ولي هردو بايک صدا مي گويند : بلي! مي گويم، مثل اين که ترسيديد ، اگر اين طور است ،پس نه من چيزي گفته ام ونه شما چيزي شنيده ايد بياييد که ازاين گپ هاي کلان تير شويم. تراب از جايش بر مي خيزد، سوره ياسين را که درجيب دارد، بيرون مي کند ، مي بوسد، به چشمانش مي مالد، بعد به جانان مي دهد، اوهم مي بوسد و بعد هردو دستان شان را بالاي آن مي گذارند و قسم مي خورند.. قسم مي خورند که هيچ وقت شما را درهيچ ميدان رها نکنيم.
وحالا همان تراب درکوه بالا شده است، ازدست اميني ها . همان ترابي که دستان ستر جنرال خان محمد خان وزير دفاع وقت را با رشمه ابريشمي انضباطي اش محکم بسته کرد. چنان که دستان وزيررا درد گرفت وبه من شکايت کرد. تراب گفت ، وزير صاحب ، ساعت بند دست تان ملامت است، دست تان را افگار کرده است. بعد ساعت اوميگاي طلايي وزير را باز کرد ودر دست خود بسته کرد. خشمگين شدم ؛اما به روي خود نياوردم. موقعش نبود . و حالا همان تراب درکوه بالا شده. خدايا اين امينيست ها چه کرده اند با او که از ولايتش مهاجرت کرده و آمده است به کابل وبالا شده بالاي کوه خرد کابل ؟
 
***
 
ازبرادرم مي پرسم که تراب را چطور يافتي؟ خشره و جلمبر و خاکپر يا کاکه و ستنگ ونو و نوار؟ مي گويد غرق دراسلحه بود با دستار ابريشمي و چشمان به وسمه کشيده. مي گويد، سه چهار تن بودند و معلوم بود که کلان شان تراب خان است. آنان بسيار قوي دل بودند و حتي گهگاهي مي خنديدند.ساعتي در روي حويلي نشستند، چاي نوشيدند، از نجات افغانستان گپ زدند و از جهادي که برهمه مردم مسلمان ما فرض شده است. پيش از سپيده دم برخاستند و رفتند. دروازه قلعه را هنوز نبسته بودم که تراب برگشت. دست درجيبش کرد، دو هزار افغاني به من داد و گفت به قوماندان صاحب بده. سلام بگو وبگو من با پير صاحب هستم، درخط مدافعه خرد کابل وسروبي. نيکي هاي قوماندان صاحب را فراموش نکرده و نخواهم کرد. مي خواهم از اين آتشي که در گرفته وزمين وزمان را مي سوزاند ، خود را بيرون بکشد.
نمي دانم ازجوانمردي تراب حيرت کنم يا ني ؟ آخر ، گياه ضعيفي هم نبود تراب خان ما که دراين روز وروزگاري که روبه هان به جاي شيران نشسته اند، نتواند گليم خود را ازآب بيرون بکشد و آن قدر بوتهء برومندي هم نبود که به يکباره گي به گل بنشيند و ثمر دهد. دو هزار افغاني دراين روز وروزگاري که آدم ، آدم را مي خورد ، مگر پول اندکي است ؟مي پرسم چطور مي توان با وي تماس گرفت؟ مي گويند ، يگان شب که آرامي باشد، پايين مي شوند از کوه ها ، قريه ها را مي گردند، خانه ها را تک تک مي کنند ، براي تبليغ و اخطار و جمع کردن اعانه براي جهاد في سبيل الله. مي گويم اگر آمد پولش را برايش مسترد کنيد و بگوييد عظيمي گفت :
 من  نه  آن رندم  که   ترک   شاهد و سا غر  کنم
محتسب  داند  که من  کاري  چنين کمتر  کنم
من  که عيب  توبه  کاران کرده باشم سال ها
توبه  از مي   وقت گل،  ديوانه   باشم  گر کنم
 
***
 
ازصحبت هاي دوستان برمي آيد که اميني ها روشنفکران زيادي ازجمله پرچمي ها را چه از قريه شيوه کي و چه از قريه جات اطراف آن دستگير و زنداني ساخته و عده يي را هم کشته اند. ازجمله پسران دگروال ( لوا مشر ) خورشيد احمد خان را. اين شخصيت نظامي که انسان شريف و وطنپرستي بود، سال ها با پاکي و تقوا خدمت کرد. آخرين خدمتتش درقومانداني امنيه بدخشان بود که تقاعد کرد وبرگشت به زادگاهش شيوه کي. پسر کلان او نذير نام داشت. پسردومش بصير و سومي نصير يا قصير. حالا هرسه اين ها لادرک هستند. مي گويند هرسه را گرفتار کرده ، برده اند. کجا برده اند ، چه کرده اند؟ کسي نمي داند. نام هاي شان درليست دوازده هزارنفري هم که در ديوار هاي وزارت داخله چند روز پيش نصب شده بود، نيست که نيست. وقتي مي شنوم که نذير را هم برده اند از تعجب کم است که شاخ بکشم.
نذير که درمکتب شيوه کي آمد، چه خوش پوش بود وچه خوش چهره. استعدادش هم بد نبود. سرش به درس هايش گرم بود و هنوز دوستي نداشت که وي را از راه راست بدر کند. اما يکي دوسالي که گذشت، صدايش غور شد، سيبک گلويش برجسته شد و پايش به ميدان هاي قمار باز گرديد. بودنه باز شد، بچه باز شد، دزد شد و پادشاه دزدان. مي گفتند درمحلات دور مي روند ودزدي مي کنند، مي گفتند بارها درزيارت ” شيخ عادل بابا” با بودنه ها وبچه بي ريش اش در روزهاي جمعه مي رفت ، بودنه جنگ مي انداخت، قمار مي کرد ويا جيز مي گرفت. حالا اين بد ماش را ببين و زنداني شدن ولادرک شدن او را به اتهام سياسي در رژيم امين. با خود مي گويم اگر وي را حين ارتکاب قتل گرفته باشند و اعدام کرده باشند چي؟ اما درآن صورت که آدم وعالم خبر مي شدند؛ اما ني، اين کار همين رژيم منحوس است. مگر صد ها رفيق ما و هزاران روشنفکر ديگر را به نام ملاک و فيودال و ملا و داملا و سرمايه دار ومرتجع و ضد انقلابي و … نه گرفتند و اعدام نکردند؟
برادرش بصير را من هم مي شناسم و رفيق نسيم سحر گرامي نيز. رفيق سحر درپاسخ پرسشي برايم ازوي قصه مي کند. از بصير و پسر خاله اش رفيق که يک پرچمدار متعهد و با ايمان بود :
” بصير برادر نذير پهلوان ورزيده يي بود. خوب يادم است که بازنده ياد سالم پهلوان درميدان پهلواني زيارت شيخ عادل درخاک نرم کشتي گرفتند. بصير درحالت پل بود وپهلوان سالم از بتخاک بالايش چربي مي کرد. خوب يادم است که پهلوان سالم با چپن مقبول درسرشانه هايش وارد ميدان پهلواني شد. درسال 1355 سازمان حزبي مرا به کورس هاي حزبي که براي فعالين در نظر گرفته شده بود، معرفي کرد وبعد ازهمان سال هاي پهلواني او را درمنزل رفيق انجنير عزيز واقع کارته نو ديدم. او مسؤول حزبي ما مقرر شده بود وبنياد آموزش انقلابي احسان طبري را براي ما درس مي داد…روزي باهم در پيش روي فابريکه نساجي بگرامي قدم مي زديم که برايم گفت : ” رفيق نسيم حزب مرا آدم ساخت وگرنه از دست بدماشي من، غلام بچه درشهر کابل روز نداشت.” اين رفيق عزيز ، پهلوان سالم که دوست پهلوان احمد جان بود، درزمان امين شهيد شد. روحش شاد ويادش گرامي باد ! ”
اما پسر خاله اين دو رفيق که حاجي رفيق نام داشت ، نيز درمکتب شيوه کي درس مي خواند و به گمانم يکي دوصنف پايين تر ازمن و حبيب الرحمن نيازي بود . حبيب دوست شفيق و همصنف من وبرادر عزيز الرحمن که سر تا پا سياه مي پوشيد و يکي از اعضاي برجسته شعله جاويد بود. رفيق بعد ها معلم سپورت شد. عضو حزب گرديد و مسؤول خاد درميدان هوايي و سپس ولسوال چهار آسياب شده و درزمان مجاهدين به شهادت رسيد.روانش شاد باد. اما اين نصير يا قصير برادر خرد چه شد وبه کجا رفت. آيا آب شد وبه زمين فرو رفت؟ اين را ديگرفقط خدا مي داند و جلاد معروفش : حفيظ الله امين !
 
***
 
به شيوه کي که درجنوب کابل واقع است و داستان عزيزالرحمن سياه پوش و نقاب پوش را درسينه دارد به زودي برمي گرديم. اما پيش ازآن خاطره يي از رفيق عزيز ودرد آشناي مان جيلاني گلشنيار از زمان امين و شکنجه هاي دژخيمان او درشمال کابل.
رفيق گلشنيار دربرگه وزين ياد واره ها اين خاطره ماندگارش را گذاشته بود که پس ازخواندن آن حيفم آمد تا آن را دراين جا نگذارم. البته ازوي خواهش کردم و اجازه گرفتم و اينک فشرده آن خاطره غم انگيز با اندکي ويراستاري :
 
” …پروان روز هاي سخت ودشواري را سپري مي کرد، گرفتاري ها ادامه داشت. کادرهاي سرشناس حزب به مخفيگاه ها پناه مي بردند.. صفوف مطابق دستورالعمل هاي حزب از خودشجاعت و پايمردي نشان مي دادند. اطلاعيه حزب مبني بر جنايات تره کي و امين وعضويت شان در سازمان جاسوسي سي. آي . اي . در دستور کار بود. اين اطلاعيه حزب بايد در جاهاي مزدحم مردم پخش و نصب مي شد. در سه حوزه سه رفيق مؤظف شده بوديم. مسؤول بخش رباط رفيق حسن معلم مکتب رباط، رفيق دستگير محصل صنف 14 دارالمعلمين پروان مسؤول چيکل و اينجانب غلام جيلاني گلشنيار محصل صنف 13 دارالمعلمين پروان مسؤول قريه سنجد دره . قرار بود تا بعداز ساعت 12 شب اطلاعيه حزب را پخش ونصب کنيم. من آن اطلاعيه را درجاهاي مزدحم ، مکتب ها و مسجد ها پخش کردم. فردايش قرار بود هرسه رفيق با هم ببينيم و ازوظايف انجام شده گزارش بدهيم. وعده ملاقات ما ساعت 9 صبح مقابل دارالمعلمين پروان بود. … مدت 30 دقيقه منتظر آنان در مقابل دارالمعلمين شدم؛ اماهردو رفيق نيامدند. حدس زدم که گرفتار شده اند. به صنف رفتم تا غير حاضر نشوم. … شب را با تشويش ها روز کردم. دل ونادل روانه دارالمعلمين شدم. ساعت اول درسي آغاز شده بود..”
رفيق گلشنيار به ادامه مي نويسد :
” … درآخرين دقايق ساعت اول درسي چهار تن مسلح داخل صنف شدند وپرسيدند جيلاني کيست؟ همه خاموش شدند…. من ناچار بلند شدم . به دست هايم ولچک انداختند و به موتر جيپ بالايم کردند وبه محبس چهاريکار انتقال دادند. … زماني که داخل محبس شدم، مرا دربخش زنداني هاي سياسي انتقال دادند. درآن جا چشمم به رفيق حسن ورفيق دستگير افتاد . آن ها نزديک من آمدند. مي خواستم همراه شان بغل کشي کنم… رفيق حسن نيم قدم عقب رفت ، معذرت خواست و گفت ، آنقدر کوفته کوفته هستيم که به جان ما دست زده نمي شود، … آنقدر لت وکوب شديم ، آنقدر برق دادند که ده ها بار مرديم وزنده شديم. ديگر توان وطاقت مابه پايان رسيده بود، مجبور شديم اقرار ( اعتراف ) کنيم که شما هم اين اطلاعيه را پخش کرديد. بعداً جانهاي خود را لچ کردند، آنقدر لت وکوب شده بودندکه تمام بدن آن ها سياه و کبود شده بود. نه نشسته مي توانستند و نه خوابيده … آنان به من مشوره دادند که حقيقت را بگو.زيرا ما که با اين جسامت قوي خويش نتوانستيم مقاومت کنيم ، تو هم هرگز نمي تواني مقاومت کني. .. ”
” …روز به آخر رسيد، ساعت 12 شب مرا به ليسه نعمان انتقال دادند. زماني که داخل ليسه نعمان شدم ، فرياد ها و فغان هاي درد آلودي از هرگوشه وکنار مکتب و هر صنف درسي به گوشم مي رسيد. گويا مکتب به جهنمي تبديل شده بود. داخل يکي از صنف ها شديم. ديدم که رفيق حسن ورفيق دستگير هم نشسته اند. وسايل و سيستم ها ولين هاي برق و چوب هاي ارغوان را به فراواني در گوشه صنف گذاشته اند. … لين هاي برق را به شست هاي پا هايم بسته کردند …. ازمن پرسيدند که اين ها را مي شناسيد ؟ گفتم : بلي. – اطلاعيه ها را شما هم پخش کرديد ، گفتم : بلي . – درکدام سازمان هستيد ؟ گفتم : پرچمي هستم. من ديگر هيچ کسي را نمي شناسم. من هيچ عضو ارتباطي ندارم. … سوال ها ادامه داشت که يکي از جلاد هاي ديگر شان داخل شد .چيزي درگوش آن ها گفت. سوال هاي خود را ختم کردند ومرا به محبس انتقال دادند…”
” … رفيق حسن و رفيق دستگيررا به محبس نياوردند. … سربازي گفت که آن ها را به کابل انتقال دادند. من در حدود سه ماه در زندان ماندم. يک روز براي نخستين بار دو سرباز آمده برايم گفتند که پايوازت آمده، بيا برويم. چند قدم برداشته بودم که گفت تو آزاد شده اي ، مي روي به خانه. از محبس بيرون شدم درمقابلم پدرم که با چشمان اشکبار ايستاده بود، مرا دربغل گرفت و گفت اگر واسطه قوي نمي بود، تو را رها نمي کردند. تو رهبر کبير خلق افغانستان را جاسوس سي آي اي و جنايتکار گفته اي. خلاصه اين که چون پدرم يکي از ملک هاي زمان ظاهر شاه و محمد داوود بود، بنابراين با هر گروه واشخاص ارتباط داشت.. يکي از نزديکترين دوستان سروري دوست پدرم بود.. ”
آن دوست سرورِي را مجبور مي سازد تا به والي پروان عبدالحق صمدي تيلفون کند که رفيق گلشنيار را رها کند واگر جرمش سنگين باشد وي را به کابل بفرستند. بدينترتيب رفيق جيلاني از دام مرگ رهايي مي يابد و رفقا حسن و دستگيرپس از تحمل شکنجه هاي بيشتر، در پوليگون هاي پلچرخي گلوله باران مي شوند و ديدار آنان با رفيق همرزم شان مي ماند به روز قيامت !
 
***
شيرلالا نامش نيست؛ امااهل خانه وي را از بس که صفت هايش مانند شير است به همين نهج و گاهي به اختصار شير مي گويند. قد کوتاهي دارد و جسامت متوسطي . نه چاق ونه لاغر. نامش حبيب الرحمن ( حبيب الرحمان ) است و نيازي تخلص مي کند. چه مي دانم که چرا ؟ شايد به خاطر آن که در قريه نيازي شيوه کي زنده گي مي کند. پدرش عبدالقادر نام دارد، مرزا است و عالم و خداپرست. عمري را در صدارت و مستوفيت و کجا و کجا به قلم زني گذشتانده و درصداقت و اخلاص و تعهد به دين ودولت نه تنها درمنطقه ما؛ بل در شهرکابل و شش کروهي کابل مشهور است وبي تالي . حبيب الرحمن فرزند دوم است و عبدالرحمن فرزند ارشد. يکي ديگر هم هست. عزيز الرحمن.. يک دختري هم دارد پدر شير لالا که به دوکتورتورن نقيب الله متخصص گوش وگلوي شفاخانه چهار صد بستر اردو به زني داده است.
من و شير لالا از صنف اول مکتب شيوه کي هم درس هستيم. هردو در پشت يک ميز مي نشينيم و هردو ازجمله شاگردان ممتاز صنف خود هستيم. مگر او هميشه اول نمره است ولي من دوم يا سوم. اگرچه ما باهم دوست وبرادر هستيم و به اصطلاح يکي پشت ديگر جان مي دهيم؛ مگر رقيب هم هستيم. حبيب از استعداد بي نظيري برخوردار است. گلستان و بوستان سعدي را نزد پدرش خوانده است نه درنزد ملاي ده، به همين سبب در ادبيات فارسي کسي به گرد پايش هم نمي رسد. رياضي را نيز نيک مي داند و حرف زدنش نيز چنان منسجم و موزون و سنجيده شده است که بار ها رشک وحسادت مرا برانگيخته است. توانايي هاي ديگر او نيز فراوان اند. مثلا پروازتخيلش بي مثال است يا توانايي هايش در تحليل اوضاع واحوال پيرامون مان بي نظير. يکي دوسالي که مي گذرد از آشنايي و دوستي مان، ديگر من متيقن مي شوم که هرگز نمي توانم به او برسم.
مکتب شيوه کي را هردو باهم ختم مي کنيم. او اول نمره عمومي مکتب است و من دوم نمره صنف خود. فضل الرحمن پسر يکي از خان هاي منطقه که باغ بزرگي دارد و زمين وجايداد فراوان و همين تعمير مکتب نيز از وي و از پدر و پدر پدرش است، مي شود سوم نمره. زمستان فرا مي رسد. من وشير لالا از هم جدا مي شويم. روز وداع اشک مي ريزيم و کتابچه هاي ياد داشت هاي خود هارا يکي به ديگري تحفه مي دهيم. شايد تصور مي کنيم که ديگر هرگز همديگر را نخواهيم ديد. اما بهار که فرا مي رسد، يک روز او را هنگام تفريح در مکتب جديد مان مي بينم. در ليسه حبيبيه . او صنف هفت” الف” است و من صنف هفت ” ب ” . حالا ديگر هر روز نمي بينيم، گهگاهي مي بينيم و بيشتر هنگامي که هردو ي مان بايسکل هاي مان را به سوي خانه مي رانيم . زمستان که مي شود من درغم مضمون فزيک مي مانم. آخر مشروط مانده ام دراين مضموني که خشک است و ياد گرفتنش زمان گير و دل ودماغت را مي سوزاند تادرذهنت فورمول ها و تعريف هاي ثقيلش جا بگيرد. اما امتحان مشروطي را که مي گذرانم ، نمره اعلي مي گيرم و مي اندازندم در صنف هشت ” الف”. بختم يار مي شود وطالعم مددگار که حبيب شير من هم درهمين صنف است و بار ديگراز سرگرفتن همان دوستي ها و بي ريايي ها و پاکيزه گي ها.
تا صنف دهم هم همصنفي هستيم. زمستان که مي شود جبيب صنف يازده را امتحان مي دهد. کامياب مي شود و مي رود به صنف دوازده الف و همصنفي مي شود با محمود بريالي. هنوز شور نخورده ايم ما که درامتحان کانکور کامياب مي شود و به حيث با استعداد ترين محصل انتخاب مي شود براي ادامه تحصيل در يونيورستي ام .گا. اوي ماسکو. مدت ها مي گذرد، من هم ازليسه حبييه فارغ مي شوم ولي مرا جبراً مي اندازند درهمان جايي که عرب ني انداخته بود. در حربي پوهنتون. نق نق وزق زق و جزع وفزع من فايده يي به حالم نمي کند. پدرم که خود يک نظامي باز نشسته است، از صميم قلب خوشحال است و يکي ازبسته گان نزديکم نيز که دم ودستگاه و کرچ ،کلاهي دارد و نفوذي در وزارت حرب ، نيز اشک هايم را نمي بيند ويا اگر مي بيند مي گويد، پسرم ، ادبيات چيست که تو به آن دل داده اي؟ معلم مي شوي آخر و نان شب وروزت را پيدا کرده نمي تواني. همين قدر مي گويند و بس وخلاص ومن مي روم درعسکري. صنف اول را به مشکل مي خوانم. هرروز درفکر گريز ، هر روز در انديشه و حرمان فاکولته ادبيات و ازاين حرف هاي لوکس و آخر سال مشروط درمضمون توپچي. و بعد ازرخصتي بدون کدام آماده گي گذرانيدن امتحان وبالا رفتن و افسر شدن.
پنج شش سال ديگرهم مي گذرند. ما کودتا کرده ايم. چند ماهي گذشته است. بيانيه خطاب به مردم ايراد شده است. هرکس تفسير خودش را ازاين بيانيه دارد. به ويژه محصليني که دراتحاد شوروي مشغول تحصيل اند. يک روز صداي آشنايي را از وراي امواج تيلفون مي شنوم. صدا سخت آشنا است. به حافظه ام فشار مي آورم و ناگهان صداي حبيب الرحمن را ازميان هزاران صدايي که در دهليز هاي پيچ درپيچ ذهنم زنداني شده اند، تشخيص مي دهم. مي گويم توهستي ؟ مي گويد : بلي. اول بگذار که مقامت را تبريک بگويم ودوم هرچه زودترپاسپورت بگير وبراي من بفرست تا مسأله ويزه وتکت طياره را حل کنم. هنوز جاي پاي يک بهت بزرگ در چشمانم ديده مي شود که مي گويد ، نظر به امر رييس صاحب دولت يک هيأت براي توضيح بيانيه خطاب به مردم و حقايق کودتا و جريان کودتاي 26 سرطان به اتحاد شوروي سفر مي کند. رييس هيأت من هستم و يک عضو آن تو و عضو ديگرش يک استاد از پوهنتون کابل.
در طياره از وي مي پرسم که چه وقت برگشته اي ازتحصيل؟ مي گويد چند سالي مي شود. حالا معاون علمي انستيتيوت پوليتخنيک کابل است. درجريان سفر بيشتر باهم نزديک مي شويم. صميميي هستيم ولي هردو مي دانيم که آن دل نزديکي هاي گذشته هرگز باز نمي گردند. به زودي از کساني که به نزد هردوي ما مي آيند معلوم مي شود که کي کي است؟ اگرچه حبيب به زبان نمي آورد و نمي گويد درکدام حزب وسازمان سياسي است، اما دوستاني که به نزد من مي آيند مي گويند که او يکي از کادر هاي برجسته شعله جاويد شده است.
***
 
عبدالرحمن برادر حبيب افسر اردو بود. به گمانم او نيز درشوروي درس خوانده بود. اما پس از دوسه باري که وي را درزمان محمد داوود ديدم ، ديگر نام ونشاني ازوي نشنيدم. فقط همين قدر مي دانم که چندان با سياست ميانه يي نداشت و دليل ناپديد شدنش نيز نبايد سياسي باشد.
حالا اين عزيز الرحمن برادر حبيب الرحمن که دردوران امين لادرک شده است هم عجب سرگذشتي دارد: بشنويم از زبان وقلم فرهيخته مرد قلم جناب نجيب داوري :
***
دوست عزيزم آقاي نجيب داوري چنين مي نويسند :
“…پس ازکودتاي محمد داوود خان با چهره ونام عزيز الرحمن آشنا شدم. مي گفتند که درزمان محمدظاهر شاه به خاطر فعاليت هاي سياسي مدتي را در زندان سپري نموده بود. موصوف هميشه لباس سياه برتن و کلاه ودستار سياه بر سر مي داشت و ريش مي گذاشت. هميشه کوشش مي نمود تا با جوانان درتماس باشد. گهگاهي به جوانان کتاب مي داد ولي متأسفانه کتاب هايي که از فهم ودرک جوانان بالا مي بود. بيشتر عصر ها در نزديک خرمن هاي گندم مردم مي رفت و با دهقانان صحبت مي نمود. گاهي هم يک مقدار پول درجيب دهقان بي بضاعت ومحتاج مي گذاشت. “
“..روزي با يکي از هواخواهان و همنشينان روزان وشبان نوجواني وي که درمکتب يک صنف بالاتر ازمن بود، هم صحبت شدم. نامبرده تحت تلقين انديشه هاي عزيزالرحمن به دفاع از عياران و آيين عياري پرداخت. درجريان صحبت هايش ازبچه سقا درمقابل امان الله خان دفاع نمود. براي من که از طفوليت زير تاثير حرف ها و عواطف پدر وپدر کلان به ارتباط صفات نيک آن آزاديخواه بودم، شاه امان الله يک اسطوره بود. بنابراين از حرف هاي وي خوشم نيامد وديگر هرگز باوي هم سخن نشدم. بعد ها شنيدم که عزيزالرحمن با شاد روان مجيد کلکاني وهمفکرانش در يک مسير روان بودند. عزيز الرحمن درماه ثور 1353 خ درسرک کابل – لوگر نزديک پوزه سياه بيني – محل سرنگپراني آن زمان – در هنگام شب درحالي که نقاب وحشتناکي پوشيده بود از طرف پوليس دستگير شد ه و خبر دستگيري وي در شماره تاريخي 19 ثوردر روزنامه انيس همان سال همراه باعکس اصلي و عکس نقابدار وي به چاپ رسيد. امايک ماه بعد از زندان آزاد شد. “
آقاي داوري درمورد ويژه گي هاي شخصيت، مشغوليت ها و کردار و گفتار وي جنين مي نويسد :
” …عزيز الرحمن هميشه کتابي در دست داشت. زبانش بسيار فصيح و قوت افاده اش بي مانند بود. ازويژه گي هاي ديگر شخصيت او يکي هم اين خصوصيت بود که نامبرده با هرکس ودرهر سن وسال و موقف به آساني انس مي گرفت وسرصحبت را باز مي کرد. وي زبان طفلان ، نو جوانان ، جوانان وپير مردان را به خوبي مي دانست و برخوردش با آنان بسيار نيک ودوستانه بود. او حتي بانوجوانان به بازي دنده کلک و توپ دنده مي پرداخت. وي مطابق به سطح دانش وسويه وسواد طرف مقابلش صحبت مي کرد. ”
” …..ازخاطرات بدي که درنزد مردم از عزيزالرحمن وجود دارد ، يکي اين است که موصوف دريکي از نيمه شب هاي تابستان سال 1356 با به زبان آوردن دشنام هاي رکيک عمل ناجوانردانه يي را انجام داده وبالاي خانه يکي از افسراني که دگرمن اردو بود و در امريکا تحصيلات عالي خويش را ختم کرده بود، حمله کرد و ساعت هشت شب بعد ،اين حمله را تکرار نمود. نزديکان افسر مذکور به منظور حمايت از وي به محلي که عزيز زنده گي مي کرد، به حمله پرداختند. از اثرزد وخورد، يکي از نزديکان دگرمن مذکور توسط فير تفنگ عزيز از ناحيه سينه مجروح شد.. زخمي را به شفاخانه رسانيدند و قواي دولتي ولسوالي بگرامي به محل حادثه رسيده و آن جا را محاصره کردند. اما عزيز بااستفاده از تاريکي شب به خيمه يکي از مهاجرين لغماني که براي گندم دروي هرسال مي آمدند، پناه برد و ازفرداي آن روز ناپديد گرديد. “
درباره اين که عزيز الرجمن بعد از آن روز کجا رفت وچه کرد ، کسي چيزي به درستي نمي داند. اما بسيازي ها عقيده دارند که هم حبيب الرحمن نيازي و هم عزيز الرحمن در زمان حکومت امين بازداشت شدند . بعد ها در 6 جدي حبيب الرحمن آزاد شد. مدتي دروطن بود، بعد به شوروي رفت و پس از آن که درآن جا پول وپله يي به هم زد و مقدمات سفرش به امريکا مهيا شد به امريکا رفت و همين اکنون درهمان جا زنده گي مي کند. ولي در مورد عزيزالرحمن گفته مي شود که وي را سرانجام اميني ها گرفتار کرده وبه خاطر ارتباطش با مجيد کلکاني وسازمان سياسي ساما شکنجه ها داده وسرانجام سر به نيستش کرده اند.
داماد اين خانواده را هم اميني هاي جنايتکاربدون کدام جرم و گناهي دستگير مي کنند. او زنده ياد جگرن نقيب الله نيازي داکتر گوش وگلو درشفاخانه چهار صد بستر اردو بود. من اين داکتر مهربان و طبيب حاذق را ازنزديک ديده بودم وبا وي معرفت داشتم، فقط يادم رفته است که تحصيلات عالي اش را درترکيه به اتمام رسانيده بود با در شوروي وقت. بلي، دژخيمان به او هم رحم نکردند؛ پس بگرفتند و ببستند وبکشتند آن آزاده مرد پاکنهاد را مانند همان دوازده هزار تن ديگر.
همين چند لحظه پيش جناب جاويد نيازي که پسر کاکاي عزيز الرحمن نيازي هستند درنامه يي به من نوشتند که حبيب الرجمن نيازي در امريکا ني ؛ بل درهاليند زنده گي دارد. به کابل رفت و آمد دارد وشريک است در هوتل ستاره. همچنان نوشته اند که ازعزيز الرحمن که اهل خانه به وي جان لالا مي گفتند پس از لادرک شدن تا همين اکنون خبري نيست. برادر بزرگ آن دو يعني عبدالرحمن باجه جنرال رفيع است ودر هاليند زنده گي مي کند. زنده ياد نقيب الله نيز به رتبه دگروالي رسيده بود که ازسوي دژخيمان امين گرفتار و پس از شکنجه هاي بسيار به شهادت رسيد.
 
***
برگرديم :
خونخواري رژيم درهمين يکي دومثال هرگز خلاصه نمي شود؛ زيرا اندر اين راه کشته بسيار اند قربان شما :
اين رژيم خونتا سايه شوم وسياه خويش را بر قريه شمالي شيوه کي که درياي لوگر خط فاصل بين هردو قريه را تشکيل مي داد، نيز گسترانيد ويکي ازشخصيت هاي بنام قريه حسن خان بالا را که محمد نذير نام داشت و پسر پاينده محمد بود، بلعيد و تاهمين اکنون لادرک ساخت. او معاون انجنير در ميدان هوايي کابل بود ؛ ولي پدرش پاينده محمد بابه کرخيل شخصيت معروفي بود که در مکتب ابتداييه شيوه کي وظيفه معلمي داشت و بعد از تقاعد هم عضو تفتيش وزارت معارف بود.
بنابرنوشته رفيق گرامي آقاي نسيم سحر ازجمله کساني که از مربوطات ولسوالي بگرامي در دوران امين شهيد شدند، يکي هم پهلوان سالم از بتخاک مامور وزارت فوايد عامه بود. او در بتخاک بر ضد حضرت هاي بتخاک که خيلي با نفوذ بودند ، مبارزه ومقابله مي نمود. استاد عبدالرزاق هم که ماستري روان شناسي وزبان را از دانشگاه کولمبياي امريکا به دست آورده بود واستاد زبان انگليسي در فاکولته هاي ادبيات و تعليم وتربيه بود وبعد از 7 ثور به حيث معاون اداري پوهنتون کابل ايفاي وظيفه مي کرد، درزمان حاکميت همين خون آشام به شهادت رسيد.
نسيم سحر خاطرات جالبي دارد از اين استاد گران قدر :
” … من از اثر کمک ورهنمايي همين استاد گرامي بورس شوروي گرفتم. محصل پوليتخنيک بودم و اول نمره صنف؛ اما درليست کانديد ها نبودم. ولي برعکس کسي را که من درامتحان نقل مي دادم، کانديد شده بود. بنابراين به نزد استاد که معاون اداري پوهنتون بود، رفتم و موضوع را براي شان گفتم. او مشوره داد که به زبان پشتو عريضه بنويس و تذکر بده که من اول نمره عمومي ليسه، اول نمره کانکور پوهنتون، اول نمره صنف اول پوليتخنيک و عضو حزب نيز هستم، پس چرا کانديد نشده ام؟ نتيجه آن شد که بعد از عريضه من ، معياربورس در پوليتخنيک کابل، نمرات رياضي و کيميا تعيين شد که بنده نفر دوم شدم در پوليتخنيک. اين بزرگمرد يک حزبي پاک و يک انسان شريف وبي همتا بود. برادر کلانش دگروال متقاعد عبدالصمد آدم همصنفي ودوست زنده ياد کارمل صاحب بودند. به اساس زحمات او بود که برادر زاده اش محمد ولي رييس اسناد وارتباط امنيت دولتي وشاگرد شاد روان فاروق يعقوبي در اکادمي پوليس ، حتي در دوران مکتب به زبان انگليسي فصيح وروان صحبت مي کرد. گفتني است که خسريره استاد به نام حبيب که دوست و رفيق اکرم عثمان و عارف سروري بود نيز در همين هنگام به شهادت رسيد ”
يکي ازجوانان با نشاط و زنده دل که هم سن وسال و هم فکر وهم پيمان من بود، زمري ( خدا کند نامش را درست نوشته باشم ) نام داشت. اين زمري برادر همسر محبوبه جان ذهين بود. فکر نمي کنم ازجمله فعالين حزبي ما، کسي پيدا شود که اين شير زن را نشناسد. او معاون مجبوبه جان کارمل بود، همو که زبان فصيحي داشت و در هنگامي که حزبي ها به خاطر اعزام شاد روان ببرک کارمل به شوروي وقت ، تظاهرات خشونت باري را انجام دادند، وي درپيشاپيش صفوفي قرار داشت که مخالفت شان را با اعزام اجباري آن زنده ياد به بهانه تداوي به شکل علني و بدون ترس وبيم از داکتر نجيب الله شهيد و درپيش روي وي ابراز داشت وبه همين سبب هم مدت طولاني يي زنداني شد. باري، اين زمري پسر گل آقاي لندي بود. مردم او را گل آقاي ” چت ” مي گفتند. قلعه بزرگي داشت و باغ باصفايي مملو از درختان پر ميوه و گلهاي رنگين و رياحين. نمي دانم زمري چه گفته بود ، چه کرده بود که شبي دژخيمان بر سر او بريختند و اورا نيز بگرفتند وببستند وبکشتند مانند آن دوازده هزار تايي که ذکر شان برفت.
 
***
 
چند ياد داشت از دوستان گران قدر اين برگه :
دوست عزيز جاويد نيازي به ارتباط شهادت زمري پسر مرحوم گل آقا مسکونه شيوه کي مي نويسند :
“زمري برادر محبوبه جان ذهين در دوران امين به شهادت رسيد. زمري درليسه شيوه کي همصنفي مامايم نصير احمد نيازي بود که برايم گفت که عزيزالرحمن سياه پوش وسه برادر از شيوه کي به نام هاي قسيم ( منظور نذير ، بصير وقصير است ) که شما هم از ايشان نوشته ايد توسط دگرمن دوست محمد خان که درامريکا تحصيل کرده بود ازبين برده شده است. پسرخاله دگروال عبدالقادر خان نيازي سابق رييس ارتباط خارجه وزارت دفاع مي باشد. که قرار شنيده گي انتقام از همان شب حمله به خانه اش بوده است. سه برادر ازشيوه کي از دوستان نزديک عزيز سياه پوش بوده اند. “
من درحالي که از جناب نيازي از ژرفاي قلب براي اين راز گشايي سپاسگزاري مي کنم، مي خواهم اين نکته را به يا داشته باشيم که زنده ياد زمري پرچمي بود و عزيز الرحمن سياه پوش از جمله رهروان راه زنده ياد مجيد کلکاني. بنابراين شرکت زمري در حمله به منزل دگرمن دوست محمد به خاطر کمک به عزيزالرحمن چندان موجه به نظر نمي خورد. به پندارمن بازداشت و بعدا به شهادت رسانيدن زمري توسط هرکسي که بوده است، مي تواند جزيي ازهمان سايه شومي باشد که بالاي سر هرعضو حزب پرچم سايه افگنده بود. اما اين گپ هم دور ازامکان نيست که دگروال عبدالقادر که پيش از جنرال خطاب رييس روابط خارجه وزارت دفاع در زمان تره کي – امين بود.، و امکانات زياد و دست باز در گرفتن وبستن و کشتن پرچمي ها و ساير روشنفکران اين سرزمين داشت ، بهانه يي براي سربه نيست کردن شاد روان زمري پيدا کرده باشد. گفتني است که اين افسر را که از افسران قواي هوايي بود و ازجمله دوستان اسدالله سروري و جيلاني رييس لوژستيک وزارت دفاع زمان تره کي – امين يکي دوبار در وزارت دفاع ديده بودم.
ياد داشت رفيق نسيم سحر به ارتباط زنده گي نامه استاد عبدالرزاق:
گفتني است که دگروال صاحب عبدالصمد خان آدم ( برادر ارشد استاد عبدالرزاق ) که يک شخص غير حزبي بود، با پسرکلانش عبدالولي زلمي نيز زنداني شده بودند. دگروال صاحب بعد ازکشته شدن تره کي از زندان رها شد؛ اما عبدالولي زلمي بعد از شش جدي از زندان پلچرخي در روز عفو عمومي رها شد. در آن وقت من درشوروي بودم. وقتي در سال 1980 بعد ازدوسال غرض سپري نمودن رخصتي به وطن آمدم، عبدالولي زلمي برايم گفت که پرسان ترا هم مي کردند ومن براي شان گفتم که او مصروف تجارت ” جرنگانه و پوقانه”، ( ولي زلمي را کساني که مي شناسند، مي دانند که طبع ظريفانه يي دارد .) در پاکستان است و اگر مي گفتم که در شووروي هستي حتماً تقاضاي اخراجت را مي فرستادند. “
ياد داشت سيد حسن رشاد فرزانه به ارتباط زنده ياد پهلوان سالم :
” … زنده ياد پهلوان سالم شير مرد بتخاکي در شجاعت نمونه مثال ودر سخاوت بي نظير بود. او قبل از ماموريت در وزارت فوايد عامه ، محصل حربي پوهنتون بود که قاتل نامردش کبير کارواني در آن زمان ضابط صنف شان ، سبب اخراجش از حربي پوهنتون و بعد زنداني شدنش در محبس دهمزنگ گرديد. اما فاتل نامرد به آن هم اکتفا نکرد ودر زمان امين سفاک اورا شهيد ساخت و خود قاتل درکودتاي تني – آي اس آي کشته شد. . “
ياد داشت رفيق شعيب عزيز!
” …ازليسه چهار آسياب محمد عارف معلم پشتو را که به هيچ حزب وسازماني ارتباط نداشت ؛ ولي شخص عيار و جوانمرد بود، بردند و تا اکنون مادرش درانتظارش هست . ”
ديگر چه بگويم ؟ کجايي سپهري عزيز که مي گفتي : چيز هايي هست که نمي دانم. مي دانم اگر سبزه يي را بکنم خواهم مرد.” اما آنان هزاران درخت گشن و تنومند وسرافراز وطن مألوف مرا از ريشه بريدند و سوختاندند و هنوز هم توقع دازند سکوت کنم ودم برنياورم تا “وحدت” خراب نشود !!
 
***
 
يک ياد داشت ديگر از رفيق شعيب گرانمايه:
” …من بعد ازيک ماه بعد ازقيام ثور از ولايت کابل به ولايت لغمان تبديل گرديدم ودرليسه روشان ولايت لغمان اشغال وظيفه نموده وبعد از اخذ امتحانات برج جوزا يک تعداد معلمين به ولايات مختلف تبديل گرديديم. من به ولايت زابل ، دو مامايم هريک يمين الدين ونصرالدين به ولايت پکتيا تقرر حاصل کرديم. ولي فرداي آن روز تاريخ 28 جوزا چپراسي مکتب خالدين در چاشت روز پرزه خطي را به من داد که درآن مدير ليسه ولي نوشته بود که اگر تکليف نمي شود يک بار به مديريت ليسه بياييد. ساعت دو بود . مامايم صدا کرد بياييد برويم که مدير صاحب چه مي گويد. من درجواب گفتم : ماما! من نمي روم. ازاين مکتب تبديل شده ام وشما هم بهتر است که نرويد. مامايم گفت چرا نه ميروي ؟ درجواب گفتم : من اين گشنه هاي تاريخ را مي شناسم، شايد قصد بندي کردن ما را داشته باشند. مامايم گفت ، تو بسيار ترسو هستي، ما را به کدام جرمي بندي مي کنند؟ آنان رفتند ومن فرار کردم و به کابل آمدم ومخفي شدم. مامايم نصرالدين سه ماه قبل عروسي کرده بود و ماماي ديگرم انجنير يمين الدين صاحب هشت فرزند بود. آنان رفتند وبرنگشتند. در 28 جوزا گرفتار و به تاريخ 5 سرطان به شهادت رسيدند. روح شان شاد باد!”
اما آيا اين ستمگري هاي آن مرد مؤقر ويارانش را پاياني بود ؟ ني. زيرا هرروز نواي تازه يي ساز مي کردند، هرروز شکنجه نوي اختراع مي کردند و هر ساعتي وسيله جديدي براي آزار واذيت مردم سيه روزگار اين وطن و ازجمله رفقاي عزيز ما چه آناني که در باستيل پلچرخي مي سوختند و چه رفقايي که دربيرون آن زندان ولي درجهنم ديگري براي رهايي وآزادي مردم و رفقاي شان مي رزميدند، پيدا مي کردند. يکي از شيوه هاي دوزخي پوليس مخفي آن ميرغضب تاريخ که آقاي “عباس خروشان ” وي را مرد مؤقر مي نامد وبرخي از ياران ناپايدار ما نيز برايش چک چک مي کنند، اين بود که مکالمه هاي تيلفوني مردم را گوش کنند، نامه هاي رسيده و نامه هايي را که فرستاده مي شدند، بخوانند، درپشت دروازه هاي صنف هاي مکتب ها و دکان ها وسرويس ها وتکسي ها و حتي خانه ها به استراق سمع بپردازند، و در تظاهرات و ميتينگ ها متوجه زنده باد گفتن ومرده باد گفتن مردم باشند که چه کسي لب باز کرد وچه کسي ني. يا همان طوري که دوست عزيزم جناب سليم عليزاده نوشته اند، معلمين حزبي وظيفه داشتند از شاگردان صنوف 4 و5 ابتدايي بپرسند که پدرت درخانه کدام راديو ها را مي شنود ؟ اگر کودک درمورد قصه مي کرد، پدرش را درحقيقت برباد کرده بود زيرا دژخيمان به صورت ناگهاني مي آمدند و به جرم شنيدن راديوي بي بي سي يا صداي امريکا، پدر يا برادر و حتي مادر کودک را مي بردند . بردني که کمتر بازگشتي درقبال مي داشت. به همين شکل به بهانه تلاشي خانه ها درست دراثناي پخش خبر هاي راديوي بي بي سي اين ارازل واوباش سري به خانه هاي مردم به خصوص به خانه هاي روشنفکران و از آن جمله پرچمي ها زده و بي خبر داخل مي شدند تا سر نخي به دست آورند براي زنداني ساختن و شکنجه دادن وبه پوليگون ها فرستادن آنان براي تکميل کردن آن ليست کذايي دوازده هزار نفري.
از خدا پنهان ني ازشما چه پنهان که پس از گذاشتن ياد داشت بلند رفيق سحر درمورد پهوان سالم فقيد ، مي خواستم برگردم به چند شب وروزي که در شيوه کي مخفي بودم؛ اما آن مهم را انجام نداده ، به خاطره يي از رفيق گرامي اسد کشتمند دربرگه وزين ياد واره ها برخوردم که درآن از اقدامات وتدابير پيش گيرنده يي که مانند روزگاران پيشين و جنگ هاي کلاسيک ( نامه ها ومطالبي که اگر احياناً به دست دشمن هم مي افتاد ،نبايد به هيچ صورتي از صور خوانده مي شد و دشمن به محتواي ان پي مي برد.) سخن رفته بود. پس برآن شدم که نخست فشردهء آن ياد واره را دراين برگه بگذارم وبعد بروم به سراغ نوشته رفيق ارجمند مان نسيم سحر.
من از رفيق کشتمند گرامي اجازه گرفته ام تا با اندکي اختصار اين ياد واره را در همين زنجيره بگذارم براي ثبت در تاريخ آن دوره سياه :
” ..آن روز ها که اولين خاطره رفيق آصف الم.( جنرال آصف الم رييس پيشين محکمه عالي قواي مسلح ) را خواندم ، بلافاصله به ياد برادر ايشان رفيق ” صابر ” که درناحيه حزبي چهارم ” ب ” مسؤوليت ايشان و گروهي از مامورين وزارت زراعت را در شرايط مبارزه مخفي به عهده داشتم ، در ذهنم زنده شد. … از برادرم سلطان علي کشتمند ازروزي که به طور ناگهاني در صبح يکي از روزهاي تابستان سال1357 زنداني شدند تا بعد ازکشته شدن ” نور محمد تره کي ” هيچ گونه احوال و خبري نداشتيم. تا اين که به طور غير مترقبه نامه يي از جانب وي به دست ما رسيد…. اين نامه که درباره سرنوشت آن بعد از آزادي برادرم از زندان بيشتر دانستيم ، بعد از پشت سر گذاشتن انبوهي مشکلات به دست ما رسيده بود، قصه حالب و عبرت انگيزي دارد:
 
***
 
رفيق اسد کشتمند در يادواره شان نوشته اند که هنگامي که حفيظ الله امين به قدرت رسيد، ظاهراً براي مدت محدودي شرايط در زندان پلچرخي تغيير کرد و ما توانستيم به طريقي يک مقدارپول به برادرم بفرستيم ويکي از سربازان محبس هم حاضر شده بود تا درازاي دريافت پول، نامه يي از برادرم را اززندان به ما برساند:
” … القصه اين نامه در مخفيگاه حزبي در قلعه شاده قديمي به دستم رسيد. در بخشي که مسؤوليت داشتم عده زيادي از رفقاي وزارت زراعت عضويت داشتند که درميان آنان رفيق ” صابر ” برادر جنرال آصف الم نيز شامل بود. … اتفاقاً يکي دو روزي از دريافت نامه نگذشته بود که با رفيق صابر قرار حزبي داشتم. ضمن صحبت ها به من اطلاع داد که جهت سفر رسمي يي که از طرف اداره به وي پيشنهاد شده است؛ قرار است به هندوستان برود. اين فرصت مناسبي بود تا نامه زندان را که از هفت خوان رستم گذشته بود، ذريعه وي به رهبران بيرون از کشور بفرستم. ( اصل نامه توسط رفيق ” ثريا پرليکا ” که يکي از فعالترين اعضاي حزب در دوران مخفي بود به رهبري داخل حزب انتقال داده شده بود. ) “
” گروه رهبري داخل کشور درشرايط مبارزه مخفي ، براي انتقال مصؤون وبي خطر دساتير واسناد محرم حزبي، سيستم شفري ساده يي ساخته بود ند که درآن شرايط بسيار به درد بخور وعملي بود. ياد گرفتن و به کار بردن آن بسيارسهل بود. اين سيستم متشکل از ارقامي بود که با حروف الفبا ارتباط داشت و ميشد سلسله يي از حروف را با اعداد منطبق ساخت.. مثلاً از حرف ” الف ” تا حرف ” ج ” را مي شد چنين نام گذاري کرد: ” الف -21، ب – 22 ، پ – 23 ، ت – 24 ، ث – 25 و ج – 26 ” گفتني است که مي بايست دراين نامگذاري موازي ، انقطاع به ميان مي آمد، درغير آن دشمن مي توانست به ساده گي با دست يافتن به حرف اول ورقم موازي معادل آن به همه حروف دسترسي پيدا کند. مثلاً از حرف ” چ ” تا حرف ” ز” را مي شد چنين انتخاب کرد : ” چ -45 ، ح – 46 ، خ – 47 ، دال – 48 ، ذ – 49 ، ر -50 و ز – 51 ”
درسطور بعدي ياد واره جناب اسد کشتمند که در دوران مبارزه مخفي يکي از پرشورترين وفعالترين اعضاي حزب بود ، پس از آن که يکي از مزاياي اين سيستم شفري را در انعطاف پذيري آن مي داند مي نويسد که اعضاي حزب مي توانستند رقم موازي حرف اول هرمطلبي را که مي خواستند شفر شود، مي توانستند مطابق ميل خود انتخاب کنند:
” روزي با رفيق “آصف دين ” يکي از اعضاي همين گروه شش نفري رهبري داخل کشور که ناحيه چهارم ” ب ” حزبي شهر کابل هم درحلقه تحت رهبري اش قرار داشت ورفيق “ولي ” ( بعد ها منشي کميته شهر کابل ) که منشي همين ناحيه حزبي بود، دريکي از مخفيگاه ها قراري داشتم. او تعريف کرد که چگونه در مدت کوتاهي وي ( آصف دين ) و رفيق جميله پلوشه اين سيستم را ساختند و در اختيار رفقا قرار دادند. ”
رفيق کشتمند در پايان اين ياد واره دلچسپ بر مي گردد به داستان فرستادن نامه شفري به بيرون از کشور توسط رفيق صابر:
” باري نامه رسيده اززندان را که براساس همين سيستم شفري روي کاغذ تشناب نوشته وبا رفيق صابر با استفاده ازکليد رمزي که خود ساخته بوديم( همين حروف وارقام موازي ) آن را مرور کرديم. قرار شد رفيق صابر آن را در آستر کرتي خود جاسازي کند وهنگام رسيدن به دهلي آن را با استفاده از کليد رمز بيرون نويس کرده وبه آدرسي که برايش داده بودم که آدرس برادرم عبدالله کشتمند بود بفرستد تا دراختيار رفقاي رهبري قرار گيرد…. رفيق صابر وظيفه محوله را باکمال متانت ورازداري انجام داد ؛ ولي از ياد برده بود که متن شفري را بيرون نويس کرده وبعداً بفرستد. يعني او همان متن شفري را سربسته به پاريس فرستاده بود.”
ودرفرجام ياد واره چنين مي خوانيم :
” روزي از روز ها بعد از شش جدي با زنده ياد رفيق بريالي قدم مي زديم که از همان نامه برادرم ياد کرد وگفت اوضاع کشور رفقا را دربيرون دچار سرگيچه ساخته بود . درچنين وضعي عبدالله کشتمند پارچه کاغذ تشناب را که به خوبي محافظت وبسته بندي شده بود براي ما آورد وگفت اين نامه يي است که از زندان رسيده واسد برايم فرستاده است. وقتي آن را باز کرديم فقط اعدادي را يافتيم که منظم وبا فاصله ها درکنار هم گذاشته شده بودند. نمي دانستيم چه کنيم. رفيق نجيب گفت مرا يکي دو ساعتي وقت بدهيد .. بعد از تقريباً دوساعت رفيق نجيب از اتاق بيرون شد و متني را که از رمز بيرون کرده بود براي ما خواند. هرکلمه آن نامه ء رفيق کشتمند را که رفيق نجيب مي خواند ، فرياد واشک ما را جاري مي ساخت. درآغاز آن نوشته شده بود که من به عنوان يک وطنپرست ويک انترناسيوناليست اين نامه را براي شما رفقاي رهبري حزب مي نويسم.. درنامه به حقانيت راه ما وابعاد جنايات خلقي ها و خطا کاري هاي آن ها اشاره شده بود.”
 
***

جناب اسد الله کشتمند درپيام کوتاهي يکي دو نکته ء ديگري را نيز درارتباط سيستم شفري يي که در دوران مبارزه مخفي براي فرستادن اسناد و مکاتيب حزبي توسط رفيق جميله پلوشه و رفيق آصف دين ايجاد شده و به زودي دربين رفقا رواج گسترده يافت، در
دنباله يادوارۀ شان اضافه کرده اند:

بعدازتعارفات:
” … ذکر اين نکات نيز درباره آن سيستم شفري ضروري است که متأسفانه ازجانب من از قلم مانده اند: – براي جلوگيري از ايجاد ابهام ، ارقام بايد دورقمي مي بودند وبين هرجفت ارقام معادل يک حرف الفبا بايد يک فاصله ( دش – ) گذاشته مي شد . “

برگرديم به نوشته زيبا ، توضيحي و روشنگرانه رفيق نسيم سحر درمورد پهلوان سالم بتخاکي وبعد ازآن گزيده يي بياوريم از ياد داشت هاي دوستان که آوردن آن در اين زنجيره ياد داشت ها يقينا به روشن ساختن حقايق ، حادثه ها و نام هايي که در تاريکي قرار دارند، کمک خواهدکرد:
جناب نسيم سحر اگرچه در ياد داشت هاي پيشين شان هم اندکي درمورد شخصيت متين واستوار اين رفيق با ايمان مان چند سطري نوشته بودند ؛ ولي اينک به نظر مي رسد که با اين نوشته اخيرشان با صدا وسيما وشخصيت بزرگمردي آشنا مي شويم که مظهر مردانه گي، مروت و مهرباني نسبت به مردمش است:
.. زنده يادپهلوان سالم آموزگار کورس آموزشي ما درسازمان جوانان ولسوالي بگرامي بود. به تاييد حرف هاي رفيق سيد حسن رشاد گرانقدر :” زنده ياد پهلوان سالم شيرمرد بتخاکي درشجاعت نمونه مثال ودر سخاوت بي نظير بود ” پهلوان سالم يکي از شجاع ترين ودلير ترين حزبي ها درمنطقه بگرامي بود. او پهلواني بود به مفهوم واقعي آن.نه تنهاقدرت، زور ومهارت هاي بالا داشت؛ بل داراي صفات مردانه گي ، شجاعت ودليري نيز بود. اولين بار او را سال ها پيش در زيارت شيخ عادل ديدم درميله سيل گل زرد.جايي که در روزهاي جمعه ازتمام شش کروهي مرد ها جمع مي شدند بابگي ( گادي ) هاي رنگارنگ واسپ هاي پوپکدار، با بايسکل ها و الاغ ها و اکثراً باپاي پياده مي آمدند به ميله تماشاي گل زرد ..”

اين گل هاي زرد خوشبو و خوشرنگ را در شيوه کي هم ديده بودم. شگفتا که فقط در صحن حويلي زيارت خواجه حسن بابا و اطراف نزديک آن زيارت مي روييدند. يک نوع ديگر شان هم بود که ترکيب قشنگي بود از رنگ سرخ ورزد و مردم به اين گل هاي قشنگ رعنا وزيبا مي گفتند. عجيب نبود که اين گل ها فقط در زيارت ها مي روييدند؟ چي حکمتي مي توانست و جود داشته باشد ؟ البته خود خدا مي داند .

“. مردم مي آمدند، ميله مي کردند، تفريح مي نمودند ولذت مي بردند. ميله تماشاي گل زرد. زيارت شيخ عادل ( در دو کيلومتري قلعه ما ، قلعه آدم خان ) قرار دارد. دورادور مقبره شيخ عادل بابا ( درسال هاي اخير سنگ بزرگ قبر شيخ عادل بابا دزديده شده است) باغ بزرگي که با درختان فراوان و گل هاي زرد زينت يافته و چهار طرف آن هديدره هاي قريه جات مموزايي ، نُه برجه، قلعه شيخ ها ، قلعه حسن خان پايين است، قرار دارد . درهمين هديره بود که براي اولين باربا رهبران حزب د. خ. ا. ( نورمحمد تره کي و ببرک کارمل ) را از فاصله پنج شش متري ديدم. اکثريت رهبري حزب د . خ. ا. بعد ازوحدت درمراسم تشييع وتدفين جنازه خواهر زاده زنده ياد جيلاني باختري اشتراک ورزيده بودند. ونورمحمد تره کي وببرک کارمل درپهلوي همديگر ايستاده بودند.

ميله سيل گل زرد زيارت شيخ عادل بابا دربهار هرسال وقتي گل زرد پندک مي کرد وبوي عطر آن به مشام مي رسيد ، آغاز مي شد.؛ اما قبل از آن شيخ زيارت ( مجاور و متولي زيارت ) دسته هاي گل زرد را به خانه هاي اشخاص معتبر وبا نفوذ قريه ها مي برد و به آن ها اهدا مي کرد. درميله روز جمعه عجيب صحنه ها وپرده هاي رنگار  نگ به ذوق هرکس وجود داشت. دريک طرف دکان ها، سماوارها، و بساط فروش کشمش و پنير به مشاهده مي رسيد. ازجمله سماوار ها سماورا آصف کمري وال زياد معروف بود. درسوي ديگر ميدان هاي جنگ بودنه ها، کبک ها ، و سگ ها ديده مي شدند که از بودنه باز هاي آن وقت مرحوم نذير ازشيوه کي و مرحوم محمد زمان از قلعه آدم خان بودند. ووقتي درجنگ بودنه ها ، بودنه يي “بگيل ” مي شد ، سرش از بريدن مي شد و شرمش از ازبودنه باز . زيرا بودنه بگيل يا شکست خورده و گريز کرده ديگر هرگز نمي جنگيد. ودريک خانه گکي هم يک حلقه آدم هاي خمارکه بته هاي فقيري ( چرس) را دود مي کردند وسرفه هاي پياپي شان با صدا هاي غير معمول وشاد باش هاي همتا هاي شان ” نوش ! نوش! نوش! ” شنيده مي شد، جمع مي گرديدند. ازجمله خماران دايمي و مشهور اين بوته فقيري يکي هم مرحوم عادل پاچا و ديگري داوود شاه قلعه آدم خاني بود. درعقب ديوارهاي دکان ها هم تعدادي دور يک پتو حلقه زده و کمسايي هاي شان را اين طرف و آن طرف لول مي دادند. وجيز گر ها براي برنده گان قمار ” دستخوش ، دستخوش ، دستخوش ! مي گفتند. واما درداخل باغ و درکنار حوض ميداني وجود داشت که جوانان هنر ها و توانمندي هاي ورزشي شان را به نمايش مي گذاشتند. که از پرتاب سنگ شروع مي شد و با مسابقات پهلواني پايان مي يافت. از سنگ انداز هاي مشهو رآن وقت پسر خاله ام سيد آقا از قلعه شيخ ها ( اکنون ساکن هاليند ) ، پسران کاکا يم هريک الحاج شاه ولي (فعلا معاون ليسه اماني) والحاج عبدالواحد فعلاً مامور عالريتبه در مستوفيت ولايت کابل ) بودند. باز ي کشتي گيري با برآمدن کاکه هاي هرقريه درميدان پهلواني اغاز مي گرديد و آن ها به نماينده گي از هر قريه جوانان را به ميدان کشتي گيري فرا مي خواندند. از کاکه ها وکلان کارهاي قريه هاي همان وقت يکي هم ضابط شيرگل شيوه کي وال وديگري پهلوان انور کمري وال بودند. من هم دراين کشتي گيري ها سهم گرفته ، گاهي مي باختم وگاهي برنده مي شدم. ”

حناب نسيم سحر که خود نيز در آن سال هاي جواني در همان ميدان هاي پهلواني مشق وتمرين نموده و پشت بسياري ها را به خاک ماليده اند، بعد از ترسيم هوا وفضاي پر ازجوش وخروش و خنده و هلهله مردم درميله تماشاي گل زرد زيارت شيخ عادل بابا، يکي از آن روز ها را به ياد مي آورد و مي نويسد :

” خوب به يادم است که دريکي از اين روزها از شيوه کي که درده کيلومتري زيارت قرار دارد، دوبرادر ( نذير و پهلوان بصير ) هم حضور داشتند. نذير بودنه باز ماهري بود .. ولي برادرش بصير پهلوان نام دار بود و گفتني است که از اين دوبرادر مردم به دلايل متفاوت مي ترسيدند. اين دوبرادر پسر خاله معلم سپورت ما زنده ياد استاد حاجي رفيق بودوهمه به خاطراو بصير پهلوان را مي شناخيتم.  وقتي بصير وارد ميدان شد، پهلوان ديگري نيز داخل ميدان گرديد. اويکي از کاکه ها و جوانمرد هاي منطقه بود. ما همه طرفدار معلم سپورت ما حاجي رفيق بوديم. اما توانمندي ومهارت پهلوان سالم بالاتراز وي بود و پهلوان بصيراکثراً درحالت پل توسط گردن مي بود . پهلوان سالم را که از بتخاک 20 – 30 کيلومتري زيارت شيخ عادل آمده بود، شناختم. “ 
” سال ها گذشت . روزي منشي ما برايم گفت که يک تعداد فعالين را به کورس آموزشي معرفي مي کنيم . من هم درجمله آن ها بودم وقرار شد که درخانه انجنير عزيز اولين کورس ما داير شود. در آن جا بود که براي بار دوم او را ديدم. همان پهلوان سالم افسانوي را وفهميدم که آموزگار ما وي است. او بنياد آموزش انقلابي را براي ما درس مي داد. سپس بار ها اورا با موتر سايکلش که برادر کوچکش را درعقبش سوار مي کرد، مي ديدم. در يکي از روزها قرار برآن شد که زنده ياد پهلوان سالم مرا به آقا حسين تلاش که در فابريکه نساجي کار مي کرد، معرفي نمايد. آقا حسين تلاش خلقي بود ؛ اما اين ديدار بعد از وحدت حزب صورت مي گرفت. ما درانتظار او در پيشروي نساجي بوديم وقدم مي زديم که زنده ياد پهلوان سالم گفت: ” مي داني رفيق نسيم مرا حزب آدم ساخت، پيش از عضويت آدم هاي زور دار مانند .. درشهر کابل از دستم روز نداشتند. اگر همين حزب نمي بود، ازمن چي ساخته مي شد ؟ ” او واقعاً آدم زورمند، شجاعي بود. در درازاي سال هاي آشنايي مان تصويري که از وي داشتم اين بود که اين آدم به همان اندازه يي که زور داشت، به همان اندازه فروتن وبردبار بود. بعد از هفت ثور آقا حيسن تلاش رييس نساجي بگرامي و بعد ها منشي ولسوالي بگرامي شد و حتما از زنداني شدن و چگونه گي شهادت او به دست جلادان امين اطلاع کافي دارد. حالا که او در بسياري از تارنما ها درباره مسايل گوناگون مي نويسد، اميدوارم اين نوشته را بخواند و ازچگونه گي کشته شدن پهلوان سالم هم بنويسد .روح وروان آن مرد دلير وبيباک .مبارز شاد ويادش گرامي باد ! “

نمي دانم از شقاوت ونابخردي اين اميني هاي بد سرشت ديگر چه بنويسم ؟ ازآناني که دوازده هزار پهلوان ديگري مانند همين زنده ياد پهلوان سالم را سربه نيست کردند و زيارت ها و مسجد ها را به آتش کشيدند و گل هاي ر عنا وزيبا را از ريشه کشيدند وهيزم اجاق خشونت وبدسگالي شان کردند . اما شب دراز است و قلندر بيدار واين حديث درهمين جا ختم نمي شود .برتو لت برشت باري گفته بود :
چه سود نيکي را 
هنگامي که نيکان سرکوب مي شوند
چه سود آزادي را
هنگامي که ازاد مردان دربند به سر مي برند
چه سود دانايي را
هنگامي که نادانان ناني به چنگ مي آورند که همگان نيازمند آنند.
به جاي آن که خود نيک باشيد، بکوشيد طرحي دراندازيد که نفس آزادي ممکن با شد
تا همه گان آزاد باشند ونيازي به آزادي نباشد.
بکوشيد تا نابخردي را ازجهان برداريد تا آن که خود خردمند باشيد
تا کسي از اين کالا هيچ بهره نباشد..
***
چند تا ياد داشت ديگر :
جناب عمر خراساني در رابطه به ابعاد فاجعه يي که توسط رژيم امين سفاک دراين کشور صورت گرفته است دريک پيام روشنگرانه شان چنين نوشته اند :
” به سلسله ابعاد فاجعه رژيم سفاک خلق و خونخواري هاي اميني هاي لعين و خدا نشناس وپادو هاي محلي شان يکي هم کسي بود به نام شريف افشار و خانواده مزدور و جاسوسش درمنطقه افشار. شريف اين قاتل مردم بي گناه و سربدار افشار در مزدور صفتي و جاسوسي سرآمد همه بود. ازجمله ده ها تن ازمردمان بيگناه افشار که در مشارکت مستقيم شريف افشار از طرف رژيم خوانخوار امين به شهادت رسيدند دو برادر نامراد بودند: افشار و پرويز که به نام مائويست اعدام گرديدند. شريف افشار همو فرزند ناتني سياست مصالحه ملي نجيب بود که بعد از غقد پروتوکول با دستگاه خاد ، بعد ها با دبدبه درميدان هوايي کابل پس ازبازگشت از کشور هندوستان ، استقبال شد. از سرنوشت بعدي اين قاتل ستمگر اطلاعي ندارم ؛ اما همين قدر شنيده ام که برادر اين سفاک به نام ظاهر بچه – چوچه درکشور سويدن زنده گي مي نمايد. “

” دوست نهايت عزيز شجاع، شجاع الدين ! من درزمان اقتدار آقاحسين تلاش مصروف تحصيل درشوروي بودم وصرف درمورد اعمالش چيزهايي شنيده بود که شنيده کي بود مانند ديده. ازروي تصادف امروز دوست ديرين ما جناب حيات الله زيارمل را دراستاکهولم ديدم که براي چند روزدر سويدن تشريف آورده است. در جريان صحبت ها يادي از گذشته، ازمنطقه وعزيزان وبالاخره از زنده ياد پهلوان سالم وآقا حسين تلاش شد. محترم زيارمل که ابتدا در وزارت خارجه وسپس درلوي څارنوالي ايفاي وظيفه مي نمود، خاطرات جالبي داشت که بخشي از آن را درهمين مهماني دريک رستورانت قصه نمود. اين مهماني توسط محترم عزيز حساس به افتخار محترم زيارمل ترتيب داده شده بود. 

رفيق زيارمل قصه کرد که بعد از 6 جدي 120 تن اعضاي تيم حفيظ الله امين از قدوس غوربندي شروع الي آقاحسين تلاش زنداني شدند ودر زمان اقتدار ببرک کارمل کميسيوني غرض رسيده گي به اعمال اين گروه تشکيل و توظيف شد. کميسيون تحقيق وبررسي پيشنهاد اشد مجازات ( اعدام ) را به رياست شوراي انقلابي براي اين اشخاص نمود. اما زنده ياد ببرک کارمل اين حکم را به 20 سال زندان تعديل کرد واين افراد در زمان حکومت داکتر نجيب الله به خاطر تحکيم پايه هاي اجتماعي حاکميت اززندان رها شدند وبه وظايف مهم در وزارت خارجه ودر مقامات ادارات ديگر گماشته شدند. به عقيده من ، آقا حسين تلاش جزاي خود را ديده است؛ اما جناب حيات الله زيارمل مسأله جالب ديگري را بازگو کرد:
او دروزارت خارجه دردفتر کار اسدالله امين که پس از اسدالله امين درهمين شعبه کار مي کرد راپور جالبي را خوانده بود: درراپور واصله از سفارت افغانستان از واشنگتن به وزارت خارجه گزارش شده بود که گويا آشخاص آتي پرچمي ( نوراحمد نور، داکتر نجيب الله ، محمود بريالي و…) درمنزل ( فلان شخص ) درواشنگتن امريکا که برادرش عصمت درجاده ميوند کابل دکان پرزه فروشي دارد،به فعاليت هاي ضد حاکميت انقلابي مي پردازند. اين گزارش به اسدالله سروري رسيده بود وسروري حکم گرفتاري عصمت نام رادر جاده ميوند داده بود که درنتيجه دريکي ازروز هاجاده محاصره وبه تعداد 28 تن عصمت نام گرفتار شده بودند و هيچ کس نمي دانست که برادر کدام عصمت در امريکا زنده گي دارد. پس اسدالله امين حکم کرده بود همه آن عصمت ها نابود شوند. جناب زيارمل اين را هم گفت که بسياري اعضاي فاميل من به جرم خويشاوندي با من به زندان انداخته شده و کشته شدند. وحشت آور نيست ، دوستان؟”
آري وحشت آور است، مو دربدن انسان راست مي شود. ستمگري در پي ستمگري ، خفت درپي خفت. بي حرمتي درپي بي حرمتي دربرابر انسان اين سرزمين. آري، درآن زمان هر روزي که مي گذشت، عدالت مي مرد و به نظرم مي رسيد که پايان دنيا را جار مي زنند.
***
هنوز درشيوه کي هستم به نزد بسته گان بسيار نزديکم. سه چهار شبي از مخفي شدنم دراين دهکده زيبا مي گذرد. بهتر است به عوض مخفي شدن مي نوشتم ، پل غلط دادن. زيرا که حالا آدم وعالم مي فهمند که من درشيوه کي هستم. اگرچه دراين قريه بزرگ شده ام و روزهاي کودکي و جواني ام را گذشتانده وباهر سنگ و چوب و کوچه وپس کوچه آين جا آشنا هستم؛ اما نمي دانم چرا آرام وقرار ندارم براي برگشت به منزل و ديدار خانواده ام. از شهر هيچ احوال وخبري نيست. انگار دربرهوتي زنده گي مي کنم که آن سرش ناپيداست. راديو را که بگيري به جز خبر هاي مارش وميتنگ اميني ها وقلقله هاي امين و خنده هاي شيطنت بارش چيز ديگري ندارد براي شنيدن. يک احمد ظاهر بود که گهگهي شاد مان مي ساخت ، با آواز گيرايش ، اورا هم که تړون و آدمهايش کشتند. آزار شان به خراباتيان هم رسيد. ديگر کي مانده دراين ملک صاحب مرده؟
چشم هايم بسته اند. اما خوابم نمي برد. تابليت هاي خواب آورکارش را مي کنند. دوتا را پشت سرهم قورت داده ام با يک گيلاس آب از چاهي که يک روز درآن افتاده بودم. خدايا اين چاه چقدر عميق بود و چه آب سرد وزلالي داشت؟ نيالي بادنجان رومي مي کاشتيم پدرم بود ومامايم و يک دهقان پير. شايد پدر مسجدي بوده باشد. همو که درنيالي شاندن هم تخصص داشت وهم دستي پربرکت. جويه کشي کرده ايم. درجويه ها آب جاري است. پدرم و ماما و آن ديگري پاچه هاي شان را برزده اند وآستين ها را همچنان. سر گرم گور کردن نيالي اند در جويه هاي نم گرفته و هيچ خبري ندارند که درزير اين چرخ نيلوفري چه خواهد گذشت؟ من کودک ده ساله يي بيش نيستم. آما مي خواهم مانند برخي از آدم ها بزرگ نمايي کنم. آري بايد خودرا به پدر نشان بدهم که من هم براي خود آدمي شده ام که سرم به تنم مي ارزد،دراين دنياي بي در و پيکر. مي روم و چند بوته خشک خس و خار را که در کنج حويلي ريخته اند، برمي دارم و ميروم به سوي دروازه حويلي. اما يادم رفته است که چند قدم جلوتر چاه است . چاهي که تا هنوز کتاره ندارد. يک، دو، سه ، چهار ، پنج قدم بر مي دارم و بعد پاهايم از زمين کنده مي شوند، پروار مي کنم در درون تاريکي. پرواز مي کنم آما نه به سوي آسمان ؛ بل به سوي اعماق زمين. احساس مي کنم که درميان امواج يک اقيانوس بزرگ شنا مي کنم. سردي گزنده يي حس مي کنم. دهنم تلخ مي شود. اما دردي را احساس نمي کنم. لختي نمي گذرد که تيزي سنگ هاي چاه را بربدنم حس مي کنم. از تيغه سنگي قايم مي گيرم ، خود را بالا مي کشم. به بالا نگاه مي کنم. يک توته آسمان را مي بينم. آبي آبي است ، آسمان وبعد از هوش مي روم.
صداي نوحه يي را مي شنوم. مثل اين که صداي مادرم است که به شدت مي گريد. پدرم درچاه پايين شده است. دستان نيرومند ومقتدرش را حس مي کنم. اشک هايش صورتم را نوازش مي کنند. ديري نمي گذرد ، چشمانم را باز مي کنم. دردامان مادرم هستم.
اما اين استاد مسجدي کجاست؟ پسر همان دهقاني را مي گويم که در آن روز پرخاطره با پدر ومامايم نيالي بادنجان رومي مي نشانيد؟ از هرکس مي پرسم خود را بي خبر نشان مي دهد. نکند بلايي بر سرش آورده باشند اين فاشيست هاي خدانشناس؟ مسجدي ازمن بزرگتر است. همسن برادر بزرگم است. بادشواري هاي فراواني درس خوانده است . پدرش صوفي رمضان دهقان بي زمين است. فقط يک جوره گاو ويک خر دارند ويک خانه گلي بسيار محقر در درون ده. ديگر آهي ندارند دربساط که با ناله سودا کنند. برادر مسجدي بسم الله نام دارد. اگرچه يکي دوسال ازمن خرد تر است ولي همبازي من است. هنوز مکتب رو نشده است اما مسجدي هم مکتب مي رود وهم مدد گار پدرش است. ديري نمي گذرد که مکتب را خلاص مي کند، دارالمعلمين را نيز ختم مي کند. به گمانم براي تحصيل به خارج کشور هم مي رود وماستري مي آورد . مدتي به حيث استاد و سپس به جيث مدير دارالمعلمين جلال آباد و پس ازآن استاد اکادمي تربيه معلم و استاد اکادمي روشان مقرر مي شود. ازخارج که آمده پايپ دود مي کند. مي گويند از لحظه يي که داخل صنف مي شود تا لحظه يي که ازصنف خارج مي شود، پايپ درکنج لبش دود مي کند. قد بلند و چهار شانه است و درقرص رويش يگان داغ چيچک ديده مي شود. هرچند که پسان ها، همان هنگامي که من تصادفا وي را در شهرکابل ديدم و همرايش صحبت کردم، ازپيشاني تا فرق سر بي مو شده بود ، اما جوان که بود زنگوله موهاي مجعدش مشخصه ظاهريش بود و بر وجاهتش مي افزود. يک لا قبا نبود ، اما در قيد پوشيدن دريشي هاي فيشني و لباس قيمتي و لوکس نيز نبود. اصلا به اين حرف ها اهميتي نمي داد. زور بازو داشت، اما آزارش به مورچه هم نمي رسيد.
آن روز که پس از سال ها در شهر کابل ديدمش، يکي از روزهاي داغ تابستان بود. شنيده بودم که به سازمان شعله جاويد پيوسته است. درکافه يي نشستيم واز هردري سخن گفتيم. حس کردم که سخنوري بي همتايي است. مي خواستم بپرسم که چرا شعله جاويد را برگزيده است براي تحقق ارمان هاي زنده گي خودش ومردمش؛ اما نپرسيدم. زيرا او نيز از من نپرسيد که تو چرا پرچمي شده اي؟ مگر نه آن که هرکسي دليلي دارد براي گزينش دراين راه هاي صعب و دشوار گذارسياسي. پس عيسي به دين خود موسي به دين خود. خوب ديگر حالا کجاست اين استاد مسجدي ؟ مي پرسم ومي پرسم و مي ترسم اگر بشنوم که او را نيز گرفتند وبردند وکشتند که يکي مي گويد : استاد مسجدي را طور جزايي از کابل به استرغچ ولايت پروان تبديل کرده اند. خدا را شکر مي کنم و چشمانم را مي گشايم. روز ديگري آغاز شده است . يک روز ديگر که دامن شفق بار ديگر لاله گون خواهد بود درمغرب به خاطر خون هاي تازه يي که خونخواران امين خواهند ريخت. وشايد به همين سبب هم ازچشمان من خون مي ريزد دراين کنج صبوري.
 
***
 
شام روز است که تواب مي آيد. نمي دانم موتر را ازکي گرفته است؟ يک والگاي روسي است داراي پرده هاي ماشي در پشت شيشه عقبي . راننده خودش است. مي گويد ، يکه توت رفته بودم. زرين واولاد ها خرج نداشتند. کمي سودا خريدم وبردم. پشتت دق شده اند. بيا برويم ، ديگر آب ها از آسياب ها افتاده اند. مگر کور چه مي خواهد : دوچشم بينا ! مي گويم برويم. مي گويد حاجي ادروگل را ديدم . پرسانت را کرد و موتر را ازوي گرفتم. حاجي ادروگل هزار بز ، سرباز بود در قطعه انضباط. چاي فروش بود درلب درياي کابل. دکانک محقري داشت. شاه محمود خان وردک قوماندان قطعه انضباط کشفش کرد و سرباز شد در يکي از تولي هاي اين قطعه. شب ها به خانه مي رفت . حق مي داد ديگر. بعد ها دوست همه شد. ازمن، از ضيامجيد ، از صاحب جان زنده ياد، از ستار خان و ازجان محمد خان و فتح خان که دردوران تره کي – امين پيژندوال اردو شد و آرام آرام يک اميني زق! ادروگل آدم عجيبي بود، بوي قدرت را از ده ها کيلومتر دور حس مي کرد و به هر صورتي از صور که مي بود ، خود را به آن قدرت وصله مي کرد. نمي گويم که آدم بدي بود و شرم وحيا را نمي شناخت، مي شناخت ؛ اما نمي دانم چرا هنگامي که اورا مي ديدم به ياد اين قطعه جاودان سهراب سپهري مي افتادم:
من   ند يدم   بيـدي           
سايه اش را بفروشد به زمين
رايگان مي  بخشد،  نارون 
شـاخه خود را به کلاغ
ازدوستان و بسته گانم خدا حافظي مي کنم. تواب موتر را مي راند. کوچه کند وکپر است ودرست درهمان نقطه يي که نذير با موتر پاپي داي روسي پدرش در کلهء خر خانگل زد، موتر گل مي شود و من از شدت خنده ضعف مي کنم. نمي دانم خر خانگل زنده است يا مرده؟ شايد ارواحش است که راه را بسته و نمي گذارد رد شويم. شايد فهميده است که اين تواب برادر نذير است و حالا انتقام مي گيرد. اما حالا ديگر دست کم بيست سال گذشته است از آن سحرگاهاني که نذير برادر بزرگ تواب ، موتر پدر را بدون سرو صدا تيله کرده تيله کرده از گاراج مي کشيد . خانه شان درگذرگاه بود، درست درمقابل حکومتي چهار دهي. موتر پاپيداي روسي بود. ظاهراً نو و نوار به نظر مي رسيد, اما ازدرونش ما خبر بوديم و خود خدا. موتر را که دزدي مي کرد، بدون يک لحظه اتلاف وقت ، مي دوانيد به سوي شيوه کي. نيم شب مي بود که مي رسيد. دروازه قلعه را دق الباب نمي کرد. مي ترسيد از پدرم . اما ديوار تشنابي را با سنگ مي کوبيد که اتاق برادرم درکنارش قرار داشت. برادرم گوش به زنگ مي بود. با اولين کوبش سنگ مي رفت به پيشوازش. دروازه قلعه را بسته مي کردند و مي رفتند، موتر سواري و گلگشت به کاريز مير، قرغه و پغمان. هنوز سپيده نمي دويد که برمي گشتند . برادرم داخل قلعه مي شد ودر را مي بست ونذير هم مي رفت تا موتر را طوري درگاراج بگذارد که پدرش از سرقت شدن شبانه موترخبر نشود.
آما آن روز نذير موتر را ندزديده بود. مهماني رفته بوديم در خانه شان . پدرش اجازه داده بود که ما را برساند دوباره به شيوه کي.
چاشت روز است، خر خانگل در پيشروي آخورش طوري ايستاده است که هيکل تنومندش نيم کوچه را بند انداخته است. خانه خانگل و صوفي رمضان پدر استاد مسجدي و حاجي منان و غلام رسول چرسي از بازار کوچک شيوه کي فقط بيست متر فاصله دارد. از بازار بيرون شده ايم. موتر کمي سرعت گرفته ، نذير مانند هميشه دست انداز ها را نمي بيند ويا اگر مي بيند اهميت نمي دهد، زيرا موتر ازخودش نيست از پدر خشن و سختگيرش است. درست درهمين لحظه خر خانگل افسارش را مي کند ومي ايستد درست به مقابل موتر پاپي داي پدر نذير. نذير هارن مي کند، هارن ها مي کند. اما خر خر است ، آن هم اگر از خانگل باشد. اما نذير ديگر نمي تواند برک بزند. کار از ترمز کردن گذشته است. موتر با شدت به پيکر بزرگ خر خانگل تصادم مي کند. خر مانند يک کوهي به روي سرک مي افتد و شيشه هاي موتر پاپيدا نيز شرقس کنان مي ريزند به روي زمين.
 
حالا موتر تواب درست درهمان حا ايستاده است . من مي خندم . و او کم است که مرا ازموتر بيرون بياندازد.غضب است وهرچه سلف مي زند موتر چالان نمي شود که نمي شود. سرانجام چند نفر پيدا مي شوند، موتر را تيله مي کنند و به راه مي افتيم. من دليل خنده ام را مي گويم ؛ اما او لب از لب باز نمي کند.با خود مي گويم : اخر چطور به تو حالي کنم تواب آغا که گهگاهي آدمي همين طور مي شود و معني خنده و سخنش را کسي نمي فهمد. مي گويم گوش کن که شاعر چه گفته اندرين باب :
معـني بلند من فهـم تنـد ميخواهـد
سير فکرم آسان نيست، کوهم و کتل ( کوتل ) دارم
اما او چُپ است لام ازکام جدا کردني نيست . اما ازنيازي که مي گذريم که به حرف مي آيد، باغ کوتي را نشان مي دهد و مي گويد، از رفقا شنيده ام که دراين جا هم يک مخفي گاه حزبي است. مي گويند رفيق امتيازحسن را نيز درهمين باغ ديده اند..
 
***
از تواب مي پرسم ازکي شنيدي؟ پس چرا من خبر ندارم، مگر من عضو رابط تو نيستم ؟ مي گويد راستش اين سخن را مدت ها پيش از اين که زندان بروم شنيده بودم ؛ اما زندان که رفتم ، آن قدر ديدني ها و ناديدني ها را ديدم وناشنيده ني ها را شنيدم و عذاب کشيدم که اين موضوع بيخي فراموشم شد. مي گويد کاش از معلم بصير جان مي پرسيدي. او که هنوز هم آمر همين فارم است “باغ کوتي ” است. شوهر همشيره ات را مي گويم. اما من از بصير هم نپرسيدم. ترسيدم ، آخربصير که حزبي نبود. حتي اگر حزبي هم مي بود ضرور نبود رازي را ازوي بپرسم که درصورت افشا شدن به قيمت جان رفقاي سربه کف گرفته مان تمام شود. ( اما معلم بصير بعد ها عضو جزب شده بود واين را هنگامي دانستم که دريک عمليات پاکسازي بخش هايي از ولسوالي اندراب اشتراک کرد. مردانه وار رزميد و درهمان عمليات شهيد شد. )
اما درباره آن مخفيگاه حزبي ، اگرچه معلومات من ناکافي و درحد شايعه باقي ماند؛ اينک پس از گذشت سي و پنج سال رفيق عزيز مان شير محمد صارم در برگه وزين ياد واره ها چنين مي نويسد:
” .. درآن سال ها خانه ما درگوشه يي از شهر کابل به نام بيني حصار واقع بود. کذر کردن به آن سوي شهر ازکنار بالاحصار کابل صورت مي گرفت. خانه ما در اصل يک باغ بود ودريک سمت درکنار هم اتاق ها و گاراج ها طوري قرار گرفته بودند که يکي از ديگر را مي توان خانه هاي کوچکي درنظر آورد که دريک حويلي وجود داشتند ودر قسمتي هم دکان ها که به طرف سرک ساخته شده بودند. درکنار خانه ما خانه هاي ساير خويشاوندان ما وجود داشتند که هرحويلي با دروازه کوچک از حويلي بزرگ جدا مي شد. يعني اگر از يک طرف حويلي داخل مي شدي، مي توانستي از دروازه ديگري به سمت ديگري خارج شوي. عزيزاني که به آن گوشه شهر آشنايي دارند، حتماً با نام باغ وقلعه مشهور ” افضل ” آشنايي دارند. خانه ما درست درهمسايه گي همان قلعه وباغ قرار داشت.( گفتني است که هرباشنده جنوب کابل به خصوص کساني که در قريه هاي ولايتي، نيازي، سهاک ، چهار آسياب، شيوه کي و .. زنده گي مي کردند، اين باغ وقلعه افضل را که ازکفر ابليس هم مشهور تر بود، ديده بودند . بنابراين من نيز از زمره کساني بايد شمرده شوم که هم آن باغ و آن قلعه را ديده بود وهم خانه وباغ رفيق نازنين مان جناب صارم را. – عظيمي )
رفيق صارم مي نويسد که درآن زمان درگوشه ديگري از باغ پدرم فارم مرغداري ساخته بود… همسايه ها چنان مردم پر از صفا و پاکيزه گي و صداقت بودند که نمي شد آنان را بيگانه حساب کرد. همه مانند يک خانواده رفت و آمد داشتيم و درخوشي ها وغم هاي همديگر شريک بوديم :
” … همين موقعيت و امکانات خانه ما درآن شرايط دشوار، مخفي گاه و پناهگاه خوبي بود و چنان هم شده بود که جمع وسيعي از رفقا آن جا مخفي بودند که بيشترين ها را ما به نام هاي مستعار و لقب هاي معمولي وطني مي شناختيم. اما اين پسان ها بود که ما همان عزيزان را با نام هاي اصلي شان شناختيم که هرکدام بعد ها درسطح رهبري حزبي ودولتي ازکميته مرکزي تا بيروي سياسي و از رييس تا وزير قرار گرفتند… روزگار عجيبي بود. من به صفت بزرگترين فرزند خانواده که بيشتر مسؤوليت بردن چاي وغذا را براي مهمانان داشتم، تقريباً همه را ديده بودم وهمه را با همان نام ها ولقب ها مي شناختم وبرخي عزيزان را که قبلاً با نام هاي اصلي شان مي شناختم ، حال ازگرفتن نام اصلي شان پرهيز مي کردم. درميان همه يک عزيز يک بزرگ مرد را همه مي ديدند. اين بزرگ مرد زنده ياد امتياز حسن بود که برخلاف ادعاي برخي ها، يکي از رهبران طراز اول مبارزه مخفي بود. انسان مصمم، استوار، صميمي و جوانمرد. درست مانند همان شخصي که مردم به او مي گفتند : عيار وکاکه . بزله گو هم بود. روزي رفيق بشرمل آمد وزنده ياد امتياز حسن به شوخي برايش گفت ازدست قد تو ، قدبلند درشهرکابل نماند. امين گفته است هر قد بلندي را که درشهر ديديد بياوريد، همو بشرمل است “
در پيام ديگري که رفيق صارم عزيز همين چند لحظه پيش به ارتباط آن مخفي گاه براي من نوشته اند ، چنين آمده است:
” …جلسه تاريخي پيش از 6 جدي نيز درخانه ما ( همان باغ و خانه يي که ازيک سو با سرک عمومي ، ازسوي ديگر تا باغ وقلعه آفضل، همجوار و مخفي گاه رفقاي ما بود ) دوشب و دو روز صورت گرفته بود. در8 جدي نيز درخانه ما به جز از رفيق کارمل و رفيق کشتمند ، ديگر به ده ها رفيق درهمان باغ جشن پيروزي گرفته بودند. درآن باغ بيشترين رفقا مخفي بودند، مانند : ظهور رزمجو وبرادرانش ، رفيق فيضي، پلوشه جان، رفيق حضرت همگر، نسيم جويا، ثريا جان ( پرليکا ) ، داکتر بهاء، بشرمل و ديگران که مي آمدند و مي رفتند و نام بردن از همه آنان ليست طويلي را تشکيل مي دهد….”
سپاس رفيق شير فرزانه ! اميدوارم رفيق راه و همراه روز هاي دشوار قبله گاه امجد تان نيز خامه رنجه فرمايند و برخي ناگفتني هايي را که تا کنون درسايه مانده اند به ارتباط ان دوران آتش واشک وخون به رشته تحرير درآورند وپرده ازروي معما هاي بسياري بردارند :
 
وجود ما معـمايي است حافظ
که تحقيقش فسون است وفسانه
 
***
تواب موتر را مي راند. من به آسمان مي نگرم و به راز ناکي اين سقف بلند سادهء بسيار نقش مي انديشم .خدايا ! اين گنبد رنگين با اين گسترده گي چه راز هايي را در سينه خود نهان کرده است. کودک هم که بودم تمام فعاليت ذهني ام مصروف درک وگشايش اين اسرار نهان بود. به خصوص شب هاي پرستاره تابستان. آن وقت ها تابستان که مي شد ، براي فرار از دماي تفتان اتاق ها از زير بام خانه ها به زير بام سپهر پناه مي برديم. همين که غروب مي شد و دامن افق خونين، مادرم و خواهرانم فرشي برروي بام هموار مي کردند، بساط خورد ونوش را پهن مي کردند. پدر از مسجد برمي گشت، غذاي شب را مي خورديم. بعد از غذا پدر قصه مي گفت، مادر چاي مي ريخت. من به تخته پشت دراز مي کشيدم. به آسمان مي نگريستم. پدرم را سوال پيچ مي کردم . چپ باش ها و کور باش هايش را به هيچ مي گرفتم و مي پرسيدم : اگر خانه خدا صاحب در همين آسمان است، خي ( پس ) چرا پايين نمي افتد؟ پدرم مي گفت : چپ باش! چپ نمي شدم که هيچ ؛ بل مي پرسيدم ، زور خدا صاحب به تو مي رسد؟ پدرم يک قفاق آهسته بر صورتم مي زد، اما برادرم ابرو درهم مي کشيد ويک سيلي جانانه نثارم مي کرد و مي گفت : کور شوي بس کن ديگر! مدتي مي گريستم و هق هق کنان خوابم مي برد. مادرم که پتوي پدر را بر رويم مي انداخت گرم مي شدم. مدتي نمي گذشت که بيدار مي شدم. اگر مادرم بيدار مي بود، بار ديگرهمان سوال ها را ازوي مي پرسيدم. مي دانستم که با مهرباني پاسخ مي دهد. مي گفتم چرا برادرم مي گويد : کفر نگو! کفر چيست ؟ من مي خواهم بفهمم که درآن آسمان چطور خدا صاحب تک وتنها نشسته است وپايين نمي افتد؟ مادرم مي گفت : بخواب ، بخواب، پسرم. ناوقت شب شده است، کلان که شدي؛ باز جواب همه پرسش هايت را مي گيري. اما من به خواب نمي رفتم، زيرا اگر ازيک سو ذهن کودکانه من تشنه دانستن حقيقت بود ، از سوي ديگر عاشق هم شده بودم, عاشق ستاره کوچک ودرخشاني که درست پس از دوازده شب در پهلوي ” ناهيد ” نمايان مي شد و مستقيماً به سوي من مي نگريست ونور مي افشاند…
خوب ديگر، آن شبان پرستاره و آن روزان آفتابي چه زود گذشتند. کودکي گذشت ، جوان شديم و براي خود مردي شديم که اتم را شناختيم وبر بسي اسرار زنده گي اگاه شديم. اما هيهات که براي همان شک فلسفي ايام کودکي پاسخي نيافتيم که نيافتيم : 
 
کي کرد اين گنبد پيروزه پيـکر
چنين بي روزن و بي بام وبي در ؟
 
تواب مي پرسد : تو امتياز حسن را مي شناسي؟ بلي، مي شناسم ، يک بار وي را با “برو جان” ديده ام، در کمري. دوران شاهي بود و مسابقات بزکشي در ميدان بزرگي در بگرامي صورت مي گرفت. من نيز رفته بودم با چند تن از دوستان براي تماشا. مردم زيادي جمع شده بودند. نمي دانم جشن بود يا نوروز؟ مردم درگرداگرد ميدان نشسته بودند. محمود بريالي هم آمده بود . ما او را برو جان مي گفتيم . پدر هاي ما باهم شناخت داشتند. مسلک هردو نظامي بود . ما نيز همديگر را مي شناختيم و ازبس صميمي بوديم يکديگر را بچه کاکا مي گفتيم. ” برو ” را با دوستش بعد از ختم بزکشي ديديم. نشسته بودند ، نزديک بساط شورنخود فروش. شورنخود مي خريدند. ماهم رفته بوديم شور نخود بخوريم. بريالي دوستش را معرفي کرد وگفت : امتياز! دوستش دستش را دراز کرد وگفت : امتياز حسن. امتياز حسن نگذاشت دست درجيب کنيم. گفت مهمان من هستيد. جوانمردي اش را درهمان يک لحظه حس کردم. درهنگام شور نخود خوردن به سيمايش نگريستم، خوش سيما و نيکو منظر بود و چه شيرين زبان.
آه ، پس او رفيق حزبي ما هم بوده وازجمله رهبران زير خاکي پرچم. يادم آمد که رفيق وفامل اين خبر را به من داده وگفته بود که امتياز حسن يکي از چند رفيق است که درحلقه رهبري زيرزميني قرار دارند.
بعد ها شاد روان امتياز حسن را بار ها ديدم. صميميت وصفا وبرخورد بي الايشانه اش را کمتر کسي داشت. درهرات مدتي سرپرست کميته ولايتي شده بود. اتفاقا در آن روز ها مرا فرستاده بودند براي سوق واداره عمليات بزرگ مشترکي که با قواي دوست براي پاکسازي شهر هرات صورت مي گرفت.
نخستين روز عمليات است. قوت هاي دوست ( فرقه پنج موتور ريزه و قطعات مستقل آن ) شهر را محاصره کرده اند. فرقه 17 و قواي 4 زرهدار و برخي جزوتام هاي قومي بايد داخل شهر مي شدند وتصفيه شهر را آغاز مي کردند. از رفقاي حزب، سازمان زنان و سازمان جوانان نيز يک کميتي که تعداد آن يادم نيست به خاطر رهنمايي سربازان وافسران بايد درترکيب گروپ هاي تلاشي شامل مي بودند. درجلسه يک روز پيش رفيق امتياز نبود، گفته اند که تسمم شده است ؛ اما معاون کميته ولايتي به گمانم معاون کميته ولايتي اشتراک کرده و سهميه کميته ولايتي وساعت رسيدن رفقا را به ميدان تجمع ياد داشت کرده ورفته بود. ..
حالا همه حاضر اند به جز حزبي ها. من معاون اول وزارت دفاع هستم وبه همين سبب فرمانده روس جرأت ندارد که بپرسد چرا حزبي ها نيامده اند. کم کم نا آرام مي شوم. موتري را سوار مي شوم ومي روم به کميته ولايتي . رفيق امتياز با يکي از بزرگاني که ازمرکز آمده است، جلسه دارد. داخل اتاق مي شوم و بدون سلام عليکي مي پرسم ، رفيق امتيار کجا شدند رفقاي حزبي؟ لاغر ورنگ پريده مي يابمش .مي گويد : رفيق عظيمي عزيز! فقط يک ساعت وقت به من بده . فقط يک ساعت. مي گويم خيلي خوب ومي روم به محل سوق واداره . بعد ها مي فهمم که رفيق امتياز را همان رفيق حزبي خلقي که احتمالا اميني بوده است، قصدا در جريان قرار نداده است تا مورد مؤخذه وبازخواست قرار بگيرد. به هرحال آن عمليات اگرچه مؤفقانه به پايان رسيد ؛ ولي يک غم بزرگ هم دستآورد ما بود درآن عمليات. غم ازدست رفتن خواهر جوان و انقلابي جسور و نامراد ما ، خواهر جنرال صاحب عبدالمختار عزيز.
 
***
 
امشب مهمان داشتم. نشد که حديث قصابان و خونخواران دوران سياه امين را پي بگيرم . . درعوض چند بيتي از قصيده زيباي زنده ياد شاملو را که از زندان قصر براي پدرش فرستاده بود و تصوير روشني بود از اختناق سياسي آن زمان – مانند دوران تره کي – امين وتاکيد بر ضرورت وتداوم مبارزه عليه ستم و اجحاف ، مي آورم ، شاملو خطاب به پدرش مي سرايد: 

بدان زمان که شود تيره روزگار، پدر
سراب وهستي روشن شود به پيش نظر
مرا به جان تو – از دير باز مي ديدم
که روز تجربه از ياد مي بري يکسر
سلاح مردمي از دست مي گذاري باز
به دل نماند هيچت ز راد مردي اثر
..
نگفته بودم صد ره که نان ونور مرا
گر ازطريق بپيچم ، شرنگ باد وشرر؟

……

جکايت عجب است اين ، نديده اي که چسان
به تيغ کينه فگندند مان به کوي و گذر
چراغ علم نديدي به هرکجا کشتند
زدند آتش هرجا به نامه ودفتر
زمين زخون رفيقان من خضاب گرفت
چنين به سردي درسرخي شفق مّنگر
….
مرا تو درس فرومايه بودن آموزي
که توبه نامه نويسم به کام دشمن بر
نجات تن را زنجير روح خويش کنم
زراستي بنشانم فريب را برتر؟
…
قباي ديبه به مسکوک قلب بفروشم
شرف سرانه دهم وانگهي خرم جل خر

مرا به پند فرومايه جان خود مگزاي
که تفته نايدم آهن بدين حقير آذر
تو راه راحت جان گير و من مقام مصاف
تو جاي امن وامان گير و من طريق خطر

ميزان 1379 
احمد شاملو
 
***
هنوز به بيني حصار نرسيده ايم. سرعت حرکت مان مربوط است به دست انداز ها و کند وکپر هاي اين جاده خاکي وپر از گرد وغبار. مي ترسيم بار ديگر درکدام چاله يي بيفتيم مانند چاله يي پيشروي منزل خانگل. باز درآن صورت مگر خود خدا به دادمان برسد دراين برهوت تنهايي. ديري نمي گذرد که جاده خاکي راپشت سر مي گذاريم ومي رانيم درجاده اسفلت. جاده تقريباً خلوت است. گهگاهي موتري از روبرو مي آيد. چراغهايش سينه تاريکي را مي شگافند ، چشمان ما را اذيت مي کنند وبا شتاب ازکنار ما مي گذرند. من هنوز درانديشه رفقايي هستم که در مخفيگاه زنده گي مي کنند. اما چه آبديده شده اند هرکدام آن ها. به چشمان مرگ نگاه کردن است ، مخفي شدن. زيرا با اين کارت تمام پل هاي غقبي را بريده اي. بازگشتي وجود ندارد. جرمت ثابت است و رفتنت به پوليگون محتوم. خدايا حفظ شان کن. بس نيست همينقدر خضاب کردن زمين از خون اين شيرمردان؟ دستم راازپنجره بيرون مي کنم ، فروغ يادم مي آيد وبه ياد او انگشتانم را برپوست کشيده شب مي کشم به اميد روشنايي چراغ هاي رابطه و جلو ريزش اشکم را مي گيرم.
افکارم به هم مي خورند زيرا ناگهان حادثه يي از راه مي رسد. موتر والگايي با سرعت از کنار ما مي گذرد. دو لاري نظامي مالامال از سربازان والگا را تعقيب مي کنند. سرعت لاري ها هم سرگيجه آورند. با خود مي گويم چه مرگي پيش انداخته اين ها را؟ لحظه يي مي گذرد، بهتر است بگويم لحظات نه چندان زيادي که صداي شليک اسلحه را مي شنويم. فير ها مي شود. هزاران مرمي رسام دل تاريکي را مي شگافند ومي دوند به سوي موتر والگا. مسير شان نوراني و سرخرنگ است. به موتر که مي رسند وبه قسمت عقبي موتر که برخورد مي کنند، از پرواز باز مي مانند وخاموش مي شوند. موتر والگا کج وراست مي شود. ازاين کنار سرک به آن کنار سرک حرکت مي کند. تعادلش را ازدست مي دهد و واژگون مي شود. لاري ها نيز متوقف مي شوند . سربازان موتروالگا را محاصره مي کنند. ازموتر صداي ناله وفرياد زن ها و گريه دردآلود کودکي بلند است. استغاثه پيرمردي نيز شنيده مي شود. اما پس از چند تک فيري صدا ها خاموش مي شوند ، انگارهرگز نه زني فرياد برآورده ونه کودکي با درد گريسته است ونه پيرمردي دست تضرع به سوي آسمان بلند کرده است.
نمي دانيم چه گپ شده است. امبولانسي زوزه کشان سر مي رسد. اجساد را بالاي تذکره ها مي گذارند و به امبولانس انتقال مي دهند. نمي دانيم چند نفر اند و اين نوش داروي پس از مرگ چه دردي را دوا خواهد کرد. نورافگن امبولانس لحظه يي چهار اطراف ما را روشن مي کند. روشنايي نورافگن بر روي سربازان وفرمانده شان مي افتد. فرمانده قد بلندي دارد و بروت هاي سياه دبل. ناگهان چشمان تواب برق مي زند و کم است از حدقه بيرون شود.. “جن” ديده باشد انگار. مي پرسم چه شده تو که مرا امروز ديوانه ساخته اي. مي گويد والله خودکش است به بلا خودکش است. ظاهر سوته ! سوته همصنفي ما. تا شوربخورم از موتر پايين مي شود وسوته سوته گفته مي رود به آن سوي جاده. صدايش را مي شنوم که مي گويد : سوته بچيم ، سوته بچيم و آغوشش را مي گشايد. هردو حرف مي زنند. صداي شان را نمي شنوم ولي خاطرم جمع مي شود که افسر همان است که تواب پنداشته : ظاهر سوته!
چند لحظه بعد تواب برمي گردد. مي پرسم چه گپ بود؟ مي گويد اين ها سربازان گزمه فرقه 7 ريشخوراند. بعد از حادثه هاي چنداول وبالاحصار توجه شخص امين به اهميت اين راه جلب شده است. شب وروز دستور گزمه را داده و گفته که هرجنبنده و پرنده وخزنده و چرنده و گزنده يي که از اين راه بگذرد بايد زير مراقبت و کنترول دولت باشد. زيرا امکان نفوذ حکمتيار و ارسال اسلحه ومهمات از همين راه به شهر کابل وجود دارد و صورت مي گيرد دستور داده است که هرکسي که به تلاشي وکنترول گردن نگذارد، سرش از زدن است ومالش ازتاراج شدن. بنابراين اين موتر را زير نظر داشتيم. دو سه روز مي شد که راپور آمده بود. امروز از بازار چهار آسياب تعقيبش کرديم. دستور داديم تا توقف کند. توقف نکرد… زديمش !
ازتواب مي پرسم، مثل اين که زنده بودند و بعد به امر اين سوته پرخت تو ،آنان را کشتند؟ اشکش جاري مي شود. به زمين نگاه مي کند. من نيز به سوي زمين مي نگرم و جويبارکوچکي از خون را مي بينم که به سوي کوچه هندوسوزان ره مي گشايد.
راه باز شده است. داخل شهر مي شويم. چشم انداز شهر در پرتو نور کمرنگ ماه ظاهراً لبريز از آرامش وصفا است. ولي چه کسي نمي داند که در هرخم کوچه هاي اين شهر بلا کشيده چه خشمي پنهان شده است. هنوز هشت شب نشده است ؛ولي شهر تقريبا خالي از سکنه به نظر مي خورد. تک وتوک عابري را اگر ببيني ويا موتر تکسي يي را ويا يکه دکاني را که تا هنوز باز است، نماد زنده گي است دراين شهر. شهر طاعون زده کامو و شهر کوران ژوزه ساراماگو، مگر چنين نبود با آدم هاي طاعون زده و کوران بي دست وپايش؟ شهري که شهروندانش به آساني شربت مرگ مي نوشند و به ارزاني – فقط به بهاي يک گلوله- مي ميرند.
از يکي دو دکاني که در پل محمود خان باز است، کمي ميوه وشيرني مي خرم. براي دختر وپسرم. اميد شيريني را دوست دارد. اگر به شيرني داني دسترسي پيدا کند، مشت مشت مي گيرد ، درپشت پرده پنهان مي شود و تا دلي از عزا درنياورد آفتابي نمي شود. آما آرزو سيب را دوست دارد. سيب را با پوستش مي خورد. چک مي زند. صداي چک زدنش چه دلپذير است. به خانه که مي رسيم. بغل مي گشايم خدايا چه قدر دق آورده ام پشت اين فرشته گان معصوم. ده روز مي شود که آنان را نديده ام. آرزو با ديدن من بال مي گشايد و درآغوشم مي خزد. اما اميد ترديد دارد. باور نمي کند که من بدون گزند رهايش کنم. اما پاکت شيريني را که دردستم مي بيند، بر ترديد هايش غلبه مي کند، مي دود و درگوشهء ديگر آغوشم مي خزد.
رويکرد : بعد ها از تواب مي پرسم. اين بنده خدا را چرا سوته مي گفتيد. تواب به قهقهه مي خندد ومي گويد به خاطر اين که يک حرف هم درکله خشکش وجود نداشت. درست مثل يک سوته چوب.
 
***
امشب درباره شوکت خليل مي نويسم با استفاده ازخاطرات تلخ وجانکاه رفيق عزيز مان حفيظ مصدق . درشب هاي بعد نگاهي مي اندازيم به برخي ياد داشت هاي روشنگرانه رفقا ودوستان و پس ازآن برمي گرديم به دنباله اين يادداشت ها.
” در زنده گي زخم هايي هست که مثل خوره روح را آهسته آهسته درانزوا مي خورد و مي تراشد.. اين درد ها را نمي شود به کسي بيان کرد واگر کسي بگويد يا بنويسد مردم برسبيل عقايد شان سعي مي کنند آن را با لبخند شکاک و تمسخر آميز تلقي بکنند.. ”
بوف کور : صادق هدايت
آري، اين زخم ها مانند يک رفيق با ما و همراه ما اند. ازوقتي که زخمي شده ايم با ما زنده گي کرده اند، با اين درد ها خو گرفته ايم ، عادت کرده ايم. اگرچه صادق هدايت مي گفت که تنها چاره درمان آن فراموشي است و فراموشي فقط در ازاي نوشيدن شراب وپناه بردن به مواد مخدر امکان پذير است ؛ اما زخمي که امين وباند تبهکارش بر روح وروان مردم ما به خصوص پرچمي ها وارد کرده است، با هيچ شرابي و هيچ ماده مخدري درمان شده نمي تواند. سال هاست که اين زخم با ما ودر ماست و اکنون زخم نيست، زخم ناسور است:
مصدق گرانمايه در برگه ياد واره ها خاطرات آن دوران سياه را به ياد مي آورد و درباره زنده گي مشحون ازشهامت ،پايمردي و فداکاري يکي از چهره هاي بي بديل نهضت چپ در کشور ما مي نگارد که من با عرض پوزش ازوي وازخواننده گرامي فشرده اين ياد واره اثرگذار را در زير مي آورم :
” … در فوق از آماده گي براي قيام شب 19 بر 20 حوت 1357 ياد شد. بي مناسبت نخواهد بود تا از دوتن قهرمانان حزب رفقا شوکت خليل که در راس قوت هاي زميني ورفيق قهرمان وبي باک عبدالحق راهي درراس قوت هاي هوايي قرار داشتند، دراين جا به نيکويي ياد کنم.”
پس از اين مقدمه کوتاه رفيق حفيظ مصدق مي نويسد که بازنده ياد حشمت خليل ابوبکر قرابت فاميلي داشته و نامبرده شوهر همشيره اش بوده است. وي مي نويسد که حشمت خليل يک انسان مبارز،وطنپرست، متواضع و غريب پرور بوده ودرراه رسيدن به آرمان هاي حزب و مردمش مانند يک مبارز راستين و ثابت قدم رزميده است.. مصدق مي نويسد که او يکي از کادر هاي برجسته بخش مخفي حزب ( پرچم ) بوده ودر دوران مخفي در بخش نظامي فعال بود.. رفيق مصدق پس از اشاره مختصر به زنده گي نامه و ويژه گي هاي شخصيت عالي حشمت خليل به ارتباط آماده گي رفقا در شب 19 بر 20 براي قيام بر ضد امين واميني ها چنين مي نگارد:
” … اين جانب در روز 19 بر 20 حوت 1357 از طرف رفقاي مسؤول وظيفه گرفتم تا رفقاي ارتباطي ام را جمع ودر گروپ هاي جداگانه با اسلحه دست داشته شان در حالت آماده باش آورده ومنتظر دستور باشم. رفقاي ارتباطي من در سه محل در گروپ هاي 8 الي 10 نفري جمع شدند که محل يک گروپ آنان درمنزل خودم بود. همچنان منزل رفيق مجيد زاده در نزديکي منزل ما قرار داشت و شخص ارتباطي به وسيله بايسکل مي توانست تماس بگيرد . شام سياه وتاريکي بود که زنده ياد شوکت خليل به خانه رسيد. وقتي دروازه کوچه را باز کردم در سيمايش پريشاني عميقي را مشاهده کردم. پرسيدم خليل، خيريت است؟ گفت چيزي نيست ، گپي نيست. گفتم رفقا دستور داده اند که جمع شويد و منتظر دستور باشيد. پرسيد دراين جا کساني جمع شده اند؟ گفتم بلي در حدود ده رفيق در منزل بالا هستند. گفت چيزي به خاطر خوردن براي شان آماده کرده ايد؟ گفتم بلي مادرم شله پخته ، همراي ترشي مي خوريم. شوکت قهرمان که سرا پا در فکر و اندوه غرق بود، داخل خانه شد تا پسر يگانه خود، عثمان جان شوکت خليل را که درآن وقت نه ماهه بود، ببيند ولباس خود را عوض نمايد. چند دقيقه يي نگذشته بود که خواهرم سهيلا ، خانم شوکت خليل برايم گفت ، شوکت بسيار پريشان معلوم مي شود، چي گپ است؟ برايش گفتم فردا قرار است تا قيامي عليه باند امين صورت بگيرد… ”
رفيق مصدق مي نويسد که شوکت خليل آن شب با لباس کريمي رنگ خويش در روي حويلي قدم مي زد و پيوسته سگرت دود مي کرد. سر انجام ساعت 9 شب به حرف آمد وبراي من گفت : تعدادي از رفقاي نظامي گرفتار شدند :
” ازنزدش پرسيدم که آدرس اين جا را مي دانستند ؟ گفت بلي يکي دوتاي شان. … برايش گفتم خودت بايد از اين جا فرار کني ومخفي شوي. گفت من بالاي آن ها اطمينان دارم ، چيزي را افشاء نخواهند کرد. پرسيد به شما دستوري آمده است ؟ گفتم تا هنوز ني ودوباره تاکيد کرده گفتم بايد فرار کني، هنوز وقت است. من رفتم به طرف منزل بالا تااز رفقا خبر بگيرم. چند دقيقه يي نگذشته بود که زنگ کوچه به صدا درآمد. من که دربالا بودم از بالاي زينه خواستم ببينم که کي است در پشت دروازه؟ ديدم جوان لاغر اندامي که بالا پوش سرمه يي به تن و کلاشنيکوف به دست داشت در عقب دروازه ايستاده و دو سه نفر مسلح ديگر در امتداد کوچه بندي ايستاده بودند. من بالايش صدا کردم که کي را کار داريد؟ گفت شوکت خليل را. من بدون اين که حرفي بزنم از پله ها پايين شدم و شوکت که هنوز هم در صحن حويلي قدم مي زد گفتم : شوکت پشت خودت آمده اند. هنوز هم وقت است. مي تواني ازراه عقب خانه همسايه فرار کني. شوکت قهرمان گفت اگر براي شان بگويي که شوکت در خانه نيست ، آن ها خانه را تلاشي مي کنند واين يک خطر بزرگ به خودت ورفقايي که اين جا جمع شده اند ومسلح هم هستند، مي باشد. پس بهتر است به عوض ده نفر يک نفر برود..”
رفيق مصدق آن لحظات غمبار ولي سرنوشت ساز را به ياد آورده و چنين مي نويسد :
” … چون چند دقيقه دروازه برروي ( دژخيمان امين ) باز نشد، دونفر آن ها بالاي بام بيت الخلا بالا شدند. شوکت قهرمان تصميم گرفت که همراي آن ها برود وخواست داخل خانه شده، بالاپوش و بعضي از وسايل ضروري اش را بردارد. اما افراد مسلح از بالاي بام با کش کردن گيت کلاشنيکوف هاي خويش به وي اجازه رفتن به داخل خانه را ندادند. شوکت قهرمان خود را فداي ده رفيق به شمول من نمود و دروازه حويلي را خودش باز کرده به آن ها مجال تلاشي خانه را نداد. من موضوع را به صورت عاجل به رفقاي مسؤول اطلاع دادم و ازآن طرف دستور گرفتم که رفقا را رخصت کنيد پلان فردا 20 حوت کنسل است…. اين که کي محل را افشا نموده بود ودر موتر به حيث راه بلد آمده بود، معلوم نشد. واز شوکت قهرمان الي نصب شدن ليست ها در ديوار هاي وزارت داخله بعد از خفک شدن نور محمد تره کي که اسمش درليست اعدام شده گان درج گرديده بود، هيچ احوالي نداشتيم. … بايد متذکر شد که در شب 19 بر 20 حوت 1357 تعداد کثيري از بهترين کادر هاي پرچم شامل رفقاي ملکي و نظامي دستگير و بدون محاکمه تير باران شدند. ازآن جمله يکي هم نيک محمد دلاور ( پدرنجيم نيکزاد آواز خوان خوش صدا که فعلاً درهاليند زنده گي مي کند ) بود. “
 
***
آري ! همان طوري که امروز رفيق بارکزوي گرامي در پيام شان نوشته اند، داستان مردي ومردانه گي زنده ياد شوکت خليل نامراد از همان روزي که آگاهانه به روي مرگ نگريست، تا همين لحظه هم درميان اعضاي حزب و هم درميان کساني که حزبي نيستند ؛ ولي مردانه گي را پاس مي دارند و حرمت مي گذارند، سينه به سينه نقل مي شد و غرور وافتخار مي آفريد براي رهروان راه شوکت خليل ها و خوژمن ها. اما بياييد براي يک سوال رفقاي زخمي مان بارکزوي و مصدق که مي پرسند چه کسي آدرس هاي خانه هاي رفقا را به دژخيمان مي سپرد ، پاسخ بيابيم.
درنوشتهء بارکزوي گرامي خوانده ايم که سه تن از رفقا نسيم جويا، ذبيح زيارمل و حضرت همگر عضو ارتباطي خوژمن بودند و آدرس خانه شان را مي دانستند. البته همه مي دانند که ازاين ميان رفيق حضرت همگر و نسيم جويا دراختفا به سر مي بردند و ارتباط شان با رفقاي شان قطع شده بود. حال يک رفيق مي ماند که فعال بود و آفتابي و مقرب درگاه. من گناه کسي را به گردن نمي گيرم ؛ اما پرچمي هاي ناپايدار را هنوز امين تف نکرده بود . بنابراين، اين رمزي است که بر قلبم يکي از همان زخم هايي را وارد مي کند که به گفته ء صادق هدايت به کسي نمي توان گفت. همان زخمي که روحت را مانند خوره مي خورد و مي تراشد.
در پاي يادواره ارزشمند مصدق عزيز اين ياد داشت هم آمده است :
” .. رفقاي عزيز! طرح قيام 20 حوت 1357 که خودم تا سرحد مرگ حاضر به هر نوع فداکاري بودم، منطقي نبود. زيرا باند امين از همان آغاز قيام ثور پلان برچيدن پرچمي ها را از حزب و دولت داشتند و طي ده ماه تمام کادر هاي پرچمي ها را به خصوص در بخش نظامي شناسايي کرده و حتي کروکي منازل شان را جمع آوري نموده بودند وبه خاطريک حمله عمومي منتظر يک بهانه بودند. با وصف اين که دستگيري رفقا به شکل انفرادي جريان داشت وازجانب ديگر اتحاد شوروي وقت که يگانه تکيه گاه حزب ديموکراتيک خلق افغانستان بود، بالاي خلقي ها وباند امين حساب مي کردند وسفير شدن رفقاي رهبري بهانه خوبي براي باند امين بود به خاطر کشتار دسته حمعي کادر هاي پرچمي به خصوص در بخش نظامي. ( 13 رفيق ازافسران قواي هوايي درهمان شب يک جا تيرباران شدند) رفقاي مسؤول درآنوقت بايد درزمينه روشني انداخته و به پرسش هايي که چه کسي دستور قيام داد و به اساس چه و محاسبه بالاي کدام قوت ها؟ و چطور پلان قيام افشا شد و کي ها درآن نقش داشتند؟ )
بلي اين پرسش ها نزد هررفيق حزبي ما موجود است. بارکزوي عزيز نيز درپيام امروزي شان ياد آور شده اند که همه شان درهمان شب 20 حوت دستگير شدند و بنابر برخي اطلاعات در6 حمل تير باران شدند.
رفيق عبدالملک لکنوال گرامي نيز نگاهي روشنگرانه يي دارد درمورد پايمردي زنده ياد شوکت خليل و در پاي اين نوشته ارزشمند چنين مي نويسد :
” … رفيق شوکت خليل قهرماني بود که روحش را شاد مي خواهيم . نيک محمد دلاور شهيد ديگري است از قافله رفقاي سربه کف گرفتهء ما. نيک محمد دلاور پسر ارشد دگروال دلاور درزمان داکتر شهيد نجيب الله، سنا تور بود که منزل شان مخفيگاه رفقا بود. رفيق گرانقدر اسدالله کشتمند نيز در دوران مخفي در همين جا مخفي بود. رفيق شهيد نيک محمد دلاور را يک جا با برادر رفيق نور احمد نور – اسمش را فراموش کرده ام – دستگير نمودند که درهمان روز بعد از شکنجه هاي فراوان به دستان ناپاک پولپوت هاي اميني جام شهادت نوشيد…”
رفيق ديگري که نصيراحمد دستگير نام دارد و يکي ازهمين زخم هاي ناسور را دربغل ، اين کومنت را درهمان جا وبه همان ارتباط نوشته است که من فشرده آن را تقديم مي کنم :
” … درآن زمان من نو جوان 17 ساله بودم. ما درآغاعلي شمس زنده گي مي کرديم.. نزديک هاي شام بود که رفيق فريدون ( منشي گروپ ما ) به خانه آمد و برايم گفت که ما يک وظيفه داريم وبايد به جايي برويم. بدون پرس وپال فقط بالاپوش خود را گرفته وبه مادرم احوال دادم ورفتيم. بالاخره به شهرنو به منزل يکي از دوستان ما به نام سلام الدين رسيديم که چند تن ديگر نيز قبلاً حضور به هم رسانيده بودند… ازچهره هاي همه تشويش هويدا بود. محصوصاً از صاحب خانه که برادر کلان شان رفيق صلاح الدين پيوسته در رفت و آمد بود وهرچند لحظه از کنار پرده بيرون را که کاکاي شان پهره مي کرد، نظاره مي نمود…. خلاصه حوالي ساعت 9 شب يکي از رفقاي مسؤول ما که فکر مي کنم رفيق همايون محبوب بود، آمد و گفت : وظيفه ختم است. به صورت انفرادي پراگنده شويد. اين مقدمه براي آن بود که من نيز مانند شما ( منظور رفيق مصدق است . عظيمي ) سوال کنم : اين تصميم گيرنده کي بود؟ بالاي کي و کدام قوت هه، محاسبه کرده بود؟ آيا استفاده سازمان ديموکراتيک با جوانان زير سن 18 سال براي چنين وظيفه جنايت نبود ؟ … “
***
فردا شب نگاهي خواهيم انداخت به ياد داشت هاي رفقا عظيم بابک و ظهير جمشيد درمورد زنده ياد ياسين و برخي ياد داشت هاي ديگر درمورد روز گار سياه امين ودرد ها وزخم هايش!
 
***

زنده ياد ر.فاني ممي گويد :

دگرمگو که چه شد، چون شد و چه پيش آمد
مگو که خرمن ما راکدام صاعقه ســــــــــوخت 

دگر مگو که براين کاروان کي شبــــــخون زد
مگوچه اهرمني آتــــــــــــش فــــاد افروخت

مگو کي برد به تـــــــــــاراج هســــــتي ما را
وبر سر چه دکاني نـــــــــــــهاد و چند فروخت

( که من شناخته ام دزد هاي قافله را )

 
رفيق سرورزهتاب گرامي درمورد رفيق نسيم جويا جنين مي نويسد:
” … رفيق جويا در زمان حاکميت رژيم غرقه به خون آن مرد مؤقر درمنطقه آقا علي شمس که دران برهه ما هم درآن جا زنده گي مي کرديم، مسؤول ارتباطي ما بود. شبي را به ياد دارم که خطاب به من گفت که اين ديدار ، آخرين ملاقات ما خواهد بود. ديگر نخواهيم ديد وبه رفقا گوشزد کنيد گه به آدرسم نيايند و مواظب خويش باشند. بعد از همان شب سياه الي ششم جدي 1358 ديگر وي را نديديم و درآن وقت دستور همين بود که رفقا يک يک نفربا مسؤورلين تماس داشته باشند.“…
اميدوارم با اين توضيح و روشنگري هايي که رفقا ودوستان درزمينه به ميدان کشيدن چهره هاي پرچمي هاي ” ناپايدار ” انجام خواهند داد،؛ ما وشما نيز دزد هاي قافله خويش را بشناسيم. اما ترکيب مقبول ” پرچمي هاي ناپايدار ” از گرامي کشتمند بزرگ است که از کتاب ” ياد داشت هاي سياسي ورويداد هاي تاريخي ” شان به
عاريت گرفته ام بر گرديم:

درباره زنده ياد حشمت خليل جوانمرد رفيق عزيز سلطان آشنا نيز ياد واره يي نوشته اند که به پندار من براي معرفي توانايي هاي بيشمار اين مبارز – ازجمله تن دادن به مناظره روياروي با حريفان ايديولوژيک و مجاب ساختن آنان با حربه منطق واستد لال – ، کمک بزرگيمينمايد:
” … بهار سال 1353 بود. معلمي به نام شوکت خليل که مضمون فزيک را تدريس مي کرد به تازه گي در ليسه وکيل شهيد شهر پلخمري آمده بود. همه جا صحبت از وي وشيوه تدريس او بود که فزيک رابنياد علوم مي دانست ودستآورد هاي آن را ثبوت احکام ماترياليزم. مدير مکتب مان را که اخواني و فارغ فاکولته شرعيات ، ديکتاتور و انسان مضر بود وازهر خوب وبد ي که درمکتب اتفاق مي افتاد ، بلافاصله به ولسوال بيسواد ولي ديکتاتور ( حسن يار) گزارش مي داد. … با آمدن شوکت خليل و سر بي هراس او شور و شعف بي مانندي ميان اعضاي سازمان هاي سياسي به خاطر جلب وجذب جوانان به صفوف و سازمان هاي شان ديده مي شد. جوانان دسته دسته به جنبش چپ ( پرچمي ها ) و تک تک به حزب اسلامي رو مي آوردند. برهم خوردن تعادل اين مراجعين به نفع يک حزب اعضاي حزب ديگري را چنان خشمگين مي ساخت که دست به برخورد فزيکي نيز مي زدند. آغاز گر اين ماجرا جويي ها غالباً حزب اسلامي بود. معلم سپورت ما که غير حزبي بود روزي در نوت سپورت نا آگاهانه از مارکس وانگلس نقل قول کرده بود. چند روزبعد ازاين ماجرا گلبدين حکمتيار همراه با سيف الدين پسرملا نصرالدين که درآن هنگام نسبت به گلبدين مقام بالاتر در حزب اسلامي داشت به مکتب مراجعه و معلم سپورت بيچاره و بي خبر ما را درپيشروي مکتب زير قين وفانه گرفتند که چرا در نوت سپورت از کمونيست هاي بي خدا نام برده اي؟ درکنار گلبدين و سيف الدين پسران دوکتور انور که جوانان رشيد سپورتمين و يک سر وگردن از ساير متعلمين بلند تر بودند ، نيز قرار گرفته بودند که در صورت بر خورد فزيکي حريفان را تار ومار کنند. معلم سپورت بيچاره خونش خشک شده وخلاص گير مي پاليد. ما که به تازه گي به عضويت حزب درآمده بوديم، هنوز آماده گي کافي براي بحث و مشاجره نداشتيم. … درهمين گير ودار بود که شوکت خليل شهيد از راه رسيد. زنده ياد چنان بحث داغي را با ايشان بدون توجه به گردن کلفتاني که در کنار آن دو قرار داشتند، به راه انداخت که هردو پس از نيم ساعت مباحث سرافگنده و شکست خورده محل را ترک گفتند. او سمبول شجاعت، صداقت وفداکاري بود. يادش گرامي ونفرين برآناني که خون اين انسان پاک ووطندوست را نا جوانردانه ريختند . “

***

درمورد برخي از مخفيگاه هاي حزبي و سيما هاي شجاع و سربه کف گرفته حزب ما که منازل شان را ماه ها دراختيار رفقاي حزبي ما گذاشته بودند ودرحقيقت با دليري به چشمان مرگ نگريسته وحماسه هاي به ياد ماندني از خود به ياد گار گذاشته اند، متأسفانه معلومات ما جسته و گريخته است و تا هنوز شمار دقيق ، محلات و مناطق و نام هاي بزرگمرداني را که خطر کرده و حتي حاضر شده اند که در کنار خانواده هاي شان چند تن رفيق حزبي شان را نيز جا دهند و خدمت کنند، معلوم نيست. اما رفقايي که اينک اين جا و آن جا دراين مورد مي نويسند، درحقيقت، نخستين گام ها را براي روشن ساختن تاريخ آن دوره سياه و مبارزه فرزندان اصيل وراستين حزب ما انجام مي دهند. از آن جمله اند ر فيقي شير صارم و رفيق مصدق و اميدوارم که آرام آرام شاهد روشن شدن راز ها ورمز هاي فراوانيباشيم . 
دريکي از کومنت هايي هايي که رفيق عظيم بابک براي من نوشته بودند معلوم مي شود که خانه رفيق ياسين بنگش درشيوه کي نيز محل اختفاي برخي از رفقاي ما بوده است.
رفيق بابک دريکي از کومنت هاي شان ازمن پرسيده بودند که آيا رفيق را به نام ياسين بنگش که ازشيوه کي ودوستش بود، مي شناختم يا ني. نوشته بود که گمش کرده وسال ها مي شود که از وي خبري ندارد. درپاسخش نوشتم که من يک ياسين را مي شناختم که داماد برادرم بود و چند سال پيش درعمليات در ولايت وردگ در يک نبرد رويارروي با مجاهدين سابق شهيد گرديد. اما رفيق ظهير جمشيد که دوست رفيق بابک را مي شناسد ، چنين نوشت :
“..عظيم بابک گرامي ! ياسين دوست ورفيق دوران جواني و عسکري ام بود. برادرانش انارگل واگراشتباه نکنم بادارگل. چرده سياهش را به شوخي مي گرفتيم. ” فاسينوبنگورا ” صدايش مي کرديم.. يادش گرامي باد! “

رفيق بابک نوشت:
“..ظهير جمشيد گرامي. رفيق ياسين بنگش همان ياسين سياه، شهيد گلگون کفن حزب است. او پس ازپلينوم هژده حزب براي همبسته گي رفقا و سازمان مخفي دور دوم سخت رزميد. پس از استيلاي شوراي نظار هم بادارگل و هم خودش به گونه ناجوانمردانه توسط باند قسيم فهيم به شهادت رسيدند. … آن ياسين شهيد ديگر همان است که رفيق محترم نبي عظيمي نوشته ، يعني داماد برادر شان. روابط من باهردو ياسين روابط دو برادر بود..”
 
***
به ارتباط محلات و خانه هايي که پرچمداران در دوران تره کي – امين ناگزير مخفي شده وبه مبارزه زيرزميني که يکي از اشکال بسيار دشوار مبارزه است، پرداخته بودند، رفيق عظيم بابک چنين مي نويسد :
” … شيوه کي يکي از مخفيگاه هاي با ارزش پرچمداران در دوران امين بود.. ظهور رزمجو که گرداننده سازمان مخفي پنداشته مي شد، از شروع دوران اختفا تا شش جدي درخانهء رفيق امين لطيفي افسر گارد ملي ، فعلاً باشنده شهر بريمن آلمان زنده گي مي کرد. بعد ها تعداد ديگر به او پيوستند. خانه رفيق لطيفي در دهکده مموزايي يا شايد هم محمد زايي ( دربين مردم محل به مموزاي ها شهرت دارد.- عظيمي ) مربوط شيوه کي بود . ليسه شيوه کي تا هفت ثور يکي از ليسه هاي ولايت کابل دارنده بيشترين معلمان و شاگردان پرچمدار بود. رفيق عبدالرزاق عريف درآن ليسه معلم بود و نسلي از پرچمداران را پرورش داد . اکثر معلمان ليسه شعله يي بودند که با پرچمداران روابط بسيار نيک داشتند. شرافت آن ها که يادم مي آيداصلاً فکر نمي کردم خصومت مائو ييست ها با پرچمداران ژرفا پيد کند. ”
با تاييد حرف هاي رفيق بابک گرانمايه ، جناب نجيب داوري عزيز نيز در پيامي نوشته اند که از هنگامي که مکتب شيوه کي از متوسطه به ليسه ارتقا يافت حضور گسترده فارغان فاکولته هاي ساينس وادبيات پوهنتون کابل به حيث استاد باعث شد که چرخ هاي تحولات فکري درليسه مذکور به حرکت درآيد.
سپس مي نويسد که استاداني مانند استاد عزيزالدين معلم کيميا، استاد کرام الدين معلم رياضي و استاد غزيز غفوري معلم فزيک که تعلقات شعله يي داشتند نه تنها در امر آموزش پيشتاز بودند؛ بل درصداقت، راستکاري، دادن حق به حقدار و جلوگيري از تقل و نقالي نيز سرآمد ديگران بودند:
“ … من بسياري اوقات حسرت مي خورم که چرا حفيظ الله امين چنين شخصيت هاي صادق ووطنپرست را گذشته از طرز تفکر ايديو لوژيکي شان به جوخه اعدام سپرد. يکي از استاداني که مرا در امرنوشتن داستان و مقالات خيلي رهنمايي نمود، استادي بود به نام شفيع حبيب که مضمون دري را تدريس مي کرد وازجمله هنرمندان راديو افغانستان هم بود. .شايد بعضي از آهنگ هايش در آرشيف راديو افغانستان موجود باشد… مگر همين شخص را هم حفيظ الله امين خاين و نابکار به جرم شعله يي بودن اعدام کرد. حيف و صد حيف !! ”
ياد داشت ديگر از رفيق شيرمحمد صارم درباره زنده ياد امتياز حسن، افشا شدن محل يکي از مخفي گاه ها و مقاومت برخي از پرچمداران نستوه وسرفراز زن ومرد حزب ما دربرابر شکنجه هاي دژخيمان :
“… آن چه من مي نويسم نظر وبرداشت خودم است و آرزو دارم رفقايي که خود درعمق قضايا بودند، دقيق واصل ماجرا را بيان دارند. تعدادي به هردليلي که هست، مي خواهند نقش ارزنده واساسي زنده ياد امتياز حسن را درمبارزه مخفي کم جلوه دهند. آنان اهداف مشخص خود را دارند. چنان چه بعد هم ديديم که همين افراد تا آخرين امکان کوشيدند که زنده ياد امتياز حسن را از ميدان عمل به دور نگاه دارند و مؤفق هم شدند. که به صفت سفير دربلغاريا مقرر شدند. افشا شدن مخفي گاه در آخرين روز ها را هم اززبان بسياري از رفقا شنيديم که به اثر از دست دادن مقاومت رفيقي درمقابل شکنجه باند امين صورت گرفت وتعداد زيادي ازرفقا به همان دليل افشا و زنداني شدند. از مقاومت دو خانم قهرمان ثريا جان پرليکا و ظاهره جان هم همه مي دانند که تا اخير قهرمانانه مقاومت کردند و حرفي از دهن شان باند امين جلاد نتوانست بيرون بکشد. همچنان از رفيقي که سال هاست هيچ رفيقي ياد نکرده است، رفيق شاه عبيد است. رفيق شاه عبيد که شباهت چهره اش بسيار نزديک به زنده ياد ببرک کارمل بود، درموردش شکنجه گران کام مي گفتند يک پرجمي خوب کلان را گرفتيم ولي گنگه است. اگر اشتباه نکنم رفيقي ازپيراهن خون آلود وي نيز درزمان شکنجه گفتني هايي داشت ..”
ياد داشت رفيق جنرال آصف الم در برگه يادواره ها :
” … من نيز دگروال عبدالرحمان شهيد گلبهاري را که درکودتاي 26 سرطان سال 1352 اشتراک داشت مي شناسم که يک پرچمدار با درايت و مردم دوست بود،.شبي از طرف شب گردان و دژخيمان تره کي – امين از منزلش واقع مهتاب قلعه دستگير وبرده شد و باز نگشت “
ياد داشت رفيق فرزانه مان شجاع شجاع الدين در برگه ياد واره ها :
” رفقا هريک محمد ظاهر، محمد طاهر ومحمد اشرف ساکنان شورابه استالف که هرسه محصلين سال سوم پوليتخنيک کال بودند به تاريخ 18 – 20 حوت 1357 درجريان پخش شب نامه ازطرف باند امين – المجدد ( لايق ؟ ) گرفتار وبه شهادت رسيدند.”
ياد شان گرامي باد و خاطرات شان تابناک درآيينه تاريخ نهضت روشنفکري وطن.
***
براي دستچين کردن ياد داشت هاي رفقا ودوستان گران قدر جهت ثبت دراين زنجيره نوشته ها به زودي برمي گردم. اما پيش ازآن کمي از روز هاي دشوار دوران اختفا در يکه توت :
هروقت که ازخود مي گويم و از قصه هاي آن دوران سياه که تمامي ندارد، به ياد شهرزاد قصه گو مي افتم. همو که شب مي شد ، قصه مي گفت. مي گفت و مي گفت و داستان که به اوج نزديک مي شد، فاژه مي کشيد و پادشاه قصه شنو را به ياد خواب مي انداخت. شاه غافل مي شد وکشتن کنيزک را فراموش مي کرد. و يک روز ديگر بر زنده گي آن قصه گو مي افزود. منتهي شهرزاد قصه عشق سر مي کرد و از عجايب و غرايب و ماجرا هايي که در دو راهي عشق و خطرپيش مي آمد، قصه مي گفت؛ اما قصه هاي ما ، همه اش حکاياتي است، ازکشته شدن گروه گروه آدم ها، از زنده به گور شدن ها ، از رنگ خون گرفتن سرک ها و کوچه ها.از شکنجه ها، از ناخن کشيدن ها، برق دادن ها و به باستيل ها افگندن هزاران بينوا وبيگناه اين سرزمين. شهرزاد که به يادم مي آيد، بلافاصله به ياد پدر نيز مي افتم. به ياد زمستان هاي سرد و سخت . پته صندلي و کتاب الف ليله. عجب کتاب ضخيمي بود و عجب قطع و صحافتي داشت . کم ازکم 35 سانتي طول و 25 سانتي عرض با کاغذ زرد رنگ اخباري. آن وقت ها نمي توانستم بلندش کنم. زورم نمي رسيد. سنگين بود و زور بازو مي طلبيد بلند کردنش. پدرم آن کتاب را از بازار کتابفروشي کابل خريده بود. از همان بازاري که روز وروزگاري صوفي عشقري نيز دکاني داشت و بروبيايي و ازشيفته گان سروده هايش يکي هم پدرم بود. شايد هم کتاب را ازنزد وي خريده بود و در همان جا پوشش کرده بود ، ازبخمل نسواري .

اين مطلب آخرين بار توسط admin در الأربعاء 25 ديسمبر 2013 – 5:17 ، و در مجموع 1 بار ويرايش شده است.