کتاب چگونه ما به بیماری ویروس( A)هجوم به افغانستان مبتلا میگردیدیم Virus*A*

بخش سوم

عبدالکریم میثاق: پس از برگشت منشی عمومی از مسکو، ما احساس کردیم که مناسبات میان استاد و ”شاگرد” خراب شده است. اما علت آن چه است؟ در ظاهر امر صرف یک اختلاف بین آنها موجود بود: امین تقاضای سبکدوشی چهار وزیر را نموده بودکه برای وی نامطلوب بودند: وطنجار وزیر داخله (تره‌کی با او رابطه‌ بخصوص حسنه داشت)، گلاب‌زوی وزیر مخابرات، مزدوریار وزیر سرحدات و اقوام و قبایل و سروری رئیس اگسا. امین می‌گفت که: «آنان دشمنان خلق اند. از من تابعیت نمی‌کند، اوامر مرا مدنظر نمی‌گیرند. باید دم شان را کوتاه کرد».
تره‌کی مخالف سبکدوشی این افراد بود. زیرا آنها را از سال‌های مبارزه مشترک به خوبی می‌شناخت و از کار آنها هیچ شکایتی نداشت.
امین به اقدامی دیگری متوصل شد و ضمن خبری از رادیو کابل اعلان کرد که بنابر تصمیم شورای انقلابی (به سرپرستی‌ تره‌کی) چهار شخص ذکر شده از پست‌های دولتی سبکدوش شدند. حدس زدن گام بعدی امین کار دشواری نیست: دستگیری حتمی ”قهرمانان انقلاب” دیروز و احتمالاً اعدام آنها.
ا. م. پوزانوف: زمانی که گرومیکو از یکه‌تازی صریح امین مطلع گردید؛ از من تقاضا نمود تا باردیگر نزد منشی عمومی ‌رفته و محتوای دو مصوبۀ دیروزی بوروی سیاسی ما را به اطلاعش برسانم و در مورد همرایش صحبت نمایم.
ما بازهم با همان‌ترکیب قبلی رهسپار ارگ شدیم. تره‌کی بلادرنگ ما را در یکی از اطاق‌ها در منزل دوم قصر ارگ پذیرفت. از نزدش پرسیدم که آیا در مورد برخورد با چهار تن از اعضای حکومت اطلاع دارد؟
گفت: واضح است که اطلاع دارد. پس پیشنهاد کردم: «بیائید که یک باردیگر وقایع غیرعادی بوجود آمده را ارزیابی و بررسی نماییم و هرگاه شما لازم ببینید رفیق امین را نیز در همین جا دعوت می‌کنیم».
او گوشی تلفون را برداشت و به پشتو با امین صحبت نمود. دفتر او در نزدیکی‌ها قرار داشت. سپس گفت: «اکنون می‌آید».
و اینک او ناگهان در مورد پلان‌های امین برای به دست گرفتن تمام قدرت صحبت کرد. نمی‌دانم برای او چه اتفاق افتاده است. او با تلخی در مورد امین مطالبی را گفت که ما باربار تلاش کرد یم تا وی را بدان متقاعد سازیم، اما همه بدون نتیجه بود. و حال بسیار ناوقت، بی‌اندازه ناوقت چشم‌های او باز شده بود!
ناگهان صدای تیراندازی ماشیندار درست در بیرون در شنیده شد. از جا پریدیم. گورلوف با سرعت به طرف پنجره رفت و فریاد زد: «امین به طرف موتر می‌دود!»
تره‌کی از همه نزدیکتر دروازه بود. من او را بسمت دیگر کشاندم. بادی‌گاردهای منشی عمومی دویدند. چیزی را به پشتو برایش توضیح دادند.
تره‌کی گفت: «رئیس دفتر و سریاورم سید تړون کشته شد».
تره‌کی گوشی تلفون را برداشت، اما ارتباط توسط کسی قطع شده بود.
زمانی که ما قصر را‌ ترک نمودیم، جسد شخص کشته دیده می‌شد. او طوری افتاده بود که رویش بسمت بالا قرار داشت و دست راستش در کمربندش بود تا تفنگچۀ خود را بگیرد. و درین موقع رگبار مرمی او را فرش زمین ساخته بود.
پس از آن، ما سعی کردیم تا در مورد جزیات رویداد خود را وارد سازیم که چطور این همه اتفاق افتاد. باین‌ترتیب پس از صحبت تلفونی، امین یکجا به سه تن از بادی‌گاردهایش، به ارگ رسیدند. موتر او در کنار قصر، در چند قدمی جایی که ما حضور داشتیم توقف نموده بود. او با دست دادن با راننده‌های شوروی احوال پرسی نموده و یکتن از بادیگاردهای خود را در وسیله نقلیه گذاشته و با دو تن دیگر داخل قصر شد. در آنجا، او را تړون سریاور که بهترین دوست امین بود، استقبال نمود. امین به او و یک تن از بادیگاردهای خود هدایت داد تا پیش بروند و خودش با محافظ دومی با فاصلۀ نسبی به تعقیب آنها در حرکت شد. آنها شروع به بالا شدن در زینه‌ها بسوی منزل دوم نمودند. هنگامی که همان دونفر اولی به قسمت بالایی زینه رسیده بودند، تیراندازی شروع شد.
من نمی‌توانم طور دقیق در مورد اینکه ‌نخست کی انگشت به ماشه برده بود؟ پاسخ دهم. اما احتمالاً، تړون می‌خواست که محافظین‌ تره‌کی را از دروازه دور سازد، و تهدید کنان دست به تفنگچه برده و آنان نیز مسلط به اعصاب خود نشده، و آغاز به فیر نمودند.باید تکرار کنم که این تنها یک حدس و گمان است.
روز بعد شاهدان و فیر کنندگان این حادثه به دستور امین دستگیر و بدون هیچ ردی ناپدید شدند.
من قبل از ‌ترک قصر به‌ تره‌کی گفتم: «ایجاب می‌کند که ما باید نزد امین برویم». او مخالفت نکرد. ما با منشی عمومی وحشت زده خدا حافظی نموده و پس از پنج دقیقه نزد امین بودیم.
به نظر می‌رسید که او صادقانه از آمدن ما خوشحال شده است. او با من دست داد و من لکه‌های خون را در آستین کرتی اش مشاهده نمودم.
پرسیدم: «رفیق امین شما زخمی‌شده اید؟»
– «نه، من بادی‌گارد زخمی خود را کمک نمودم».
درین موقع خیلی نزدیک ما، مرمی از توپ تانک فیر و در اثر اصابت آن یکی از وسایط ایستاده در زیر کلکین تکه تکه شد.
با دیدن این حادثه گفتیم: «رفیق امین شما کنترول وضع را بدست گیرید! صحبت‌های خود را به یک موقع مناسب به تعویق می‌اندازیم».
زمانی که بعد از مدتی برگشتیم، امین گفت که: «باید تره‌کی از تمامی موقف‌هایش سبکدوش گردد». ما با قاطعیت با این طرح مخالفت نمودیم. او قدری عقب نشینی کرد و گفت: تره‌کی حداقل باید از یک مقام سبکدوش شود. ما بار دیگر مخالفت خود را درباره اعلام کردیم. پس از جر و بحث طولانی، فیصله نمودیم که صبح‌هنگام نسبت به شب، تصمیم حکیمانه‌تر، اتخاذ می‌شود. اکنون وداع می‌نماییم و فردا صحبت‌های خود را ادامه می‌دهیم».
ما رفتیم؛ و امین فرصت را از دست نداد. در جریان شب بخش بیشتری از رهبران حزبی و اعضای شورای انقلابی را متقاعد ساخته بود که‌ تره‌کی قصد قتلش را داشت.
صبح ما در مقابل عمل انجام شده قرارگرفتیم؛‌ تره‌کی از همه پست‌های که در حزب و دولت داشت بر کنار و در عوض، امین تمام آنها را متصرف شده بود.
یک شاهد دیگر حادثۀ قصر ارگ وجود داشت، اما از آنجای که او خواست تا نام خانوادگی اش ذکر نشود، سخنان او را بدون ذکر هویت او نقل می‌کنیم:
– پس از تیراندازی، رنگ چهرۀ‌ تره‌کی پریده و شوک دیده بود. چنین معلوم می‌شد که او تصور می‌کرد که کارش تمام است. در دهلیز آثار متراکم دود باروت ناشی از فیرها بجا مانده بود. نعش خون‌پر تړون در میان منزل اول و دوم قرار داشت.
یکی از محافظان نزد تره‌کی آمد و با وارخطایی گفت: «آنها بسوی ما فیر نمودند و ما مجبور شدیم که جواب دهیم»
و یک نکتۀ دیگر: با نظراندازی بر زخم‌های تړون که بسیار متراکم بود، می‌توان گفت که هرگاه امین نزدیکش می‌بود، او نیز نمی‌توانست نجات یابد.
من به روایت این شخص باور ندارم؛ فکر می‌کنم که امین از منزل اول پیشتر بالا نشده، و در ساحۀ خارج از ساحه فیر قرار داشت. او خودش طراح این عمل بود، تا بعداً بهانه‌یی برای تصفیه حساب با‌ تره‌کی پیدا نماید و همۀ ما را احمق فکر کند.
ع. ک. میثاق: این چه بود؟ آیا دسیسۀ واقعی برای از بین بردن امین بود و یا هم صحنه سازی؟ من نمی‌توانم بدین سوال پاسخ ارائه نمایم. یک واقعۀ مرموز و تاریک و بسیار تاریک!
امین شخصاً برایم چنین توضیح داد: زمانی که در آن روز مصیبت‌بار، تره‌کی او را نزد خود به قصر دعوت کرد؛ قبل از اینکه نزدش برود، به رفیق خود تړون زنگ زده بود. تړون قبلاً بصفت قوماندن ژاندارم پولیس در وزارت داخله وظیفه داشت و اکنون سریاور شخص‌ تره‌کی بود. امین او را بصفت عضو علی‌البدل کمیتۀ مرکزی ح.د.خ.ا. ‌پیشنهاد نموده بود و مناسبات خیلی نزدیک دوستانه با او داشت. او از تړون پرسیده بود که آیا در صورت آمدن خطری او را تهدید می‌کند یا خیر؟
او جواب داده بود که چون رفقای شوروی نیز در قصر هستند، جای برای ‌ترس وجود ندارد.
«تړون در طبقه پایین منتظرم بود، او و وزیر زیرک بادیگارد من از جلو و من و محافظ دیگرم چند قدم عقب‌تر در عقب آنها روان شدیم. در حال بلند شدن به طبقه دوم، دو افسر مسلح با ماشیندار در درب اتاق‌ تره‌کی ایستاده بودند. تړون با صدای بلند دستور داد که رفیق امین می‌آید راه را باز کنید. اما آنها ناگهان اسلحه‌های خود را به جانب آنها توجیه و آتش گشودند. تړون بلافاصله کشته شد و بر وزیر زیرک محافظ من که با وجود خود مرا پوشاند، نیز گلوله‌ها اصابت کرد.»
امین موفق شد که از قصر فرار و خود را به موتر رساند و حرکت نمود.
از میثاق سوال نمودیم: پس این واقعه چگونه اتفاق افتاد؟ چرا افسران، فیر نمودند؟ ممکنست که خود امین آنان را به همچو اقدام تحریک کرده باشد؟ به مشکل می‌توان باور کرد که تره‌کی خواسته باشد بدین شیوه با دوست خود و آنهم در حضور مشاورین بلندپایه اتحادشوروی برخورد نماید.
شاروال این جمله را تکرار نمود: «من هم، مانند شما در مورد واقعه اتفاق افتاده تنها حدس می‌زنم و احتمالات را مجسم می‌سازم. اما من تصور می‌کنم که بریژنف و‌ تره‌کی در مسکو به تفاهم رسیده بودند که امین باید از صحنه سیاست حذف شود و بشکلی دور ساخته شود. زیرا آنها، او را عامل اصلی و اساسی انشعاب در حزب می‌دانستند. علاوه بر این همانطور که به خوبی مشاهده کردیم، مسکو، «فرد دوم» را مانع اساسی برای رفع انشعاب می‌دید و با موجودیتش امکان رفع انشعاب و تأمین وحدت هردو جناح حزب دیده نمی‌شد. علاوه بر این، همانطور که دیدیم انحرافات چپ ”شخص دوم”، سبب شرمنده‌گی مسکو شده بود.
این یک معما باقی مانده است که چرا‌ تره‌کی از مجرای صلح‌جویانه این معضله را حل ننمود؟ چرا پلینوم کمیتۀ مرکزی و یا جلسۀ بوروی سیاسی را دعوت نکرد تا این معضله را از آن طریق حل نماید؟ آیا او مطمئن نبود که در مبارزۀ رو در رو با امین نمی‌تواند پیروز شود؟ یا او نیز همانند امین فقط به روش‌های توطئه‌آمیز علاقه داشت؟
بلی! هردوی آنها هم‌سان به اساسنامۀ حزب عمل نه نمودند و آنرا محترم نشمردند و برای اخلاق ارزش قائل نشدند. در همان روز رهبر دولت افغانستان تجرید شد.
شب امین جلسۀ بوروی سیاسی و صبح پلینوم کمیتۀ مرکزی را دعوت نمود. او با مهارت و با نیرنگ در مورد حملۀ «سازمان یافته بر اساس هدایت‌ تره‌کی» بر جانش و تلاش برای از میان برداشتنش، برای اعضای کمیتۀ مرکزی توضیحات داد. امین با صدای حزن انگیز گفت: «یک عضو علی‌البدل کمیته مرکزی، رفیق عزیز ما تړون کشته شد. آنها می‌خواستند مرا، منشی کمیتۀ مرکزی حزب و صدراعظم را نیز بکشند. آنان می‌خواستند به کمک چهار تن خائن پست و ‌ترسو که من چهار روز قبل آنها را از موقف‌های شان برکنار ساخته بودم، در حزب و دولت کودتا نمایند. آنان در برابر انقلاب کبیر ما شمشیر را از نیام کشیدند، اما بگذار که این شمشیر سرهای خود شان را بَبُرَد!».
امین پیشنهاد کرد تا‌ تره‌کی از حزب اخراج گردد، و این امر خودبخود منجر به سبکدوشی موصوف از تمامی پست‌های موصوف می‌شد. من و پنجشیری یک تن دیگر از اعضای بوروی سیاسی، پیشنهاد کردیم تا‌ تره‌کی را به پلینوم دعوت و شخصاً درباره از او بشنویم.
امین با عصبانیت گفت: « تره‌کی نمی‌خواهد با کسی حرف بزند. او جواب تلفن را نمی‌دهد و به نگهبانان خود دستور داده است تا هر کسی را که قصد نزدیک شدن به محل اقامت او نماید، بکشند. رفیق میثاق! اگر شما، اینقدر شجاع هستید، پس نزد‌ تره‌کی رفته و او را به اینجا دعوت کنید.»
من درک کردم که هرگاه بروم، افراد امین مرا می‌کشند و مسئولیت آنرا نیز به گردن محافظان‌ تره‌کی می‌اندازند.

پلینوم در سالون «قصر دلکشا» دایر گردید. چهارطرف توسط گارد و ماموران امنیتی محاصره و در بیرون سالون قطار تانک‌ها جابجا شده بود. ریاست پلینوم را منشی کمیتۀ مرکزی ح.د.خ.ا. وزیر امورخارجه – شاه‌ولی به عهده داشت.
در نتیجه، شرکت کننده‌گان پلینوم به اتفاق آرا به سبکدوشی‌ تره‌کی از حزب و تأیید امین بصفت منشی عمومی حزب رای دادند.
بلافاصله به تعقیب آن، جلسۀ شورای انقلابی دایر شد و‌ تره‌کی از سمت ریاست آن شورا سبکدوش، و امین بحیث رئیس شورای انقلابی انتخاب شد.
ل.ن. گوریلوف: یکی از دفاتر مشاوریت نظامی ما در همان جا، همان محلی که پلینوم دایر گردید، قرار داشت. بخاطر ندارم که پلینوم چقدر وقت را در بر گرفت؛ یک ساعت یا چیزی بیشتر. اما خوب بخاطر دارم که در تمام این مدت از سالون جلسه صداها و فریادهای «هورا، هورا، هورا» شنیده می‌شد و بدینگونه شاملین پلینوم با فریادهای صمیمانه انتخاب “پیشوای جدید” را استقبال نمودند. سفیر نزد من نشسته بود و انتظار می‌کشید که این هیاهو چطور و چگونه ختم خواهد شد‌.
سرانجام شنیدیم که سالون را ‌ترک می‌کند. ما از اطاق بیرون و با شاه‌ولی عضو بوروی سیاسی مواجه شدیم. موصوف با چهرۀ نهایت بشاش و خندان به پوزانوف گفت: «به رفیق امین تبریک بگوئید؛ اکنون او منشی عمومی می‌باشد».
ش. جوزجانی: من هم در همان جلسه، ساده لوحانه به امین پیشنهاد نمودم که تره‌کی را در نشست پلینوم دعوت نمایید تا از او هم چیزی بشنویم. اما امین با عصبانیت گفت: «این امکان ندارد. او نمی‌خواهد که با ما حرف بزند». امین در واقع عملاً قبلاً قدرت را غصب و قبضه نموده بود. تنها این تصرف قدرت از جانب او باید شکلاً در پلینوم تأئید می‌گردید.
من شخصاً حتی تصور نمی‌کردم که منشی عمومی قبلی بقتل رسیده باشد، به همین جهت روزی به رهبر جدید پیشنهاد کردم که: «بیائید رفیق‌ تره‌کی را غرض تداوی برای مدت طولانی به یکی از کشورهای سوسیالیستی اعزام نمائیم». هم‌صحبتم سخن مرا قطع کرد و گفت: «از کجا معلوم که او از آنجا علیه ما فعالیت نه نماید».
متعاقباً همه صحبت‌ها در مورد سرنوشت رهبر حزبی و دولتی مخلوع کم‌رنگ شد و جانشین وی چنین افاده کرد که صحبت‌ها در این باره را دوست ندارد. من صرف یک باردیگر زمانی که خبر مرگ‌ تره‌کی اعلان شد از امین پرسیدم که منشی عمومی سابق به چه مریضی مبتلا شده بود؟ امین خاموشی اختیار نمود‌.
برخی از رفقا، بخصوص شماری از پیش‌کسوتان حزب، خواهش نمودند تا با جسد متوفی وداع نمایند؛ اما این خواست نیز ایجابت نشد.

تذکر ضروری

حفیظ الله امین، آن جنایتکار بی مانند که خود را “قوماندان انقلاب کبیر ثور” می‌نامید به تاریخ 25 سنبله 1358 / 16 سپتمبر 1979 طی کودتایی برعلیه استاد خویش به قدرت رسید. امین قبل از اعلان رسمی احراز قدرت، نورمحمد تره کی منشی عمومی حزب دموکراتیک خلق افغانستان، رئیس شورای انقلابی و صدراعظم  جمهوری دموکراتیک افغانستان را دستگیر و با شماری از اعضای خانواده اش از جمله همسر او محترمه نور بی‌بی (صالح محمد زیری اسمش را تاج بی‌بی نوشته است) در داخل ارگ محبوس و بعد از مدتی به شکل فجیع با گذاشتن بالشت بر دهنش، اورا به قتل رسانید.

جریان آن “جنایت کبیر” به روایت اعترافات قاتلان شادروان تره‌کی از طریق تارنمای راه پرچم همگانی شده است. در همین راستا اکنون برگ‌های از کتاب “تهاجم” نوشته دو تن از ژورنالیستان اتحادشوروی ولادیمیر سنیگیروف و دیویدگای که توسط رفیق محمد یاسین صادقی ترجمه گریده است همگانی می‌گردد. البته ترجمه مکمل کتاب در آینده نشر خواهد شد.

قابل یادآوری است که  قبل از پیروزی کودتای امین، مناسبات بین شادروان تره‌کی و حفیظ الله امین به سردی گراییده بود و امین تقاضا داشت که چهار تن: سیدمحمد گلابزوی، محمد اسلم وطنجار، شیرجان مزدوریار و اسدالله سروی که نقش مهمی در پیروزی قیام هفت ثور داشتند از وظایف شان سبکدوش شوند. نورمحمد تره‌کی که اعتماد خاصی بر اشخاص ذکر شده داشت، با این خواست امین مخالفت نموده بود.

باید گفت که این حادثه در واقعیت امر اوج اختلافاتی بود که مدت‌ها قبل بین استاد و “شاگرد وفادارش” ایجاد شده بود. چنانچه صالح محمد زیری به روایت از زبان کریم میثاق در کتاب «خاطرات نیم قرن» می نویسد که «میگن بین برادرا اختلاف افتیده است». زیری علاوه میکند که «بین مقامات بالایی حزب مبارزه شدت یافته بود.

در همین راستا زمانی که موضوع مقرری وطنجار به حیث وزیر دفاع مطرح شد، ممکن مخالفتی در مورد موجود بود، زیرا حفیظ الله امین در جلسه بیروی سیاسی گفت که امور وزارت دفاع را شخصاً تره‌کی صاحب پیش ببرد  و وطنجار به حیث لوی درستیز کار کند. تره کی سخنش را تصحیح کرد و گفت « به حیث لوی درستیز با صلاحیت کار می‌کند» (صفحه 415 کتاب «خاطرات نیم قرن»)

برای حل این معضله و رفع اختلافات تره‌کی و امین، به وساطت سفیر کبیر اتحاد شوروی درکابل پوزانف، زمینه ملاقات بین هردو در داخل ارگ مهیا شده بود. اما قبل از آغاز صحبت‌ها و در اثنای رسیدن امین به دفتر نورمحمد تره‌کی، فیرهای مرموزی صورت گرفت که در اثر آن سید داود تړون رئیس دفتر نورمحمد تره‌کی و شخص قابل اعتماد امین به قتل رسید و امین نیز بصورت سطحی زخمی گردید. (تفصیل این رویداد مستند به کتاب‌های نشر شده، طور جداگانه نوشته خواهد شد)

حفیظ‌الله امین با همین دستاویز، محافظین و طرف‌داران نورمحمد تره‌کی را در داخل گارد جمهوری که قبلاً تثبیت شده بود خلع سلاح و سپس نورمحمد تره‌کی را نیز خلع صلاحیت و قدرت نمود. (جزیات این رویداد در کتاب «تهاجم» از چشم دید اشخاص گوناگون از جمله پوزانف سفیر شوروی و شماری دیگر از دپلومات‌ها و مقامات ارشد دولت افغانستان از جمله عبدالکریم میثاق و سید عبدالحکیم شرعی جوزجانی و شماری دیگر روایت شده است)

اکنون تنها به ذکری چش‌مدید و خاطره دردناکی از محترمه نور‌بی‌بی که شاهد بخشی از این جنایت بی مانند است، می‌پردازیم.

***

«یکی از ما از نوربی‌بی تره‌کی 65 ساله بیوه رئیس جمهور، خواستیم تا در این باره [چگونگی قتل فجیع شادروان نورمحمد تره کی] صحبت نماید.

این ملاقات در ماه دسمبر 1989 در ویلای روشن دومنزله که در بخش مرفه نشین و با شکوه  کابل موقعیت  داشت، صورت گرفته است.

خانمی مهربان بدون هیچ نشانه‌ای از وابستگی به مقام عالی دولتی، با صمیمیت وارد اتاق نشیمن شد و با خوش‌آمدگویی ما را به نوشیدن چای دعوت کرد. در جریان صحبت نسبت سرفه‌های پیهم که مانع صحبت او می‌شد، معذرت خواست.

وی صحبت را دربارۀ “حادثه فیر” که منجر به از میان برداشتن تره‌کی شد؛ چنین آغاز کرد:

«من در اتاق خوابی که از دفتر شوهرم فاصله‌ای چندانی نداشت، قرارداشتم. درآن موقع شوهرم با دوستان شوروی ملاقات می‌کرد و من صدای تیراندازی را شنیدم. بطرف دروازه دویدم و دیدم که تړون در خون شط میزند. چنین معلوم می‌شد که یک مرمی به سر و گلوله دیگر به پهلویش اصابت کرده است.

محافظ گفت که: «این کار را افراد امین انجام دادند».

علاوه بر آن، یکتن از افراد ما داکتر عظیم نیز در ناحیه شانه زخمی شده بود. او چای می برد و طور تصادفی زیر آتش مرمی قرار گرفته بود.

این واقعه حدود 4 بجه‌ عصر اتفاق افتاد. رفقای شوروی بلافاصله آنجا را ترک کردند. تره کی به امین زنگ زد و ازاو پرسید:

ـ « تو چرا این کار را کردی؟»

من نمی دانم که امین چه جواب داد. تره کی از او خواست تا جسد تړون از قصر خارج   و آنرا دفن کنند.

امین پاسخ داد: «فردا».

تره کی ضمن تماس با لوی درستیز و قوماندان گارد، نیز تقاضای مشابهی را بعمل آورد. جواب آنها نیز همان گونه بود.

به زودی همه ارتباطات با قصر قطع شد و همه تلفن‌ها ساکت شدند. هیچ کس نزد ما نه آمد.

شوهرم نهایت به تشویش افتاد. او تصور می‌کرد که عقل سلیم فایق خواهد آمد و تمامی مشکلات رفع خواهد شد و دوستان شوروی به امین اجازه نخواهند داد تا دست به عمل احمقانه بزند. او نمی‌خواست که خشونت و خون‌ریزی صورت گیرد. او همچنان به حسن نیت و احساس رفیقانه امیدوار بود. این یک واقعیت مسلم است که او امین را نهایت دوست داشت.

روز بعد از جانب امین یادداشتی با این متن رسید: «به محافظین تان هدایت دهید تا سلاح‌های خود را تسلیم دهند.»

همرای ما تنها دوتن از محافظین ببرک و قاسم باقی مانده بودند. در ابتدا هردوی آنها بصورت قطع از هدایت امین مبنی بر تسلیمی سلاح سر باز زدند.

تره کی آنان را متقاعد ساخت و گفت: «انقلاب، یعنی نظم و بنابرین ایجاب می‌کند که امر اطاعت شود».

و آنان به این امر تن داند؛ اما گفتند:

ـ «به امین اعتماد نکنید!» او شما را می کشد. قسمی که دیروز دوست خود تړون را کشت. او درین راستا تا اخیر میرود.

تره کی به آرامی پاسخ داد:

ـ «نه. رفقا! این امکان ندارد!  ما یاران سابق و صادق در برابر هم می‌باشیم. من تمامی زندگی خود را وقف انقلاب نموده ام. هدف دیگری جز این نداشته ام. این را همه می‌دانند؛ پس چرا مرا از بین ببرند؟»

پس از ین صحبت، ببرک و  قاسم که نمی‌خواستند تسلیم امین شوند ، تصمیم گرفتند یکدیگر را بکشند.

بازهم تره کی مانع آنان شد و گفت:

« این طور درست نیست. آنها فکر خواهند کرد که شما توطئه‌گران بوده اید و برای گریز از مجازات عادلانه این کار را انجام داده اید.»

من هم  از آنان  خواستم که این کار را نکنند. ما  تا هنوز اطمینان داشتیم که همه چیز درست می‌شود.

آنان تسلیم شدند. و ما با وحشت دیدیم که جلادان امین چگونه آنها را مانند بزها به میدان بزکشی می کشانند. اینگونه برخورد تداعی کنندۀ  کشاندن انسانها به سکوی اعدام بود و بس!  و حقیقتاً هم بلافاصله آنان را کشتند.

سه روز بعد از آن هیچکس با ما ارتباط نگرفت. ما بدون هیچ گونه ارتباطی با دنیای خارج همانجا بودیم، گویی در حبس خانگی قرار داشتیم. برادر تره‌‌کی با دو فرزندش نیز با ما بودند. آشپز و خدمتگار نیز بودند. سپس همه اعضای خانواده و کارمندان را به جایی دیگری بردند. تنها آشپزی بنام نسیم نیز ما، باقی ماند.

مدتی بعد ، افسران امین شب ما را از خواب بیدار کردند و گفتند: «تصمیم گرفته شده که شما را به محل دیگری  انتقال دهیم. فوراً آماده شوید!»

در  محوطهء  قصر یک تعمیری  جداگانه‌ی  بنام سالون شب جمعه قرار داشت و ما را به انجا انتقال دادند.

اطاقی که مارا  آن جا به نقل دادند، کاملاً  تخلیه شده بود  بجز  از چپرکت خالی و سخت چیزی دیگری نبود. کف زمین با لایه ضخیمی از گرد و خاک پوشانده شده و شباهت بسیار زیاد  به سلول زندان داشت.

من از تره کی پرسیدم:

ـ «آیا ما کدام جرمی را مرتکب شده ایم»؟

او مثل همیشه پاسخ فیلسوفانه داد:

ـ « نخیر ! هیچ جرمی را مرتکب نشده ایم!؛ همه چیز خوب خواهد شد.» «این اتاق معمولی است من می‌دانم سابق درینجا سربازان زندگی می‌کردند. خوب، اکنون ما زندگی خواهیم کرد.»

من گرد و خاک اطاق را جارو کردم‌. ما هشت روز را در آنجا سپری نمودیم. شوهرم رفتار کاملاً آرام داشت.

راستی، او هر روز خواهش می‌کرد تا با امین ملاقات کند و هر بار تکرار می کرد که:

ـ «زنده گی من با انقلاب گره خورده و عجین شده است. من شاگردانی دارم که این داعیه را به سرمنزل مقصود می‌رسانند..من دَین و وظیفه ی خود را انجام داده ام».

درین زمان او 62 سال داشت موهایش خاکستری شده بود و هیچ‌گونه مریضی نداشت.»

بعدتر برایم گفتند که  مرا داکتر معاینه خواهد کرد. براستی من خود را آنقدر سرحال نمی دیدم.، فشارم زیاد بالا بود‌. شب هنگام داکتر با یک افسر آمدند تا مرا انتقال دهند.

شوهرم پرسید که: «چرا اورا از طرف شب با خود می برید؟»

گفتند: «از طرف روز دیگران می‌بینند و شایعات غیرضروری پخش می‌شود».

مرا به یک  خانه دیگر در داخل محوطهء ارگ که بنام «کوتی باغچه» یاد می شد؛ انتقال دادند. در آنجا سایر اعضای خانواده خود را دیدم.

پرسیدم:  “چرا مرا اینجا آورده اید؟  شما وعده دادید تا مرا تداوی کنید.»

افسر جواب داد: « تا فردا صبر کنید. ما به زودی بر می‌گردیم»

اما نه صبح ، نه بعد از ظهر و نه عصر، آنها نه آمدند. من دیگر هرگز این افراد را ندیدم.

من خود را بد احساس میکردم، دوا مطالبه کردم. با تمسخر پاسخ دادند که:

ـ « از کجا برای تو ادویه تهیه نماییم.؟ خلق هیچ چیزی ندارد، اما تو میگویی برایم بده !»

تضرع کنان  گفتم ،هرگاه کدام کسی از دستیاران امین حاضر شود. نزدش التماس خواهم کرد که مرا نزد شوهرم دوباره برگرداند. اما آنان فقط ریشخند زدند!

یک شب همه ما را به زندان  پل چرخی انتقال دادند. نهم اکتوبر در آنجا  خبر مرگ تره کی را شنیدم و تنها سه ماه بعد از واقعه و آنهم بعد از رهایی از زندان ، بعضی از جزیاتی را در مورد کشتن فجیع او شنیدم.

برایم قصه کردند که  بازهم شب هنگام ، سه تن از افسران امین وارد اطاق شوهرم  شدند. او در برابر شان با لباس خواب بپا ایستاد، آرام بود. افسران گفتند که او با آنها باید برود. او خواهش کرد که برایش آب بدهند.

جلادان در پاسخ  گفتند که: « حال وقتش نیست»!

تره کی را چهاردست  و پا گرفتند .و بر سطح زمین  انداختند. و بر سرش بالش را گذاشتند و با قساوت اورا خفه کردند. پس از مرگش قوماندان گارد در مورد اعتراف نمود.

اینکه شوهرم را در کجا دفن کرده اند،  نمی‌دانم.»

***

پیوست این خاطره لازم میدانم تا از بصیرت و دوراندیشی این خانم رنجدیده در مورد نه رفتنش به ارگ بعد از قیام هفتم ثور که آنرا “برابر زندانی شدن” دانسته بود، نیز یادآوری گردد. محترم صالح محمد زیری این مطلب را در کتاب «خاطرات نیم قرن» روایت نموده است:

«… زمانی که موصوف [نورمحمد تره‌کی] رئیس شورای انقلابی تعیین شد؛ رفقا و مخصوصاً امین لازم نمیدانست که تره کی به منزل خویش در کارته چهار برود. اما نورمحمد تره کی میخواست به منزل خود برود، میگفت خانم من تنها است.  امین برایش می گفت: «کسی عقبش خواهد رفت و اورا می آورد.» وی می گفت: « نه، من خودم عقبش میروم، وی از خانه خود نمی‌برآید.»

در این وقت در منازل دولتی و ارگ قوای نظامی جابجا بود. تنها یک کاغوش را یافتیم که سربازان آن به محلی دیگری فرستاده شده بودند. تره‌کی را آنجا بردیم. رفقای خلقی بیروی سیاسی، امین و شماری نظامیان با او رفتند. کاغوش بزرگ بود و پنجاه ـ شصت چپرکت عسکری در آن قرارداشت. امین گفت که خانم را می‌خواهیم. اما تره کی گفت، او نمی آید. اما امین پافشاری داشت که باید بیاید. در آخر تره‌کی مجبور شد و گفت «بجز داکتر کسی نمیتواند او را بیاورد». پس رفقا برای من وظیفه دادند که عقب او بروم.

نوعیت موتر درست بیادم نیست، اما فکر میکنم جیپ روسی بود. به خانه اش رفتم. دروازه که باز شد من در زینه دهلیز بالا شدم و دروازه دهلیز را تک تک کردم. خانمی دروازه را گشود، خانم تره‌کی که بعدها به “مورجان” مشهور شد، در دهلیز ایستاده بود. سلام داد و گفت: «خدای د راوله، بیا بنشین برایت چای آماده می سازم. من برایش گفتم کالای خودرا جمع کن. پس آمده نمیتوانی، آنجا زندگی میکنی»

مورجان گفت: « من نمی روم، این خانه خودرا برای کی بگذارم.»

برایش گفتم این سخنان را بگذار، بعد از این خانه نیست. عجله کن وقت را ضایع مکن».

وی راستی نمی‌خواست برود و گفت:  «… آه این خانه ام است…».

من برایش گفتم حالا برو و بعد هر روز بیا و خانه ات را زیارت کن و پس نزد تره‌کی صاحب برو.

وی گفت «پس زندانی شدیم» من برایش گفتم چرا خدا نکند، تره‌کی صاحب را اینجا کسی نمیگذارد. اگر تو اینجا تنها زندگی میکنی پس من میروم.» سایر اقاربش برایش گفتند که مورجان برو. داکترصاحب بی موجب عقبت نه آمده است.

وی گفت: صبر کن یک اندازه کالا را جمع کنم. من گفتم فردا باز خواهی آمد و آنرا جمع خواهی کرد. در این وقت او  یک بسته کوچکی که احتمالاً کالایش بود با خود گرفت. تاج بی‌بی را نزد نورمحمد تره‌کی رساندم و برایش گفتم :« اینک آوردم، اما هر روز باید اجازه دهی تا یکبار خانه خود برود، من برایش قول داده ام» وی خندید « حتماً میگذارم خانه‌‌ی خودش است.»

صفحه های (365 ـ 366) کتاب (د نیمی پیړی خاطری. متن از پشتو برگردان شده است)

***

تاریخ عجب بازی‌های دارد؛ دو شخصی که خودرا گوشت و ناخن و روح و جسم تعریف می‌کردند و فاتحین دوران می دانستند، سرنوشتی رقت بار و فلاکتباری را گذشتاند.

نورمحمد تره کی بنابر دستور امین به بدترین نوع مرگ تدریجی کشته شد و حفیظ‌الله امین نیز که وقت و ناوقت در محضر عام دست استاد خویشرا می بوسید، سرانجام خودش نیز کفاره همان جنایاتی را پرداخت و توسط کسانی تیرباران گردید که آنها را برای بقای رژیم خویش دعوت نموده بود و در گور بی نام و نشانی زیرخاک شد.

https://www.facebook.com/rahparcham1.org/videos/791024018033436